Γιατί διογκώνεται το κύμα κατά του κατεστημένου στην Λατινική Αμερική

Η ακύρωση του ταξιδιού του προέδρου Donald Trump στην Λατινική Αμερική αυτή την εβδομάδα, θα τον κάνει τον πρώτο πρόεδρο των ΗΠΑ που θα λείψει από την -ανά τρία χρόνια- σύνοδο κορυφής της Αμερικής (Summit of the Americas). Αντ’ αυτού, ο αντιπρόεδρος Mike Pence θα συμμετάσχει με αρχηγούς κρατών από όλο το δυτικό ημισφαίριο, καθώς προσπαθούν να ολοκληρώσουν μια δήλωση σχετικά με την «δημοκρατική διακυβέρνηση κατά της διαφθοράς», μια επίκαιρη εστίαση στο πρόσφατο κύμα σκανδάλων κατάχρησης στην Λατινική Αμερική [1]. Κατά την επιλογή του θέματος, η φιλοξενούσα κυβέρνηση του Περουβιανού προέδρου, Pedro Pablo Kuczynski, έδειξε αξιοθαύμαστη πίστη -αν και λίγη προβλεπτικότητα. Ο ίδιος ο Kuczynski θα απουσιάζει, έχοντας παραιτηθεί [2] λιγότερο από ένα μήνα πριν από την σύνοδο κορυφής, εν μέσω ενός δικού του σκανδάλου διαφθοράς.

Ο Τραμπ τώρα επίσης θα λείπει προσωπικά -αν και ίσως όχι πνευματικά. Η Λατινική Αμερική παλεύει με τον δικό της πυρετό κατά του κατεστημένου, που τροφοδοτείται από αποκαλύψεις για πολιτικούς που τα παίρνουν. Ο Kuczynski είναι ο τελευταίος σε έναν αυξανόμενο κατάλογο πολιτικών και επιχειρηματικών ηγετών της Λατινικής Αμερικής που εξέπεσαν λόγω ισχυρισμών περί διαφθοράς, πολλοί από τους οποίους παρομοίως παγιδευμένοι από τις διασυνδέσεις με την εκτεταμένη έρευνα για τον βραζιλιάνικο [3] κατασκευαστικό γίγαντα Odebrecht. Σε μια συμφωνία με το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, η Odebrecht ομολόγησε [4] ότι πλήρωσε δωροδοκίες ύψους 788 εκατομμυρίων δολαρίων σε κυβερνητικούς αξιωματούχους σε δέκα χώρες της Λατινικής Αμερικής και σε δύο στην Αφρική. Στις περισσότερες περιπτώσεις, παραμένει άγνωστο ποιος ήταν στην μεριά της αποδοχής αυτών των πληρωμών, πράγμα που σημαίνει ότι είναι πιθανό να πέσουν επιπλέον κεφάλια. Ωστόσο, το πεδίο των πρόσφατων διώξεων είναι ήδη πρωτοφανές, με αποτέλεσμα πολλοί παρατηρητές να κηρύττουν [5] μια νέα εποχή λογοδοσίας για καταχρήσεις εξουσίας στην Λατινική Αμερική.

Άνθρωποι διαδηλώνουν πριν από την Σύνοδο Κορυφής της Αμερικής, στην Λίμα του Περού, τον Απρίλιο του 2018. IVAN ALVARADO / REUTERS
----------------------------------------------------------------------------------

Καθώς πρόεδροι και πρωθυπουργοί συγκεντρώνονται παράλληλα με τους ηγέτες των επιχειρήσεων και της κοινωνίας των πολιτών στην Λίμα, υπάρχει ορατή ανησυχία για το τι θα ακολουθήσει για τις απογοητευτικές δημοκρατίες της περιοχής. Ισχυρές προσωπικότητες που έχουν τεθεί υπό αμφισβήτηση αντεπιτίθενται [6]. Και με δυο στους τρεις Λατινοαμερικανούς να ζουν σε χώρες που θα εκλέξουν νέο πρόεδρο φέτος, οι έρευνες [7] δείχνουν ότι είναι βαθιά δυσαρεστημένοι με τα πολιτικά κόμματα και την ίδια την δημοκρατία. Οι συνθήκες εμφανίζονται ώριμες για υποψηφίους κατά του κατεστημένου που υπόσχονται να ανατρέψουν το πολιτικό σύστημα, και οι έλεγχοι και οι ισορροπίες (checks and balance) στο ανάθεμα. Στις βαρέων βαρών χώρες της περιοχής, την Βραζιλία και το Μεξικό, οι δημοσκοπήσεις φαίνεται να υποστηρίζουν αυτή την ανησυχία. Εν ολίγοις, οι Λατινοαμερικανοί ψηφοφόροι φαίνονται πρόθυμοι να εξαπολύσουν τον θυμό τους ενάντια σε ένα «εξαντλημένο» σύστημα -και ένας απρόβλεπτος πρόεδρος των ΗΠΑ θα μπορούσε πάντα να βρει τρόπους να περιπλέξει τα θέματα.

ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Πολλοί Λατινοαμερικανοί κοιτάζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες υπό τον Τραμπ και αναρωτιούνται εάν οι παρορμήσεις των κοινωνιών τους κατά του κατεστημένου θα παραγάγουν μια θεραπεία που είναι χειρότερη από τη νόσο. Αλλά ο Trump δύσκολα αποτελεί την πρώτη ή την πιο προφανή περίπτωση για μελέτη. Ο Ιταλός Σίλβιο Μπερλουσκόνι είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Μετά από την έρευνα mani pulite [8] («καθαρά χέρια») το 1992, που περιέλαβε περίπου 5.000 δημόσια πρόσωπα, μεταξύ των οποίων περισσότερα από το μισό ιταλικό κοινοβούλιο, ο μεγιστάνας των ΜΜΕ Μπερλουσκόνι όρμησε στην πολιτική σκηνή και εξελέγη πρωθυπουργός. Ο Berlusconi, μακράν του να εξαλείψει τις εσωτερικές συναλλαγές, έγινε συνώνυμό τους. Μια από τις πρώτες του ενέργειες ήταν να εκδώσει ένα διάταγμα [9] απελευθερώνοντας από την φυλακή πολλούς από τους υπόπτους για διαφθορά, και με την πάροδο των χρόνων αγωνίστηκε πάνω από δώδεκα φορές αντιμετωπίζοντας κατηγορίες για απάτη, δωροδοκία και άλλα [10], ενώ χρησιμοποιούσε τον θώκο του για να πολεμά την δικαιοσύνη.

Στην Λατινική Αμερική, μια παρόμοια ιστορία εξηγεί την άνοδο [11] του τέως προέδρου της Βενεζουέλας, Ούγκο Τσάβες. Το 1998, ο Chávez κατέβηκε [στις εκλογές] ως ένας χαρισματικός και ειλικρινής αουτσάιντερ, ως ο υποψήφιος που ήταν αρκετά σκληρός για να διαλύσει την διαφθορά και να ανατρέψει ένα ντροπιασμένο πολιτικό σύστημα που απλά μεταβίβαζε την εξουσία μεταξύ ανταγωνιστικών ελίτ, έστω και αν απαιτείτο να διαλύσει το σύνταγμα για να το πράξει. Δύο δεκαετίες αργότερα, η οικονομία της Βενεζουέλας είναι σε ερείπια, το συνταγματικό της σύστημα αποσυναρμολογείται και η κυβέρνησή της είναι μια από τις πιο διεφθαρμένες στον κόσμο.

Πολλοί στην Λατινική Αμερική φοβούνται ότι η ιστορία μπορεί να επαναληφθεί. Θυμούνται την πρόσφατη εμπειρία της Γουατεμάλας, η οποία, αφού απέπεμψε τον πρώην πρόεδρο Otto Peréz Molina σε μια έκρηξη ορμής κατά της διαφθοράς, επέλεξε έναν πρώην κωμικό, τον Jimmy Morales, με μια περιθωριακή ψήφο, μόνο για να τον δει να ανταποκρίνεται σε ένα σκάνδαλο χρηματοδότησης [προεκλογικής] εκστρατείας [12] προσπαθώντας να καταργήσει [13] τον επικεφαλής της Διεθνούς Επιτροπής κατά της Ατιμωρησίας στην Γουατεμάλα (International Commission Against Impunity in Guatemala, CICIG [14]), η οποία αποτελεί μια αποστολή του ΟΗΕ.