Η μεταμόρφωση της πολιτικής στην Ευρώπη

Τα τελευταία χρόνια, τα ριζοσπαστικά δεξιά κόμματα της Ευρώπης είχαν έναν εξαιρετικό βαθμό επιτυχίας [1]. Το 2017, οι ακροδεξιοί υποψήφιοι πέτυχαν τα καλύτερα αποτελέσματά τους στις προεδρικές εκλογές [2] στην Αυστρία και την Γαλλία. Μετά τις βουλευτικές εκλογές στην Ιταλία τον Μάρτιο, η ριζοσπαστική δεξιά Lega έγινε το μεγαλύτερο κόμμα στον συντηρητικό συνασπισμό. Τα ριζοσπαστικά κόμματα εισήλθαν στην κυβέρνηση συνασπισμού στην Αυστρία και τη Νορβηγία, ενώ το Λαϊκό Κόμμα της Δανίας στηρίζει επί του παρόντος την κεντροδεξιά κυβέρνηση μειοψηφίας. Στην Γερμανία και στην Ολλανδία, εν τω μεταξύ, τα ριζοσπαστικά κόμματα σημείωσαν σημαντικά κέρδη [3] στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2017.

Οι ηγέτες του Κόμματος Ελευθερίας της Αυστρίας, Heinz-Christian Strache (δεξιά), Norbert Hofer και Herbert Kickl στο Κοινοβούλιο στην Βιέννη, τον Νοέμβριο του 2017. LEONHARD FOEGER / REUTERS
----------------------------------------------------------------------

Αυτές οι εκλογικές νίκες προκάλεσαν συναγερμό, οδηγώντας πολλούς παρατηρητές να αναρωτηθούν εάν τα ριζοσπαστικά κόμματα αποκτούν μια νέα και πρωτοφανή επιρροή στην ευρωπαϊκή πολιτική. Ωστόσο, τα κόμματα αυτά βρίσκονται εδώ και πολύ καιρό στα ευρωπαϊκά κομματικά συστήματα: Στην Γαλλία, το Εθνικό Μέτωπο κέρδισε 35 έδρες στις νομοθετικές εκλογές του 1986 και το Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας (FPÖ) ήταν ο δευτερεύων εταίρος στην κυβέρνηση από το 2000 έως το 2005. Έτι περαιτέρω, τα ριζοσπαστικά κόμματα έχουν κάνει αισθητή την επιρροή τους επί δεκαετίες σε θέματα όπως η μετανάστευση και η εθνική ταυτότητα.

Η ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΑΥΤΑΡΧΙΣΜΟ

Σε ένα έγγραφο του 2017 [4] που δημοσιεύτηκε στο Political Studies, ξεκινήσαμε να μετράμε πώς άλλαξε η ιδεολογία των ευρωπαϊκών κομμάτων τις τελευταίες δεκαετίες. Χρησιμοποιώντας δεδομένα από το Manifesto Project [5], το οποίο εξετάζει την έμφαση που δίδεται σε διαφορετικά ζητήματα στα εκλογικά μανιφέστα των κομμάτων, εξετάσαμε τις αλλαγές στις θέσεις πολιτικών κομμάτων σε 17 χώρες της Δυτικής Ευρώπης μεταξύ 1980 και 2014. Η ανάλυση επικεντρώθηκε στον τρόπο που οι στάσεις των κυριοτέρων κομμάτων εξελίχθηκαν σε θέματα -όπως η μετανάστευση, η τάξη και ο εθνικισμός- που διχάζουν τα κόμματα κατά μήκος του φιλελεύθερου-αυταρχικού άξονα και όχι του παραδοσιακού αριστερού-δεξιού οικονομικού άξονα. (Οι «φιλελεύθερες» θέσεις τείνουν προς περισσότερη προσωπική ελευθερία σε θέματα όπως ο γάμος ιδίου φύλου, η άμβλωση, η μετανάστευση και η πολυπολιτισμικότητα, ενώ οι «αυταρχικές» θέσεις ευνοούν μια ισχυρή ηθική αρχή, παραδοσιακούς τρόπους ζωής και πολιτιστική ομοιογένεια). Σε κάθε χώρα, εξετάσαμε τις πλατφόρμες των κυριότερων κεντροαριστερών και κεντροδεξιών κομμάτων, καθώς και εκείνων των κομμάτων της ριζοσπαστικής δεξιάς.

Τα ζητήματα του φιλελεύθερου-αυταρχικού άξονα αποτελούν τον ιδεολογικό πυρήνα [6] των ριζοσπαστικών δεξιών κομμάτων. Επομένως, μπορούμε να μάθουμε πολλά για το αν και το πόσο η ακροδεξιά μεταβάλλει τον πολιτικό διάλογο της Ευρώπης με το να μελετήσουμε το πόσο εξέχοντα είναι τα θέματα αυτά στις πλατφόρμες των κυριοτέρων κομμάτων, και τις θέσεις που τα κόμματα παίρνουν σε σχέση με αυτά.

Τα ευρήματά μας ήταν εκπληκτικά: Τα παραδοσιακά κόμματα της αριστεράς και της δεξιάς έχουν γίνει πιο αυταρχικά από το 1980 (βλ. Σχήμα 1). Στην πραγματικότητα, στα φιλελεύθερα-αυταρχικά ζητήματα, το μέσο κεντροαριστερό κόμμα σήμερα είναι περίπου τόσο αυταρχικό όσο ήταν το μέσο ριζοσπαστικό δεξιό κόμμα στις αρχές της δεκαετίας του '80. Σε αυτά τα θέματα, 40 από τα 53 κύρια κόμματα της μελέτης μετακινήθηκαν προς τα δεξιά κατά την διάρκεια της υπό εξέταση περιόδου.

Σχήμα 1. Δείχνει τις μέσες θεματικές θέσεις των κεντροαριστερών (συνεχής γραμμή), των κεντροδεξιών (διακεκομμένη) και των ριζοσπαστικών δεξιών(με τελείες) κομμάτων σε φιλελεύθερα-αυταρχικά ζητήματα, που βασίζονται σε 68 κόμματα και 525 εκλογικά μανιφέστα σε 17 χώρες της Δυτικής Ευρώπης. MARKUS WAGNER AND THOMAS MEYER
----------------------------------------------------------------------------

Για παράδειγμα, ο Sebastian Kurz, ο Αυστριακός νέος καγκελάριος του κεντροδεξιού Αυστριακού Λαϊκού Κόμματος (ÖVP), υιοθέτησε μια σκληρή στάση για τη μετανάστευση κατά τις εκλογές του 2017 [7], την οποία πολλοί παρατηρητές είδαν ως μια καινοτόμα στρατηγική για να ανταγωνιστεί το εθνικιστικό FPÖ . Ωστόσο, διαπιστώσαμε ότι το ÖVP κινείτο σταθερά προς τα δεξιά στα φιλελεύθερα-αυταρχικά θέματα από το 1986, όταν το FPÖ πρωτοεμφανίστηκε ως ανταγωνιστής. Ομοίως, παρά την φιλομεταναστευτική στάση της Γερμανίδας καγκελαρίου Angela Merkel κατά την διάρκεια της κρίσης των προσφύγων, το κόμμα της, η κεντροδεξιά Χριστιανοδημοκρατική Ένωση, έχει μετατοπιστεί στα δεξιά στα φιλελεύθερα-αυταρχικά θέματα μέσα τις τελευταίες τρεις δεκαετίες.

Αυτές οι τάσεις δεν περιορίζονται στα κεντροδεξιά κόμματα, τα οποία ανέκαθεν υιοθετούσαν αυστηρότερες θέσεις στα ζητήματα ηθικής και ταυτότητας. Είναι επίσης παρούσες στην κεντροαριστερά. Για παράδειγμα, το 2005, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Αυστρίας, τότε στην αντιπολίτευση, ψήφισε υπέρ των αυστηρότερων μέτρων για την μετανάστευση και το άσυλο, που περιέχονταν στον Νόμο Πακέτο για τους Αλλοδαπούς που εισήχθη από την κεντροδεξιά κυβέρνηση ÖVP-FPÖ. Αν και το κόμμα ήταν εσωτερικά διαιρεμένο σε αυτό το θέμα, η ηγεσία του κόμματος ήλπισε ότι αυτή η κίνηση θα αποδώσει εκλογικά. Κατά μέσο όρο, υπήρξε μια ομοιόμορφη ταλάντευση των mainstream κομμάτων προς πιο αυταρχικές θέσεις.