Κίνα Vs Αμερική

Καθώς οι Αμερικανοί αφυπνίζονται με μια ανερχόμενη Κίνα που τώρα ανταγωνίζεται τις Ηνωμένες Πολιτείες σε κάθε πεδίο, πολλοί αναζητούν παρηγοριά στην πεποίθηση ότι καθώς η Κίνα γίνεται πλουσιότερη και ισχυρότερη, θα ακολουθήσει τα βήματα της Γερμανίας, της Ιαπωνίας και άλλων χωρών που έχουν υποστεί βαθιές μεταμορφώσεις και αναδύθηκαν ως προωθημένες φιλελεύθερες δημοκρατίες. Από αυτή την άποψη, το μαγικό κοκτέιλ της παγκοσμιοποίησης, του καταναλωτισμού που βασίζεται στην αγορά και της ενσωμάτωσης στην διεθνή τάξη που βασίζεται σε κανόνες [2], θα οδηγήσουν τελικά την Κίνα να γίνει δημοκρατική εγχωρίως και να εξελιχθεί σε αυτό που είχε περιγράψει κάποτε ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Ρόμπερτ Ζέλικ, σε «υπεύθυνο εταίρο» [3] στο εξωτερικό.

O πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, και ο Κινέζος πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ, στο Αμβούργο της Γερμανίας, τον Ιούλιο του 2017. SAUL LOEB/REUTERS
----------------------------------------------------------------------------------------

Ο Samuel Huntington διαφώνησε. Στο δοκίμιό του «Η σύγκρουση των πολιτισμών; [4]», που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό αυτό το 1993, ο πολιτικός επιστήμονας ισχυρίστηκε ότι, μακράν του να διαλυθούν μέσα σε μια παγκόσμια φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη, τα πολιτισμικά ρήγματα θα ήταν ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό του μεταψυχροπολεμικού κόσμου. Το επιχείρημα του Χάντινγκτον μνημονεύεται σήμερα κυρίως για την πρόγνωσή του στην επισήμανση του χάσματος ανάμεσα στους «Δυτικούς και ισλαμιστικούς πολιτισμούς» -ένα ρήγμα που αποκαλύφθηκε πιο έντονα από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου [2001] και τις συνέπειές τους. Όμως ο Χάντινγκτον είδε το χάσμα ανάμεσα στον υπό την ηγεσία των ΗΠΑ Δυτικό πολιτισμό και τον κινεζικό πολιτισμό, εξίσου βαθύ, διαρκές και επακόλουθο. Όπως έλεγε, «Ακριβώς η αντίληψη ότι θα μπορούσε να υπάρξει ένας “καθολικός πολιτισμός” είναι μια Δυτική ιδέα, σε άμεση αντίθεση με την ιδιαιτερότητα των περισσότερων ασιατικών κοινωνιών και την έμφαση που δίνουν σε αυτό που διακρίνει έναν λαό από έναν άλλο».

Τα χρόνια έκτοτε έχουν ενισχύσει την υπόθεση του Huntington. Οι προσεχείς δεκαετίες μόνο θα την ενισχύσουν περαιτέρω. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ενσαρκώνουν αυτό που ο Χάντιγκτον θεωρούσε ως Δυτικό πολιτισμό. Και οι εντάσεις μεταξύ αμερικανικών και κινεζικών αξιών, παραδόσεων και φιλοσοφιών θα επιδεινώσουν τις θεμελιώδεις διαρθρωτικές πιέσεις που συμβαίνουν κάθε φορά που μια αναδυόμενη δύναμη, όπως η Κίνα, απειλεί να μετατοπίσει μια καθιερωμένη δύναμη, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο λόγος που οι μετατοπίσεις αυτές συχνά οδηγούν σε σύγκρουση είναι η «παγίδα του Θουκυδίδη» [5], που πήρε το όνομά της από τον αρχαίο Έλληνα ιστορικό ο οποίος παρατήρησε την επικίνδυνη δυναμική ανάμεσα σε μια ανερχόμενη Αθήνα και την κυβερνώσα Σπάρτη. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, «Η άνοδος της Αθήνας, και ο φόβος που αυτή ενστάλαξε στην Σπάρτη, έκανε τον πόλεμο αναπόφευκτο». Οι ανερχόμενες δυνάμεις, κατανοητά, νοιώθουν μια αυξανόμενη αίσθηση δικαιώματος και απαιτούν μεγαλύτερη επιρροή και σεβασμό. Οι καθιερωμένες δυνάμεις, που αντιμετωπίζουν αμφισβητίες, τείνουν να γίνονται φοβισμένες, ανασφαλείς και αμυντικές. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, οι παρεξηγήσεις μεγεθύνονται, η συμπάθεια παραμένει άπιαστη και τα γεγονότα και οι ενέργειες τρίτων που διαφορετικά θα ήταν πράγματα ασήμαντα ή διαχειρίσιμα, μπορούν να προκαλέσουν πολέμους στους οποίους οι πρωταγωνιστές δεν θέλησαν ποτέ να πολεμήσουν.

Στην περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας [6], οι κίνδυνοι [της παγίδας] του Θουκυδίδη εντείνονται από την πολιτισμική ασυμβατότητα μεταξύ των δύο χωρών, γεγονός που επιδεινώνει τον ανταγωνισμό τους και καθιστά δυσκολότερη την προσέγγιση. Αυτή η αναντιστοιχία παρατηρείται ευκολότερα στις βαθιές διαφορές μεταξύ των αμερικανικών και κινεζικών αντιλήψεων περί το κράτος, την οικονομία, τον ρόλο των ατόμων, των σχέσεων μεταξύ των εθνών και της φύσης του χρόνου.

Οι Αμερικανοί βλέπουν την κυβέρνηση ως απαραίτητο κακό και πιστεύουν ότι η τάση του κράτους προς την τυραννία και την κατάχρηση εξουσίας πρέπει να αποτελεί φόβητρο και να περιορίζεται. Για τους Κινέζους, η κυβέρνηση είναι ένα απαραίτητο αγαθό, ο θεμελιώδης πυλώνας που εξασφαλίζει την τάξη και εμποδίζει το χάος. Στον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς αμερικανικού τύπου, η κυβέρνηση θεσπίζει και επιβάλλει τους κανόνες˙ η κρατική ιδιοκτησία και η κυβερνητική παρέμβαση στην οικονομία εμφανίζονται ενίοτε αλλά είναι ανεπιθύμητες εξαιρέσεις. Στην κρατικά καθοδηγούμενη οικονομία της Κίνας, η κυβέρνηση καθορίζει στόχους για την ανάπτυξη, επιλέγει και επιδοτεί τις βιομηχανίες για ανάπτυξη, προωθεί τους εθνικούς πρωταθλητές και αναλαμβάνει σημαντικά μακροπρόθεσμα οικονομικά σχέδια για την προώθηση των συμφερόντων του έθνους.

Ο κινεζικός πολιτισμός δεν εξυμνεί τον αμερικάνικου στυλ ατομικισμό, ο οποίος μετρά την κοινωνία από το πόσο καλά προστατεύει τα δικαιώματα και προάγει την ελευθερία των ατόμων. Πράγματι, ο κινεζικός όρος για τον «ατομικισμό» -grenzhuyi- υποδηλώνει μια εγωιστική ανησυχία για τον εαυτό κάποιου επί της κοινότητας. Το ισοδύναμο της Κίνας «δώσε μου ελευθερία ή δώσε μου θάνατο» θα ήταν «δώσε μου μια αρμονική κοινότητα ή δώσε μου θάνατο». Για την Κίνα, η τάξη είναι η υψηλότερη αξία και η αρμονία προκύπτει από μια ιεραρχία στην οποία οι συμμετέχοντες υπακούν στο πρώτο πρόσταγμα του Κομφούκιου: Γνωρίζετε την θέση σας.