Secure Connection

Εθνική ταυτότητα και πολιτική εξουσία

Πώς η εκπροσώπηση θρέφει τον πατριωτισμό

Andreas Wimmer

17/04/2018

Περίληψη Κειμένου και Βιογραφικό Συγγραφέα

Η απλή εθνικιστική προπαγάνδα που μεταφέρεται στα σχολικά εγχειρίδια ή μέσω ύμνων, δημόσιων τελετουργιών και τα τοιαύτα, είναι λιγότερο αποτελεσματική στην δημιουργία εθνικής συνείδησης από ό, τι πιστεύουν πολλοί πολιτικοί σε όλο τον κόσμο.

Ο ANDREAS WIMMER είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, μέλος του Council on Foreign Relations και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Nation Building: Why Some Countries Come Together While Others Fall Apart [1] (Princeton University Press, 2018).

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Συνδεθείτε ή Εγγραφείτε για να γράψετε το σχόλιο σας. Εγγραφείτε στο newsletter για να λαμβάνετε ενημέρωση από το ForeignAffairs.gr.

Μεταξύ των φιλελεύθερων ελίτ στην Δύση, η κακή φήμη του εθνικισμού [2] χειροτερεύει. Την συσχετίζουν με την υπεροχή των λευκών [στμ: white supremacy, δηλαδή τον ρατσισμό], τις νέες περιοριστικές μεταναστευτικές πολιτικές πολλών Δυτικών χωρών, την αναζωπύρωση του οικονομικού προστατευτισμού, ή τον αντι-φιλελεύθερο λαϊκισμό του Αμερικανού προέδρου Donald Trump [3].

Αλλά ο εθνικισμός έχει επίσης και μια θετική πλευρά [4]. Οι εθνικές ταυτότητες μπορούν να ενθαρρύνουν την αλληλεγγύη με τους συμπολίτες και να οδηγήσουν τα άτομα να θυσιάσουν το προσωπικό κέρδος για το κοινό καλό. Τα πατριωτικά άτομα, για παράδειγμα, είναι λιγότερο πιθανό να εξαπατήσουν για τους φόρους τους [5] και οι πολιτικοί με ισχυρή δέσμευση σε μια εθνική αιτία [6] είναι πιο επικεντρωμένοι στην παροχή δημόσιων αγαθών -όπως υποδομές, υγειονομική περίθαλψη και σχολική φοίτηση- και λιγότερο διατεθειμένοι να φροντίσουν στενά την [εκλογική] βάση τους. Ειδικά για τις αναπτυσσόμενες χώρες που αγωνίζονται με την πολιτική ολοκλήρωση, η οικοδόμηση μιας αίσθησης εθνικής αλληλεγγύης, πάνω και πέρα από την εθνική ή περιφερειακή ταυτότητα, είναι ζωτικής σημασίας.

Ένα κορίτσι με ελληνική σημαία στην Αθήνα, τον Μάρτιο του 2015. ALKIS KONSTANTINIDIS / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------------------------

Ένα σημαντικό ερώτημα τόσο για τους ακαδημαϊκούς όσο και για τους πολιτικούς είναι, λοιπόν, το γιατί οι πολίτες αναπτύσσουν πολύ ισχυρότερους δεσμούς με το έθνος τους σε ορισμένες χώρες παρά σε άλλες. Γιατί, για παράδειγμα, είναι οι Αμερικανοί, οι Γκανέζοι και οι Ταϊλανδοί πιο πατριωτικοί [7] από τους Γερμανούς και τους Ταϊβανούς;

Οι μελετητές πρότειναν μια σειρά από εξηγήσεις, όπως η εθνική ποικιλομορφία μιας χώρας [8] (πιο ομοιογενείς πληθυσμοί είναι πιο εθνικιστικοί από τους πολύ ποικιλόμορφους), η ενσωμάτωσή της στην παγκόσμια οικονομία (με περισσότερο εθνικισμό στις παγκοσμιοποιημένες χώρες) ή το πολεμικό ιστορικό της. Ωστόσο, η δική μου έρευνα [7] προτείνει μια διαφορετική εξήγηση: Οι άνθρωποι ταυτίζονται με την χώρα τους όταν βλέπουν την εθνοτική τους ομάδα να εκπροσωπείται στην εθνική κυβέρνηση. Η πολιτική αντιπροσώπευση, με άλλα λόγια, αναπαράγει την εθνική ταυτότητα -στις ποικιλόμορφες χώρες όσο και στις πιο ομοιογενείς.

ΕΝΑ ΜΠΕΡΔΕΜΕΝΟ ΔΙΧΤΥ

Γιατί η εκπροσώπηση είναι τόσο σημαντική για την εθνική συνταύτιση; Δείτε την πολιτική ως ένα δίκτυο συμμαχιών: Τα άτομα είναι μέλη ορισμένων οργανισμών, όπως μια επαγγελματική ένωση για νοσηλευτές, που αναπτύσσουν συμμαχίες με άλλους οργανισμούς -η ένωση για νοσηλευτές μπορεί να συμμετάσχει με μια για γιατρούς ώστε να δημιουργήσουν μια εθνική οργάνωση-ομπρέλα για εργαζόμενους στην υγειονομική περίθαλψη. Αυτές οι συμμαχίες μπορούν με την σειρά τους να συνδεθούν με πολιτικά κόμματα και τελικά με την κυβέρνηση. Στο πλαίσιο αυτών των δικτύων από συμμαχίες, ανταλλάσσονται χάρες και πόροι: Για παράδειγμα, ένα κόμμα μπορεί να υποσχεθεί να εφαρμόσει μια συγκεκριμένη πολιτική ευνοϊκή για τους εργαζόμενους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης ως αντάλλαγμα για τις ψήφους τους.

Με την πάροδο του χρόνου, τα άτομα που έχουν σφυρηλατήσει ανθεκτικές συμμαχίες μεταξύ τους και ανήκουν στο ίδιο δίκτυο, θα αναπτύξουν μια αίσθηση κοινότητας και κοινού σκοπού. Αυτό με την σειρά του σχηματίζει την βάση για σημαντικές ομαδικές συνταυτίσεις, όπως εκείνες που ορίζονται σε εθνικό, θρησκευτικό ή επαγγελματικό επίπεδο.

Το ίδιο ισχύει και για τις εθνικές ταυτότητες: Όσο συμπεριληπτικά είναι τα δίκτυα που συνδέουν τους πολίτες με την εθνική κυβέρνηση, τόσο περισσότεροι πολίτες θα αγκαλιάσουν την ιδέα του έθνους ως μια κοινότητα κοινής αλληλεγγύης και πολιτικού πεπρωμένου. Αντιστρόφως, οι ομάδες που αποκλείονται συστηματικά [9] από αυτά τα δίκτυα θα αναπτύξουν τις δικές τους ξεχωριστές ταυτότητες, που συχνά ορίζονται με εθνοτικούς ή φυλετικούς όρους. Θα βρουν το έθνος μια λιγότερο ουσιαστική υπόθεση και θα συνταυτιστούν λιγότερο με αυτό.

Για να το σχηματοποιήσουμε, φανταστείτε κάποιον που έκανε μια έρευνα στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1900 και ρώτησε τους πολίτες πόσο υπερήφανοι ήταν από την χώρα τους. Θα περίμενε κανείς ότι οι Αφροαμερικανοί, απελευθερωμένοι από την δουλεία πριν από μια γενιά, αλλά ακόμη χωρίς ίσα δικαιώματα ή ουσιαστική πολιτική εκπροσώπηση, θα αισθάνονταν λιγότερο πατριωτικοί από τον λευκό πληθυσμό εν γένει. Αντίθετα, θα περίμενε κανείς ότι οι Αγγλοσάξονες Προτεστάντες, οι οποίοι τότε κυριαρχούσαν στην πολιτική της χώρας, θα εξέφραζαν περισσότερη εθνική υπερηφάνεια από ό, τι οι λευκοί από πολιτικά περιθωριοποιημένες ομάδες, όπως οι Ιρλανδοί και οι Ιταλοί.

Μια τελετή για νέους πολίτες των ΗΠΑ στην Βοστώνη, τον Φεβρουάριο του 2017. BRIAN SNYDER / REUTERS
------------------------------------------------------------------------------------

ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΠΕΡΗΦΑΝΙΑ

Για να εξετάσω πιο συστηματικά την σχέση μεταξύ της πολιτικής ισχύος και της εθνικής ταυτότητας, συνδύασα [7] εκατοντάδες έρευνες που διεξήχθησαν από διάφορους ερευνητικούς οργανισμούς ανά τον κόσμο. Συνολικά συγκέντρωσα, με μια ομάδα βοηθών ερευνητών, τις απαντήσεις περισσότερων από 750.000 ατόμων από 132 χώρες, οι οποίες συγκεντρώθηκαν σε 582 αντιπροσωπευτικές έρευνες που διεξήχθησαν σε διάφορα έτη από την δεκαετία του 1980 και μετά. Οι χώρες αυτές αντιπροσωπεύουν το 92% περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού. Έτσι, το σύνολο δεδομένων είναι όσο το δυνατόν πιο κοντά σε μια παγκόσμια έρευνα.

Όλες οι έρευνες περιείχαν την ίδια ερώτηση: «Πόσο υπερήφανοι είστε για το έθνος σας;». Πολλοί επίσης ρώτησαν για το εθνοτικό υπόβαθρο των ερωτηθέντων, όπως οι «Ασιάτες Αμερικανοί» στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι «τουρκόφωνοι» στην Βουλγαρία, οι Sikh στην Ινδία και οι Ουιγούροι στην Κίνα. Αυτό μου επέτρεψε να συνδέσω τις απαντήσεις της έρευνας με ένα άλλο σύνολο δεδομένων που αναφέρει ποιες εθνικές ομάδες εκπροσωπούνται στην εκτελεστική κυβέρνηση (όπως η προεδρία, η πρωθυπουργία και το υπουργικό συμβούλιο) σε κάθε χώρα και κάθε χρονιά, και ποιες εξαιρούνται από την πολιτική εξουσία, όπως ήταν οι Αφροαμερικανοί μέχρι την επανάσταση για τα πολιτικά δικαιώματα, και όπως είναι οι Ρομά στην Ανατολική Ευρώπη σήμερα.

Η στατιστική ανάλυση παρήγαγε αποτελέσματα που συμφωνούν με την ιδέα ότι η εθνική συνταύτιση αποτελεί συνάρτηση της πολιτικής εκπροσώπησης. Όσο μεγαλύτερο είναι το μερίδιο του πληθυσμού που δεν εκπροσωπείται στην εκτελεστική κυβέρνηση, τόσο λιγότερο υπερήφανοι, κατά μέσο όρο, είναι οι πολίτες για το έθνος τους.

Σε ακραίες περιπτώσεις, ο κυβερνών συνασπισμός αποτελείται από μια μικρή δημογραφική μειονότητα. Αυτό συμβαίνει στην Συρία, όπου οι Αλαουίτες κυριαρχούν στην εκτελεστική κυβέρνηση [10], στον στρατό και στις μυστικές υπηρεσίες, παρά το γεγονός ότι αντιπροσωπεύουν μόνο το 12% του πληθυσμού. Σε τέτοιες χώρες, τα μέλη αποκλεισμένων εθνικών ομάδων συνταυτίζονται πολύ λιγότερο με το έθνος από ό, τι τα μέλη των ομάδων που έχουν καταλάβει το κράτος. Και πράγματι, οι Αλαουίτες είναι πολύ πιο περήφανοι για το γεγονός ότι είναι Σύροι από τους Κούρδους και τους Σουνίτες. Αντιστρόφως, σε πιο συμπεριληπτικές χώρες, όπως η Ελβετία, όπου κάθε μια από τις τρεις μεγαλύτερες γλωσσικές ομάδες (γαλλόφωνοι, ιταλόφωνοι και γερμανόφωνοι) εκπροσωπείται στα υψηλότερα κυβερνητικά επίπεδα, τα μέλη όλων των ομάδων είναι υπερήφανα για την χώρα τους. Οι γαλλόφωνες και ιταλόφωνες μειονότητες είναι ακόμα πιο περήφανες που είναι Ελβετοί από όσο η γερμανόφωνη πλειοψηφία.

Όπως θα περίμενε κανείς, οι ομάδες που παρουσιάζουν την λιγότερη εθνική υπερηφάνεια είναι εκείνες που υφίστανται ενεργά διακρίσεις από τις πολιτικές ελίτ και την κοινωνία γενικότερα. Παραδείγματα είναι οι Ρομά στην Ανατολική Ευρώπη, οι Ρώσοι στην Λετονία και οι Μουσουλμάνοι στην Σερβία. Και αντίθετα με εκείνους που υποστήριξαν ότι οι πλειοψηφίες είναι εξ ορισμού πιο πατριωτικές από τις μειονότητες, τα στοιχεία δείχνουν ότι η πολιτική αντιπροσώπευση, και όχι το δημογραφικό μέγεθος, είναι αυτό που πραγματικά έχει σημασία. Οι μειονότητες στην εξουσία, όπως οι Άραβες στην Ιορδανία, δείχνουν τόση εθνική υπερηφάνεια όση και οι πλειοψηφίες, όπως οι Αλβανοί στην Αλβανία. Αντίθετα, οι μεγάλες περιθωριοποιημένες ομάδες –οι εθνικοί Ρώσοι στην Λετονία, για παράδειγμα- συνταυτίζονται τόσο λίγο με το έθνος όσο και οι μικρότερες, όπως οι Ρομά. Τέλος, οι πιο ποικίλοι πληθυσμοί δεν είναι λιγότερο υπερήφανοι για το έθνος τους απ 'ό, τι οι πολίτες ομοιογενών χωρών. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι η ποικιλομορφία per se, αλλά ο τρόπος με τον οποίο συνδέεται με την πολιτική εκπροσώπηση και την εξουσία.

Η εθνική υπερηφάνεια, ωστόσο, δεν είναι στατική με την πάροδο του χρόνου. Σε συμφωνία με το επιχείρημά μου, διαπίστωσα ότι οι ομάδες θα συνταυτιστούν πιο θετικά με το έθνος όταν κερδίσουν εξουσία και λιγότερο θετικά αν την χάσουν. Οι λευκοί στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, κατά μέσο όρο ήταν λιγότερο υπερήφανοι για την χώρα τους μετά την εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα ως προέδρου [11] το 2008, όπως και οι Ταϊβανοί των οποίων οι παππούδες γεννήθηκαν στο νησί, αφότου το Kuomintang, η ηγεσία του οποίου προέρχεται από τους Κινέζους της ηπειρωτικής χώρας, επέστρεψε στην εξουσία το 2008. Στη Νότια Αφρική, οι Ασιάτες και οι μαύροι πολίτες εξέφρασαν μεγαλύτερη εθνική υπερηφάνεια μετά το τέλος του απαρτχάιντ, ενώ η τάση για τους λευκούς, μετά από μια σύντομη άνοδο της υπερηφάνειας αμέσως μετά την μετάβαση, πήγε προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Ο πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής, Νέλσον Μαντέλα, στην Πρετόρια, τον Ιούνιο του 1995. JUDA NGWENYA / REUTERS
---------------------------------------------------------------------------

Το εάν οι πολίτες ταυτίζονται με το έθνος εξαρτάται επίσης από την εκτίμησή τους για το μέλλον. Εάν δεν μπορούν να εμπιστεύονται ότι θα συνεχίσουν να εκπροσωπούνται στην εθνική κυβέρνηση, τείνουν να είναι λιγότερο υπερήφανοι για το έθνος τους. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στις χώρες με ιστορικό εμφυλίου πολέμου -οι προηγούμενες συγκρούσεις καθιστούν πιο δύσκολη την εμπιστοσύνη των ελίτ διαφορετικών υποβάθρων να εμπιστευθούν η μια την άλλη και να σχηματίσουν ανθεκτικούς συνασπισμούς. Σε χώρες με ιστορικό εθνικών συγκρούσεων, όπως η Μυανμάρ [12], ο μέσος πολίτης είναι λιγότερο υπερήφανος για το έθνος από ό, τι σε ειρηνικές χώρες, όπως η Γκάνα. Το ίδιο ισχύει και για τα μέλη συγκεκριμένων υποεθνικών ομάδων, όπως οι Ιρακινοί Κούρδοι, που πολέμησαν σε πολλές βίαιες συγκρούσεις με την Βαγδάτη κατά τις προηγούμενες γενιές.

Η εμπιστοσύνη στη μελλοντική εκπροσώπηση μειώνεται επίσης εάν μια χώρα διοικείται από έναν πολυεθνικό συνασπισμό, όπως στο Βέλγιο ή στο Ιράκ μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν. Τέτοιες συμμαχίες είναι λιγότερο σταθερές από ό, τι τα πιο μονολιθικά καθεστώτα. Σε τέτοιες καταστάσεις, τα άτομα μπορεί να ανησυχούν για το εάν η ομάδα τους θα εξακολουθήσει να εκπροσωπείται στην εθνική κυβέρνηση στο μέλλον ή εάν οι ελίτ από άλλη εθνική ομάδα θα ωθήσουν τους δικούς τους αντιπροσώπους έξω από την εξουσία.

ΦΤΙΑΓΜΕΝΗ ΝΑ ΚΡΑΤΗΣΕΙ

Εάν η πολιτική εκπροσώπηση οδηγεί στην εθνική συνταύτιση, τι σημαίνει αυτό για τις πολιτικές οικοδόμησης του έθνους; Οι πολίτες δεν θα αγκαλιάσουν το έθνος ως κοινότητα κοινής αλληλεγγύης εάν δεν έχουν καθιερώσει επωφελείς σχέσεις συναλλαγής με το κράτος. Οι πολιτικές που αποσκοπούν στην ενίσχυση μιας αίσθησης εθνικής συμμετοχής σε έντονα διχασμένες κοινωνίες θα πρέπει να επικεντρωθούν σε θέματα εξουσίας, εκπροσώπησης και διακυβέρνησης. Ο καταμερισμός της εξουσίας παραμένει το πιο αποτελεσματικό εργαλείο για την ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας, ακόμη και αν τα καθεστώτα συνασπισμού αντιμετωπίζουν προκλήσεις στο να δημιουργούν εμπιστοσύνη. Για παράδειγμα, το καθεστώς μετά το απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής κατάφερε να ενσωματώσει τους πρώην κυρίαρχους λευκούς σε έναν συνασπισμό που περιλαμβάνει όλες τις μεγάλες αφρικανικές ομάδες υπό την αιγίδα του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου. Και πράγματι, παρά τις παρατεταμένες δυσαρέσκειες και εχθρότητες, έχει εξαπλωθεί στους πολίτες μια αίσθηση κοινού εθνικού σκοπού.

Η προώθηση των ρυθμίσεων κατανομής της εξουσίας, όπως έκαναν οι Ηνωμένες Πολιτείες στην Ιρλανδία και προσπάθησαν να κάνουν στο Ιράκ, παραμένει η καλύτερη εξωτερική πολιτική για την ενίσχυση της οικοδόμησης έθνους. Οι διεθνείς αναπτυξιακοί οργανισμοί θα πρέπει να ενισχύσουν την ικανότητα των εθνικών κυβερνήσεων να παρέχουν δημόσια αγαθά και έτσι να σφυρηλατήσουν δεσμούς συμμαχίας και υποστήριξης με τους πολίτες τους -αντί να αναθέτουν τα καθήκοντα αυτά σε μη κυβερνητικές οργανώσεις ή σε ιδιωτικές εταιρείες.

Αντιστρόφως, η απλή εθνικιστική προπαγάνδα που μεταφέρεται στα σχολικά εγχειρίδια ή μέσω ύμνων, δημόσιων τελετουργιών και τα τοιαύτα, είναι λιγότερο αποτελεσματική από ό, τι πιστεύουν πολλοί πολιτικοί σε όλο τον κόσμο. Ένα ακραίο παράδειγμα είναι η προώθηση από το απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής των «Bantustans» -κατ’ όνομα μαύρες πατρίδες [στμ: θύλακες μόνο για μαύρους κατοίκους, στο πλαίσιο του απαρτχάιντ]- οι οποίοι απέτυχαν να δημιουργήσουν μια αίσθηση εθνικής υπερηφάνειας στους πολίτες τους. Τα σύμβολα δεν αρκούν για να αναπτύξουν οι πολίτες μια ισχυρή αίσθηση εθνικής κοινότητας εάν δεν συνοδεύονται από πολιτική εκπροσώπηση και αποτελεσματική ένταξη στην δομή της εξουσίας. Στην οικοδόμηση έθνους όπως και σε πολλά άλλα, η πολιτική ουσία έχει μεγαλύτερη σημασία από την συμβολική μορφή.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2018-04-16/national-identi...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Εθνική ταυτότητα και πολιτική εξουσία

Αναζήτηση

Δημοφιλή Άρθρα

Περιοχή Μελών