Η αμφιλεγόμενη κληρονομιά του Μπέρναρντ Λιούις | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η αμφιλεγόμενη κληρονομιά του Μπέρναρντ Λιούις

Μια σύγκρουση ερμηνειών
Περίληψη: 

Ο Bernard Lewis, ιστορικός της Μέσης Ανατολής, απεβίωσε στις 19 Μαΐου, λίγο πριν τα 102α γενέθλιά του. Κανένας άλλος άνθρωπος στην εποχή μας δεν έχει κάνει τόσα πολλά για να ενημερώσει και να επηρεάσει την άποψη της Δύσης για τον ισλαμικό κόσμο και τη Μέση Ανατολή.

Ο MARTIN KRAMER προετοίμασε το διδακτορικό του υπό τον Bernard Lewis στο Πανεπιστήμιο Princeton. Διδάσκει Ιστορία της Μέσης Ανατολής στο Κολλέγιο Shalem στην Ιερουσαλήμ και είναι επισκέπτης υπότροφος Koret στο Washington Institute for Near East Policy. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο The War on Error: Israel, Islam, and the Middle East (Transaction Publishers, 2016).

Ο Bernard Lewis, ιστορικός της Μέσης Ανατολής, απεβίωσε στις 19 Μαΐου, λίγο πριν τα 102α γενέθλιά του. Κανένας άλλος άνθρωπος στην εποχή μας δεν έχει κάνει τόσα πολλά για να ενημερώσει και να επηρεάσει την άποψη της Δύσης για τον ισλαμικό κόσμο και τη Μέση Ανατολή. Μια μακρά σταδιοδρομία ακαδημαϊκών μελετών στο Ηνωμένο Βασίλειο, ακολουθούμενη από δεκαετίες ως δημόσιος διανοούμενος στις Ηνωμένες Πολιτείες, του απέδωσαν αναγνώστες σε όλο τον κόσμο. Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, έγινε διάσημος: «Ο Οσάμα Μπιν Λάντεν με έκανε περιβόητο», παραδέχτηκε. Τα δύο σύντομα βιβλία που δημοσίευσε μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις έγιναν bestsellers των New York Times. Ο [τηλεοπτικός δημοσιογράφος] Charlie Rose δεν τον χόρταινε.

08062018-1.jpg

Ο Bernard Lewis, το 1990.
------------------------------------------------------------------------------------------

Όσον αφορά τον ίδιο τον Lewis, επεκτάθηκε πολύ πέρα (και πάνω) από το ευρύ κοινό. Ήταν επίσης γνωστός ως αξιόλογος συνομιλητής Τούρκων και Ιορδανών πολιτικών, του τελευταίου σάχη του Ιράν, Ισραηλινών πρωθυπουργών και του προέδρου των ΗΠΑ, Τζωρτζ Μπους [του νεότερου], και της ομάδας του. Ο Μπους μέχρι που είχε εντοπιστεί με ένα αντίγραφο ενός από τα άρθρα του Lewis. Καθώς ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» [1] και το ιρακινό του επακόλουθο ξετυλίγονταν και ξηλώνονταν, έγινε θέμα περιοδικών και πρωτοσέλιδων. Ο Bernard Lewis ήξερε τη Μέση Ανατολή και η Αμερική πίστευε ότι γνώριζε εκείνον.

Ή μήπως όχι; «Για μερικούς, είμαι η ύψιστη ιδιοφυΐα», δήλωσε ο Lewis το 2012. «Για άλλους, είμαι ο διάβολος ενσαρκωμένος». Παρά το γεγονός ότι έγραψε 30 βιβλία (συμπεριλαμβανομένου ενός απομνημονευμάτων) και εκατοντάδες άρθρα και έδωσε αμέτρητες συνεντεύξεις , ο Lewis ήταν ευρέως παρεξηγημένος. Πολλές από αυτές τις παρεξηγήσεις, λανθάνουσες από τότε που σιώπησε πριν από μερικά χρόνια, επανεμφανίστηκαν στις νεκρολογίες του, ανακατεμένες είτε με θαυμασμό είτε με βιτριόλι.

Μέρος αυτού οφείλεται στην τεράστια μακροζωία του. Την 11η Σεπτεμβρίου 2001 [2], ήταν ήδη 85 ετών˙ είχε δημοσιεύσει το πρώτο βιβλίο του το 1940, πάνω από 60 χρόνια νωρίτερα. Δύσκολα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αφανής όταν έγινε «διάσημος», αλλά το μαζικό κοινό του τον ανακάλυψε μόνο κατά την τελευταία δεκαετία της καριέρας του των επτά δεκαετιών. Για εκείνους όπως εγώ που τον συνάντησαν πολύ νωρίτερα (ήμουν φοιτητής του στο Πανεπιστήμιο Princeton το 1976), εκείνοι που ήρθαν αργότερα φαινόταν να μην κατανοούν την πραγματική σημασία ή το μέγεθος της συνεισφοράς του.

Θα χρειάζονταν χιλιάδες λέξεις για να διαλύσουν τους πολλούς μύθους για τον Λιούις, από τους ακατέργαστους (το «Σχέδιο Lewis» για τη διαίρεση της Μέσης Ανατολής σε κρατίδια ή το «Δόγμα του Lewis» για την «σπορά» της δημοκρατίας δια της βίας) μέχρι εκείνους που υποτίθεται ότι ήταν γνωστικοί («Ο νονός του πολέμου στο Ιράκ»). Αυτό πρέπει να γίνει αλλού και με αιχμηρό τρόπο. Εδώ, επιτρέψτε μου να επισημάνω τρεις ιδιαίτερα σημαντικές παρεξηγήσεις, οι οποίες προέκυψαν όχι από κακία, αλλά από μια αποτυχία να διαβαστεί ευρέως και βαθιά το μεγάλο σώμα του έργου του.

Ο «ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΟΡΙΕΝΤΑΛΙΣΤΗΣ» Ή ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΣ;

Η πρώτη, είναι η πεποίθηση ότι ο Lewis ήταν «Οριενταλιστής», ή ακόμα και «ο τελευταίος Οριενταλιστής», ένας τίτλος που του προσδόθηκε είτε ως καταχρηστικός όρος είτε ως σήμα τιμής. Αυτή η παρανόηση προωθήθηκε από την διάσημη μονομαχία του Lewis με τον Παλαιστίνιο Αμερικανό λογοτέχνη Edward Said, του οποίου το μανιφέστο το 1978, «Οριενταλισμός», κατήγγειλε Δυτικούς «Οριενταλιστές» συγγραφείς και μελετητές για προώθηση της μισαλλοδοξίας εναντίον του Ισλάμ και των Αράβων. Ο Λιούις ηγέρθη προς υπεράσπιση των μελετητών: Ήταν αυτοί που υπονόμευαν τη μεσαιωνική προκατάληψη της Ευρώπης ενάντια στο Ισλάμ, με το να δώσουν άμεση πρόσβαση και να εμπλακούν με τις αυθεντικές ισλαμικές πηγές. Ο Lewis υποστήριξε ότι αυτό το είδος επιστημονικού Οριενταλισμού ανερχόταν σε έναν από τους ευγενέστερους θριάμβους του Διαφωτισμού.

Αλλά υπερασπιζόμενος τους Οριενταλιστές, ο Lewis δεν ενεργούσε ως τέτοιος. Ναι, ο Λιούις είχε μελετήσει υπό έναν φημισμένο Βρετανό Οριενταλιστή, τον Sir Hamilton Gibb. Γνώριζε τον Οριενταλιστικό κανόνα στενά και είχε ένα χάρισμα στις γλώσσες που θα ήταν ο φθόνος οποιουδήποτε φιλόλογου. Αλλά ο Lewis δεν ήταν «ο τελευταίος Οριενταλιστής». («Οι Οριενταλιστές έχουν τελειώσει», επέμενε ο Lewis). Ήταν ο πρώτος πραγματικός ιστορικός της Μέσης Ανατολής [3], θεωρείτο ένας πρωτοπόρος στο να εφαρμόζει τις τελευταίες προσεγγίσεις της ευρωπαϊκής κοινωνικής και οικονομικής ιστορίας στο παρελθόν της Μέσης Ανατολής.

Οι ιδιαιτέρως ευανάγνωστες μελέτες του για κάθε περίοδο ήταν γεμάτες από συναρπαστικές ιστορικές λεπτομέρειες για την καθημερινή ζωή, τις οποίες είχε αποσπάσει από αυτόχθονες πηγές. Ήταν ο πρώτος Δυτικός που έγινε δεκτός στα οθωμανικά αρχεία και ήταν ο πρώτος μελετητής που διάβασε τα ισλαμικά κείμενα για παλαιότερες περιόδους με ένα εκπαιδευμένο μάτι ιστορικού. (Μπορώ να βεβαιώσω, ως κάποιος που κάποτε φρόντισε την 18.000 τόμων βιβλιοθήκη του, ότι κατείχε κάθε σημαντικό αραβικό, περσικό και τουρκικό εξιστόρημα). Ο Lewis, ως νεαρός υφηγητής, επέκρινε τους Οριενταλιστές προκατόχους του για τον απομονωτισμό τους και έκανε έκκληση για την «ενσωμάτωση της ιστορίας του Ισλάμ στη μελέτη της γενικής ιστορίας της ανθρωπότητας». Κανείς δεν έκανε κάτι παραπάνω από τον Λιούις για να προωθήσει αυτόν τον άπιαστο στόχο.