Γιατί ο Πούτιν δεν παρενέβη στην βελούδινη επανάσταση της Αρμενίας;

Τον Απρίλιο, ο Serzh Sargsyan, ο φιλο-ρώσος αυταρχικός ηγέτης της Αρμενίας, αντιμετώπισε μαζικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας που θυμίζουν το κύμα των «χρωματιστών επαναστάσεων» που έλαβε χώρα στην ανατολική Ευρώπη κατά την πρώτη δεκαετία του αιώνα. Όπως και οι προηγούμενες πολιτικές επαναστάσεις στην Σερβία το 2000, στην Γεωργία το 2003 και στην Ουκρανία [2] το 2004, οι διαδηλώσεις στην Αρμενία απέκλεισαν την πρωτεύουσα και βασίστηκαν έντονα στην απογοητευμένη νεολαία καθώς και στο χιούμορ, για να αμφισβητήσουν τις εδραιωμένες αυταρχικές ελίτ.

Με επικεφαλής τον πρώην δημοσιογράφο και πολιτικό κρατούμενο Νικόλ Πασινιάν, οι διαδηλωτές προσπάθησαν να ανατρέψουν τον Σαργκισιάν και το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα Αρμενίας (RPA), που κυριαρχούσαν στην αρμενική πολιτική για σχεδόν δύο δεκαετίες. Ο Sargsyan εξελέγη για πρώτη φορά πρόεδρος το 2008, διαδεχόμενος τον Robert Kocharian, ο οποίος είχε αναλάβει την εξουσία το 1998. Για να παρακάμψει το επικείμενο όριο στις θητείες του Sargsyan, το RPA ενορχήστρωσε τη μετάβαση από ένα προεδρικό σε ένα κοινοβουλευτικό σύστημα με σκοπό να επιλέξει τον Sargsyan ως πρωθυπουργό. Ωστόσο, η εκλογή του Sargsyan στην θέση αυτή στις 17 Απριλίου έκανε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους να βγουν στους δρόμους ενάντια στην διακυβέρνησή του.

Υποστηρικτές του αρχηγού της αντιπολίτευσης Νικόλ Πασινιάν αντιδρούν αφότου η κίνησή του να γίνει προσωρινός πρωθυπουργός μπλοκαρίστηκε από το κοινοβούλιο, σε συγκέντρωση στο κεντρικό Ερεβάν της Αρμενίας, τον Μάιο του 2018. GLEB GARANICH / REUTERS
--------------------------------------------------------------------------

Τέτοιου είδους διαμαρτυρίες φαινομενικά αποτελούν μια θεμελιώδη πρόκληση για τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Ο Πούτιν τρομοκρατείται από την πιθανότητα διάδοσης μαζικών αντιδικτατορικών κινημάτων στην δική του χώρα και από καιρό έχει εμμονή με την απειλή των «χρωματιστών επαναστάσεων» στην περιοχή. Μερικώς ως αποτέλεσμα των ανωτέρω, έχει ένα ιστορικό επεμβάσεων με σκοπό την προστασία των αυταρχικών στην γειτονιά της Ρωσίας. Ο Πούτιν υποστήριξε τον δικτατορικό πρόεδρο της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ο οποίος αντιμετώπιζε διαδηλώσεις στην Ουκρανία το 2013-14 και παρενέβη σε ευρύ φάσμα εκλογών σε ολόκληρη την περιοχή, συμπεριλαμβανομένων των προεδρικών εκλογών στην Λευκορωσία το 2006 και στην Ουκρανία το 2004 και το 2014. (Και φυσικά, ο Πούτιν επιχείρησε πρόσφατα να διαταράξει επίσης την δημοκρατική διαδικασία στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Δυτική Ευρώπη).

Αρκετοί Ρώσοι σχολιαστές ανησύχησαν ότι οι αρμενικές διαμαρτυρίες αποτελούσαν μέρος μιας Δυτικής συνωμοσίας για να υποκινήσουν μια φοιτητική επανάσταση στο κατώφλι της Ρωσίας και ότι η αντιπολίτευση μπορεί να στρέψει την Αρμενία εναντίον της Ρωσίας. Ο Sargsyan υπήρξε σταθερός σύμμαχος της Ρωσίας. Το 2015, υποχωρώντας στην πίεση από την Ρωσία, έφερε την Αρμενία στην κυριαρχούμενη από την Ρωσία «Ευρασιατική Οικονομική Ένωση». Η Ρωσία με την σειρά της υποστήριξε επί μακρόν την κυβέρνηση της Αρμενίας, παρέχοντας επιδοτούμενο φυσικό αέριο καθώς και κρίσιμη στρατιωτική βοήθεια στην Αρμενία κατά την διάρκεια των τριάντα χρόνων της διένεξής της με το Αζερμπαϊτζάν για το έδαφος του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η Ρωσία έχει 5.000 στρατιώτες που σταθμεύουν στην Αρμενία και βοηθούν στην περιπολία των συνόρων της χώρας με την Τουρκία. Δεδομένων των στοιχημάτων της Ρωσίας στο καθεστώς και της ιστορίας των παρεμβάσεών της στην περιοχή, θα περίμενε κανείς ότι ο Πούτιν θα δώσει την πλήρη υποστήριξή του στον Sargsyan και το RPA. Πράγματι, αφού ο Sargsyan αναγκάστηκε να παραιτηθεί κάτω από τις διαμαρτυρίες στις 23 Απριλίου, η Ρωσία εργάστηκε αρχικά στο παρασκήνιο για να ενορχηστρώσει τη μεταβίβαση της εξουσίας στον Karen Karapetyan, τον πρώην επικεφαλής της ρωσικής Gazprom στην Αρμενία. Τα ελεγχόμενα από την Ρωσία μέσα μαζικής ενημέρωσης άρχισαν να χαρακτηρίζουν τις διαμαρτυρίες «άλλο ένα maidan» που διευθύνεται από την Δύση.

Αλλά όταν το RPA κατέστη ανίκανο να επιβάλει τον Karapetyan αντιμετωπίζοντας μαζικές αναταραχές, ο Πούτιν ήταν απροσδόκητα σιωπηλός. Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης σταμάτησαν τις προσπάθειές τους να δυσφημίζουν τον Pashinyan, και οι ρωσικές Αρχές δεν προσπάθησαν να πιέσουν τις αρμενικές Αρχές να χρησιμοποιήσουν βία ενάντια στην αντιπολίτευση, όπως στην Ουκρανία στις αρχές του 2014. Μετά την εκλογή του Pashinyan ως πρωθυπουργού στις 7 Μαΐου με την υποστήριξη 13 αποσκιρτησάντων βουλευτών του RPA, ο Πούτιν ήταν από τους πρώτους που τον συνεχάρη, παρόλο που, ως πρώην πολιτικός κρατούμενος και ηγέτης διαμαρτυρίας, ο Πασινιάν είναι σχεδόν το αντίθετο του είδους του ηγέτη με τον οποίον ο Πούτιν θα θέλει να εργαστεί. Τι εξηγεί την φαινομενική αποδοχή της τελευταίας επανάστασης της Ευρασίας από την Ρωσία;

ΟΙ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΟΥΤΙΝ

Για να κατανοήσουμε την συμπεριφορά του Πούτιν, είναι σημαντικό να διορθώσουμε αρκετές τμηματικές παρανοήσεις σχετικά με την ρωσική εξωτερική πολιτική και τις επιπτώσεις της στην περιοχή. Πρώτον, παρά την φήμη του για την προώθηση του αυταρχισμού, ο Πούτιν ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο για την γεωπολιτική ισορροπία ισχύος απ’ ό, τι για το αν οι χώρες έξω από την Ρωσία είναι δημοκρατικές ή αυταρχικές. Ως αποτέλεσμα, ο Πούτιν ήταν εξαιρετικά ασυνεπής στην υποστήριξή του προς τους αυταρχικούς εκτός των συνόρων της Ρωσίας. (Εντός της Ρωσίας είναι προφανώς μια άλλη ιστορία.)

Η Ρωσία προσπάθησε να υπονομεύσει την δημοκρατία σε χώρες όπως η Ουκρανία όπου κυριαρχούν αντι-ρωσικές δυνάμεις. Ο Πούτιν υποστήριξε τους φιλο-ρώσους δικτάτορες όταν αντιμετωπίζουν αντι-ρώσους αμφισβητίες, όπως ο Λεονίντ Κούτσμα της Ουκρανίας το 2004, ο Γιανουκόβιτς το 2013-14 και ο Βλαντιμίρ Βορονίν στη Μολδαβία το 2009. Αλλά ήταν εξίσου ευτυχής να στηρίξει ανταγωνιστικές εκλογές και ακόμη και διαμαρτυρίες όταν τέτοιου είδους μέτρα υπονομεύουν αντι-ρωσικές κυβερνήσεις. Αφότου ο αυταρχικός πρόεδρος του Κιργιζιστάν, Kurmanbek Bakiyev αθέτησε την υπόσχεσή του το 2009 να αρνηθεί την πρόσβαση των Ηνωμένων Πολιτειών στην αεροπορική βάση Μανάς, η ρωσική κυβέρνηση άρχισε να εκπέμπει αρνητικές ιστορίες για τον Μπακίγεφ στα ρωσικά μέσα ενημέρωσης στην Κιργιζία και αύξησε τις τιμές των καυσίμων -κινήσεις που βοήθησαν να προκληθούν διαμαρτυρίες που ανέτρεψαν τον Bakiyev τον Απρίλιο του 2010. Το Κρεμλίνο έριξε την υποστήριξή του πίσω από τους πολύ πιο δημοκρατικούς προέδρους Roza Otunbayeva και Almazbek Atambayev. Ομοίως, ο Πούτιν έκανε σχεδόν τα πάντα για να υπονομεύσει τον αυταρχικό και αντι-ρώσο πρόεδρο Μιχαήλ Σαακασβίλι και εξέφρασε την ικανοποίησή του για την δημοκρατική μεταβίβαση της εξουσίας από τον Σαακασβίλι στον Giorgi Margvelashvili το 2013. Ο Πούτιν προφανώς δεν είναι υποστηρικτής της δημοκρατίας και, όποτε έχει την επιλογή, θα προτιμούσε αναμφίβολα να έχει να κάνει με άλλες δικτατορίες. Ωστόσο, υπάρχουν λίγες αποδείξεις ότι είναι πρόθυμος να καταβάλει σοβαρές προσπάθειες για να προωθήσει την αυταρχική διακυβέρνηση αυτή καθαυτή.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, συναντιέται με τον πρωθυπουργό της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν, στο Σότσι της Ρωσίας, τον Μάιο του 2018. MIKHAIL KLIMENTYEV / SPUTNIK VIA REUTERS
----------------------------------------------------------------------

Στην Αρμενία, η συναίνεση του Πούτιν προς τον Πασινιάν ήταν σχεδόν βέβαιο ότι διευκολύνθηκε από το γεγονός ότι ο Πασινιάν, εντελώς αντίθετα με την αντιπολίτευση στην Ουκρανία το 2013-14, σκέφθηκε να δεσμευτεί στην διατήρηση του γεωπολιτικού status quo. (Αυτό, παρά το γεγονός ότι το μικρό εκλογικό του μπλοκ, το Yelq, είχε προηγουμένως ζητήσει στενότερες σχέσεις με την Ευρώπη). Οι διαδηλώσεις δεν είχαν σημαίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή άλλα σημάδια που να δείχνουν ότι οι νέες δυνάμεις θα αμφισβητούσαν την περιφερειακή κυριαρχία της Ρωσίας. Επιπλέον, η ευάλωτη διεθνής θέση της Αρμενίας και η εξάρτησή της από την ρωσική στρατιωτική υποστήριξη, καθιστούν εξαιρετικά δαπανηρό για κάθε Αρμένιο ηγέτη το να εγκαταλείψει την τροχιά της Ρωσίας -γεγονός που πιθανώς συνέβαλε στην ηρεμία της Ρωσίας κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων. Τα εμβάσματα από τους Αρμένιους που εργάζονται στην Ρωσία αντιπροσωπεύουν σημαντικό μέρος του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της Αρμενίας. Οι ρωσικές εταιρείες ελέγχουν ουσιαστικά όλον τον ενεργειακό εφοδιασμό της χώρας. Σε μια ενδεχόμενη προσπάθεια να υπογραμμιστούν τα κόστη μιας αλλαγής του προσανατολισμού της Αρμενίας, οι ρωσικές Αρχές προειδοποίησαν πρόσφατα ότι θα μπορούσαν ανά πάσα στιγμή να απαγορεύσουν την εισαγωγή αρμενικών φρούτων και λαχανικών.

Η κατανόηση της συμπεριφοράς του Κρεμλίνου απαιτεί επίσης να διορθωθεί μια άλλη συνήθης εσφαλμένη αντίληψη για την ρωσική εξωτερική πολιτική: Ότι ο Πούτιν είναι αριστοτέχνης της εξωτερικής πολιτικής ικανός να ελέγχει τα πολιτικά αποτελέσματα τόσο στην γειτονιά της Ρωσίας όσο και σε πιο ισχυρές χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες. Στην πραγματικότητα, ο Πούτιν μπορεί να συγκατένευσε για τον Pashinyan επειδή αισθάνθηκε ότι οποιαδήποτε προσπάθεια να σώσει την κυβέρνηση του RPA θα αποτύχει. Οι ρωσικές παρεμβάσεις, εξάλλου, έχουν σχετικά χαμηλό ποσοστό επιτυχίας στην μετα-σοβιετική περιοχή. Στην πραγματικότητα, ο υποψήφιος που είναι ευνοούμενος του Κρεμλίνου έχει χάσει σε επτά από τις 11 τεκμηριωμένες περιπτώσεις εκλογικών παρεμβολών από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Το 2005, για παράδειγμα, η Ρωσία προσπάθησε ανεπιτυχώς να αποτρέψει την επανεκλογή του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Μολδαβία. Και αφού η Ρωσία άλλαξε την γνώμη της και επέλεξε να στηρίξει τους κομμουνιστές το 2009, το κόμμα έπεσε, αντιμετωπίζοντας διαμαρτυρίες.

Πιο σημαντικό, το 2004 στην Ουκρανία, ο Πούτιν επένδυσε τεράστιους πόρους και το δικό του κύρος για να στηρίξει την προεδρική εκστρατεία του τότε πρωθυπουργού της Ουκρανίας, Γιανουκόβιτς. Οι ενέργειές του, ωστόσο, δημιούργησαν αντίδραση και βοήθησαν να πυροδοτηθεί η Πορτοκαλί Επανάσταση, η οποία οδήγησε στην πτώση του Γιανουκόβιτς. Μια δεκαετία αργότερα, η εκτεταμένη ρωσική παρέμβαση δεν μπόρεσε να εμποδίσει την άνοδο στην εξουσία μιας εντόνως αντι-ρωσικής κυβέρνησης στην Ουκρανία. Παρόλο που ο Πούτιν έχει αποκτήσει τον έλεγχο της Κριμαίας, οι ενέργειες της Ρωσίας καταδίκασαν μόνιμα κάθε προοπτική ενσωμάτωσης της Ουκρανίας στην τροχιά της Ρωσίας και περιθωριοποίησαν δραματικά τα φιλο-ρωσικά κόμματα που συνήθως κυριαρχούσαν στην πολιτική ζωή της Ουκρανίας. Η υποστήριξη της Ουκρανίας προς την Ευρασιατική Οικονομική Ένωση έχει μειωθεί δραματικά από το 2014. Μετά την εμπειρία της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο Πούτιν ίσως να ανησύχησε ότι η ανοικτή υποστήριξη ενός μη δημοφιλούς καθεστώτος στην Αρμενία θα δημιουργούσε μια παρόμοια λαϊκή αντίδραση.

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟ ΡΩΣΙΚΗ ΗΓΕΜΟΝΙΑ

Θα μπορούσαν τα πρόσφατα γεγονότα να προκαλέσουν ένα αναδυόμενο μοντέλο εκδημοκρατισμού υπό ρωσική εξωτερική ηγεμονία; Με το να αποφεύγουν τις ανοικτές προκλήσεις κατά των ρωσικών εξωτερικών πολιτικών, ακόμη και οι μικρές και εξαρτημένες χώρες όπως η Αρμενία μπορεί να είναι σε θέση να εκδημοκρατισθούν χωρίς τον φόβο παρεμβάσεων. Η σχετικά δημοκρατική και φιλο-ρωσική Κιργιζία, η οποία είδε μια ειρηνική και ανταγωνιστική μεταβίβαση εξουσίας με εκλογές στα τέλη του 2017, μπορεί να αποτελέσει άλλο ένα παράδειγμα. Ένα τέτοιο μοντέλο, φυσικά, στερεί τις χώρες από την δικαιωματική τους ικανότητα να επιλέγουν εξωτερικούς συμμάχους. Αλλά εξακολουθεί να είναι προτιμότερο από μια κατάσταση στην οποία οι χώρες δεν θα έχουν ούτε εξωτερική αυτονομία ούτε εσωτερική δημοκρατία.

Τελικά, η μοίρα της δημοκρατίας στην Αρμενία θα εξαρτηθεί πολύ περισσότερο από τους εγχώριους παράγοντες παρά από τις ενέργειες της Ρωσίας. Πράγματι, η αποτυχία της δημοκρατίας στις κυριαρχούμενες από την Ρωσία χώρες είχε πολύ περισσότερο να κάνει με τους εγχώριους παράγοντες στις χώρες αυτές παρά με ό, τι έκανε η Ρωσία. Δεν είναι ακόμη ξεκάθαρο εάν ο Πασινιάν θα μετακινήσει την Αρμενία πιο κοντά στην δημοκρατία ή θα συνεχίσει τις αυταρχικές πρακτικές του παλιού κυβερνώντος κόμματος. Ταυτόχρονα, υπάρχουν πολλά θετικά σημάδια. Πρώτον, ο Πασινιάν, ένας πρώην αντιπολιτευόμενος δημοσιογράφος, είναι ένας από τους λίγους πραγματικούς αουτσάιντερ που αναλαμβάνουν την εξουσία στη μετασοβιετική περιφέρεια, όπου οι ηγέτες της αντιπολίτευσης εμφανίζονταν συνήθως ως αποσκιρτήσαντες από το παλιό αυταρχικό καθεστώς. Επιπλέον, ο Pashinyan σχεδόν δεν έχει κομματική οργάνωση για την οποία μιλά και επομένως είναι πιθανό να έχει πρόβλημα να μονοπωλήσει τον έλεγχο ακόμα κι αν το ήθελε. Τέλος, και ίσως το πιο σημαντικό, το παλιό κυβερνών RPA έχει υποσχεθεί να παραχωρήσει τον έλεγχο της κυβέρνησης και να πάει στην αντιπολίτευση. Δεν είναι ακόμα σαφές εάν το κόμμα θα παραμείνει άθικτο ή αν τελικά θα συμμετάσχει στη νέα ηγεσία. Αλλά η δημοκρατία της Αρμενίας θα υπηρετηθεί καλά από ένα συνεκτικό και αντιπολιτευόμενο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα που να μπορεί να υποβάλει σε έλεγχο την εξουσία της νέας κυβέρνησης.

Υπάρχουν γενικώς λίγα πράγματα που μπορεί να κάνει η Αρμενία ή οι μετασοβιετικοί γείτονές της για να απαλλαγούν από τον Πούτιν ή να μειώσουν την στρατιωτική και οικονομική κυριαρχία της Ρωσίας στην περιοχή. Αλλά τίποτα από αυτά δεν εμποδίζει αυτές τις χώρες να γίνουν δημοκρατίες εντός των δικών τους συνόρων.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/armenia/2018-05-17/why-didnt-put...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.ca/Pluralism-Default-Autocrats-Competitive-Politics/d...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2005-03-01/ukraines-o...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition