Οι μυστικές υπηρεσίες του Πούτιν

Εξάλλου, η εμπιστοσύνη του Πούτιν στην FSB αποδείχθηκε λανθασμένη. Η υπηρεσία δεν κατάφερε να προβλέψει τις μαζικές διαδηλώσεις [6] που έπληξαν τη Μόσχα το 2011 και όταν ξεκίνησαν οι διαμαρτυρίες, ήταν ανίσχυρη να ανταποκριθεί στην χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τους διαδηλωτές για να κινητοποιηθούν και να οργανωθούν. Όταν η FSB έστειλε αίτημα στο πιο δημοφιλές κοινωνικό δίκτυο της Ρωσίας, το Vkontakte, για να κατεβάσει τις σελίδες που χρησιμοποιούσαν οι διαδηλωτές, το έκανε με φαξ. Κατά την διάρκεια των αρχικών σταδίων της κρίσης του 2013-2014 στην Ουκρανία [7], η Μόσχα έστειλε μια ομάδα της FSB για να βοηθήσει τον σύμμαχό της, τον πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Για το Κρεμλίνο, η Ουκρανία είναι η σημαντικότερη χώρα μεταξύ των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών και η διατήρησή της στο εσωτερικό της σφαίρας επιρροής της Ρωσίας είναι πρωταρχικής σημασίας. Αλλά όχι μόνο οι αξιωματικοί του FSB απέτυχαν να βοηθήσουν τον Γιανουκόβιτς να παραμείνει στην εξουσία, δεν κατάφεραν ούτε καν να τον δουν να χάνει το κουράγιο του, και κατελήφθησαν εξαπίνης όταν έφυγε από την [ουκρανική] πρωτεύουσα τον Φεβρουάριο του 2014.

ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ

Μετά από αυτές τις αποτυχίες, ο Πούτιν άρχισε, γύρω στο 2015, να αλλάζει το σχέδιο. Απαλλάχθηκε από τους παλιούς φίλους που ήταν υπέρμαχοι και ωφελημένοι από τον διευρυμένο ρόλο των μυστικών υπηρεσιών. Τον Αύγουστο του 2015, ο Πούτιν απομάκρυνε τον πρώην σύμμαχό του Vladimir Yakunin, πρώην αξιωματούχο της KGB, από την θέση του ως επικεφαλής του κρατικού μονοπωλίου σιδηροδρόμων της Ρωσίας. Στην συνέχεια, το 2016, ασχολήθηκε με τους δύο Ιβάνοφ, απολύοντας τον Βίκτορ και διαλύοντας την υπηρεσία του, την FSKN, τον Μάιο, και υποβαθμίζοντας τον Σεργκέι, τον αρχηγό του προσωπικού του, τον Αύγουστο. Γύρω από αυτό το διάστημα, ο Πούτιν έπαψε επίσης να χρησιμοποιεί την FSB ως βάση στελέχωσης για σημαντικές θέσεις στην κυβέρνηση και την οικονομία.

Ο στόχος αυτών των αλλαγών δεν ήταν να καταστήσει τις υπηρεσίες πληροφοριών λιγότερο σημαντικές˙ ήταν να μειωθεί η αυτονομία τους. Ο Πούτιν εγκατέλειψε την αναζήτηση ενός σταθερού μετασοβιετικού συστήματος διακυβέρνησης [8], στο οποίο η νέα αριστοκρατία έπρεπε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο. Αντ’ αυτού, καθιστούσε σαφές ότι αυτό που χρειαζόταν ήταν ένα εργαλείο, καθαρό και απλό, για να προστατεύει το καθεστώτος του.

Το νέο μοντέλο είναι γνωστό από τα τέλη της Σοβιετικής Ένωσης, όταν το Πολιτικό Γραφείο (Politburo) πρόσταζε και κρατούσε τις υπηρεσίες πληροφοριών με σφιχτά λουριά, με ελάχιστο περιθώριο για ανεξάρτητη δράση. Η KGB, με την σειρά της, κράτησε τις ελίτ εκτός ισορροπίας (και εκφόβιζε τον πληθυσμό) μέσω επιλεκτικής καταστολής -μια στρατηγική που ο πιο αγαπητός στον Πούτιν σοβιετικός ηγέτης, ο Γιούρι Αντρόποφ, ονόμασε «βελτίωση της εργασιακής πειθαρχίας». Και η βελτίωση της πειθαρχίας είναι ακριβώς αυτό που έκανε ο Πούτιν. Κυβερνήτες και αξιωματούχοι βρέθηκαν στην φυλακή για διαφθορά˙ σκηνοθέτες, επιστήμονες και απλοί άνθρωποι ρίχτηκαν στην φυλακή, κατηγορούμενοι για βοήθεια στην Ουκρανία. Η FSB διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο σε αυτές τις καταστολές, αλλά ποτέ με δική της πρωτοβουλία. Τώρα ο Πούτιν, κυβερνώντας μέσω της Προεδρικής Διοίκησης, διατάζει, φορώντας τον μανδύα του Politburo.

Ένα σημαντικό μέρος αυτού του νέου μοντέλου είναι να κρατά τους πάντες εκτός ισορροπίας, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών επιβολής του νόμου και των μυστικών υπηρεσιών. Πέρυσι, η FSB χτυπήθηκε από εκκαθαρίσεις στην διεύθυνση της Μόσχας και την κυβερνο-μονάδα της, το Κέντρο Ασφάλειας Πληροφοριών, του οποίου ο επικεφαλής, Andrei Gerasimov, αναγκάστηκε να συνταξιοδοτηθεί. Δύο αναπληρωτές επικεφαλής διώχθηκαν ποινικά -ο Sergei Mikhailov κατέληξε στην φυλακή, ενώ ο Dmitry Pravikov πήρε μια ανασταλτική ποινή. Η FSB επίσης ντροπιάστηκε πολύ από μια ευρέως δημοσιοποιημένη υπόθεση πέρυσι εναντίον του αρχιστράτηγου Vladimir Podolsky, ενός πρώην διοικητή της θρυλικής μονάδας ειδικών δυνάμεων της FSB, Vympel, ο οποίος κατηγορήθηκε για απάτη και καταδικάστηκε σε τέσσερα χρόνια φυλάκισης.

Ο Vladimir Putin στο Κρεμλίνο, τον Απρίλιο του 2018.
-------------------------------------------------------------------

Κάποιοι κατάλαβαν πολύ γρήγορα ότι η χώρα επέστρεφε σε ένα σοβιετικό μοντέλο. Σε μια συνέντευξη του Δεκεμβρίου του 2017 για την 100η επέτειο από την ίδρυση της Cheka, της διαβόητης προκατόχου της KGB, ο διευθυντής του FSB, Alexander Bortnikov, βρήκε μερικά ζεστά λόγια για τον Λαβρέντι Μπέρια, τον επικεφαλής δήμιο του Στάλιν, και επαίνεσε πτυχές των μεγάλων εκκαθαρίσεων του Στάλιν. Άλλοι διατήρησαν ένα χαμηλό προφίλ. Η στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών της Ρωσίας, η GRU, μειώνει την δημόσια παρουσία της, και η πρόσφατα σχηματισμένη Εθνική Φρουρά έχει εγκαταλείψει την φιλοδοξία της να αποκτήσει εξουσίες επιτήρησης.

ΠΕΤΩΝΤΑΣ ΣΤΑ ΤΥΦΛΑ

Το νέο μοντέλο του Πούτιν υποδηλώνει ελάχιστα περιθώρια για διαμάχες και φέουδα μεταξύ των υπηρεσιών. Όλοι οι γραφειοκράτες της Ρωσίας, από τους υπουργούς μέχρι τους στρατηγούς της FSB και μέχρι τους περιφερειακούς αξιωματούχους, αντιμετωπίζουν τώρα το ίδιο αβέβαιο μέλλον. Αυτό θα πρέπει να κρατήσει τις ελίτ της χώρας καλά υπό έλεγχο, καθώς όλοι φοβούνται να κάνουν μια μη εγκεκριμένη κίνηση. Για να επιτύχει αυτή την ασφάλεια, ο Πούτιν μέχρι που είναι έτοιμος να θυσιάσει την ικανότητα για μακροπρόθεσμο σχεδιασμό -κανείς δεν περιμένει από φοβισμένους γραφειοκράτες, ή ακόμα και από κατασκόπους, να σχεδιάσουν το μέλλον.