Οι αενάως αναδυόμενες αγορές

Στα μέσα της περασμένης δεκαετίας, ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης στις αναδυόμενες αγορές έφθασε να είναι για πρώτη φορά πάνω από 7% το χρόνο, και αυτοί που κάνουν οικονομικές προβλέψεις έτρεξαν να διαφημίσουν τις συνέπειες. Η Κίνα, είπαν, θα ξεπερνούσε σύντομα τις Ηνωμένες Πολιτείες ως οικονομική δύναμη και η Ινδία, με τον τεράστιο πληθυσμό της, ή το Βιετνάμ, με την δική του στροφή στον αυταρχικό καπιταλισμό, θα είναι η επόμενη Κίνα. Ψάχνοντας για την πολιτική ομπρέλα, οι ειδήμονες προέβλεπαν ότι το Πεκίνο θα ηγηθεί σύντομα του νέου και ανερχόμενου συνασπισμού των BRICs - Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα - ως την τελική υπεροχή έναντι των ξεθωριασμένων εξουσιών της Δύσης. Ξαφνικά, ξεκίνησε μια κούρσα για να φτιαχτεί το επόμενο καυτό ακρωνύμιο, και οι CIVETS (Κολομβία, Ινδονησία, Βιετνάμ, Αίγυπτος, Τουρκία και Νότια Αφρική) προέκυψαν από τις MIST (Μεξικό, Ινδονησία, Νότια Κορέα και Τουρκία).

Σήμερα, περισσότερα από πέντε χρόνια μετά την οικονομική κρίση τού 2008, μεγάλο μέρος αυτής της ευφορίας και όλα αυτά τα αρκτικόλεξα έχουν γίνει θλιβερά παρωχημένα. Ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης στον αναδυόμενο κόσμο μειώθηκε στο 4% το 2013. Εν τω μεταξύ, οι χώρες BRIC παραπαίουν, η καθεμιά για τους δικούς της λόγους, και ενώ οι σύνοδοι κορυφής τους συνεχίζονται, εξυπηρετούν μόνο στο να υπογραμμίζουν πόσο δύσκολο είναι να σφυρηλατηθεί ένα ουσιαστικό μπλοκ από αυταρχικά και δημοκρατικά καθεστώτα με συγκρουόμενα οικονομικά συμφέροντα. Δεδομένου ότι η ευφορία εξασθενίζει, όσοι απέμειναν να κάνουν προβλέψεις επανεξετάζουν τα λάθη που πραγματοποίησαν στην κορύφωση της ανάπτυξης.

Ο Gao Xiqing, πρόεδρος της China Investment Corporation, χαμογελά καθώς κρατά το σφυρί για να χτυπήσει το τελετουργικό γκονγκ κατά την επίσκεψή του στο χρηματιστήριο του Καράτσι, τον Δεκέμβριο του 2012. AKHTAR SOOMRO / COURTESY REUTERS
----------------------------------------------------------------------

Τα λάθη τους ήταν επικά. Οι αναλυτές σταμάτησαν να κοιτούν τις αναδυόμενες αγορές σαν ξεχωριστές υποθέσεις και άρχισαν να τις ομαδοποιούν σε απρόσωπα πακέτα με εντυπωσιακά αλλά χωρίς νόημα ακρωνύμια. Άκουγαν πολύ προσεκτικά τους πολιτικούς ηγέτες στον αναδυόμενο κόσμο οι οποίοι κέρδιζαν αποδοχή λόγω της ανάπτυξης και αγνόησαν τις άλλες παγκόσμιες δυνάμεις, όπως το εύκολο χρήμα που προερχόταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, που είχαν βοηθήσει στην ενίσχυση της ανάπτυξης. Οι αναλυτές επίσης έριχναν πάρα πολύ βάρος για τις προβλέψεις τους σε έναν και μόνο παράγοντα – ας πούμε τα ισχυρά δημογραφικά στοιχεία ή την παγκοσμιοποίηση - όταν κάθε ίχνος έρευνας έδειχνε ότι μια σύνθετη σειρά δυνάμεων έδινε ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη.

Πάνω απ’ όλα, έκαναν το μεγαλειώδες λάθος της αναγωγής. Οι αναλυτές υπέθεσαν ότι οι πρόσφατες τάσεις θα συνεχιστούν επ’ αόριστον και ότι οι θερμές οικονομίες θα παραμείνουν θερμές, αγνοώντας την εγγενώς κυκλική φύση τόσο της πολιτικής όσο και της οικονομικής ανάπτυξης. Η ευφορία ξεπέρασε την ορθή κρίση - μια διαδικασία που καταδίκασε τις οικονομικές προβλέψεις για όσο χρονικό διάστημα οι ειδικοί σκέπτονταν κατ’ αυτόν τον τρόπο.

ΤΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΜΟΝΑΔΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ

Η ιστορία δείχνει ότι οι ευθείες αναγωγές είναι σχεδόν πάντα λάθος. Ωστόσο, οι ειδήμονες δεν φαίνεται να μπορούν να τους αντισταθούν, καθώς δελεάζονται από ευσεβείς πόθους και από τον φόβο. Στη δεκαετία τού 1960, οι Φιλιππίνες κέρδισαν το δικαίωμα να φιλοξενήσουν την έδρα της Τράπεζας Ανάπτυξης της Ασίας με βάση την άποψη ότι η γρήγορη ανάπτυξή τους εκείνη την εποχή θα μετέτρεπε την χώρα σε ένα περιφερειακό αστέρι για τα επόμενα χρόνια. Αυτό δεν επρόκειτο να συμβεί: Από την επόμενη δεκαετία, η ανάπτυξη είχε σταματήσει χάρη στις άστοχες πολιτικές τού δικτάτορα Ferdinand Marcos (αλλά η Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης παρέμεινε). Ωστόσο, η προτίμηση για αναγωγές συνεχίστηκε, και στην δεκαετία τού 1970 ένα ανάλογο σκεπτικό οδήγησε Αμερικανούς μελετητές και τις μυστικές υπηρεσίες να προβλέψουν ότι το μέλλον ανήκε στην Σοβιετική Ένωση, και στην δεκαετία τού 1980 ότι ανήκε στην Ιαπωνία. Στην συνέχεια ήρθε η έκρηξη των αναδυόμενων αγορών της τελευταίας δεκαετίας, και η αναγωγή έφθασε σε νέα ύψη παραλογισμού. Οι αναλυτές ανέφεραν την οικονομική δύναμη της Κίνας και της Ινδίας στον 17ο αιώνα, ως απόδειξη ότι θα κυριαρχήσουν στην προσεχή δεκαετία, ακόμη και στον επόμενο αιώνα.

Η ραγδαία ανάπτυξη υπογράμμισε, επίσης, ένα άλλο κλασικό σφάλμα των προβλέψεων: Την εξάρτηση από τις θεωρίες του ενός και μόνο παράγοντα. Επειδή η άνθηση της Κίνας στηριζόταν εν μέρει στο φθηνό εργατικό δυναμικό που προερχόταν από έναν αυξανόμενο πληθυσμό νέων, οι αναλυτές άρχισαν να ψάχνουν για την επόμενη καυτή οικονομία σε ένα έθνος με παρόμοια δημογραφικά στοιχεία -αγνοώντας την πρόκληση της ανάπτυξης ενός ισχυρού μεταποιητικού τομέα ώστε να αποκτήσει ο καθένας μια θέση εργασίας. Υπήρχαν οι φιλελεύθεροι, για τους οποίους το «κλειδί» ήταν οι πιο διαφανείς θεσμοί που ενθαρρύνουν την επιχειρηματικότητα -παρά το γεγονός ότι στη μεταπολεμική εποχή, οι περίοδοι ισχυρής ανάπτυξης δεν έχουν περισσότερες πιθανότητες να συμβούν υπό δημοκρατικές κυβερνήσεις από όσο υπό απολυταρχικά καθεστώτα. Και μετά υπήρχαν οι ηθικολόγοι, για τους οποίους το χρέος είναι πάντα κακό (μια προκατάληψη που ενισχύθηκε από την πιστωτική κρίση τού 2008), παρότι η οικονομική μεγέθυνση και οι πιστώσεις πάνε χέρι-χέρι.