Ανταλλαγή εδαφών μεταξύ Σερβίας και Κοσσόβου; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ανταλλαγή εδαφών μεταξύ Σερβίας και Κοσσόβου;

Γιατί πρέπει να προτιμηθεί η λύση της αυτονομίας του σερβικού θύλακα

Το Κόσσοβο, τον Φεβρουάριο του 2008, κήρυξε την ανεξαρτησία του και μέχρι σήμερα έχει αναγνωριστεί ως ανεξάρτητο κράτος από 112 χώρες μεταξύ των οποίων όλες οι μεγάλες δυνάμεις του Δυτικού κόσμου. Η Σερβία προσέφυγε μέσω του ΟΗΕ στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, το οποίο τον Ιούλιο του 2010 εξέδωσε σχετική γνωμοδότηση σύμφωνα με την οποία η μονομερής ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσσόβου δεν παραβιάζει το διεθνές δίκαιο.

Η γνωμοδότηση αυτή δεν έπεισε πέντε ευρωπαϊκές χώρες (Ελλάδα, Ισπανία, Σλοβακία, Κύπρος, Ρουμανία) ούτε την Ρωσία και την Κίνα οι οποίες παραμένουν σταθερές στις θέσεις τους σύμφωνα με τις οποίες για την απόσχιση-ανεξαρτητοποίηση του Κοσσόβου απαιτείται η συναίνεση του κυρίαρχου κράτους, δηλαδή της Σερβίας. Ακολούθησε η απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για την έναρξη των διαπραγματεύσεων μεταξύ Σερβίας και Κοσσόβου με τελικό σκοπό την αναγνώρισή του από την Σερβία, γεγονός που θα οδηγήσει στην de jure αναγνώρισή του και στην ένταξή του στον ΟΗΕ. Αυτή την στιγμή, το κύριο εμπόδιο στην επίτευξη σημαντικής προόδου στις απ’ ευθείας μεταξύ των δυο πλευρών διαπραγματεύσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη, αποτελεί ο σερβικός θύλακας στο βόρειο Κόσσοβο.

20082018-1.jpg

Ένα πανό μπροστά από το κτήριο του σερβικού κοινοβουλίου στο κέντρο του Βελιγραδίου, στην Σερβία, τον Μάρτιο του 2018. REUTERS/Marko Djurica
--------------------------------------------------------------------------------------

Οι προωθούμενες από την διεθνή κοινότητα λύσεις για την επίλυση αυτού του προβλήματος ήταν πάντα, όπως και σήμερα, ουσιαστικά δυο. Η προσάρτηση της περιοχής αυτής στην Σερβία με ή χωρίς ανταλλαγή με την κοιλάδα του Πρέσεβο, που αποτελεί αλβανικό θύλακα εντός της Σερβίας στα νοτιοδυτικά σύνορά της με το Κόσσοβο, καταγράφεται ως πιθανή λύση και σήμερα συζητιέται έντονα. Θεωρείται, όμως, μια επικίνδυνη επιλογή, διότι στην περίπτωση αυτή έχουμε αλλαγή συνόρων με ό,τι αυτό συνεπάγεται στην ευαίσθητη και πάντα εύφλεκτη περιοχή των Βαλκανίων σε μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από μια επικίνδυνη για την παγκόσμια ειρήνη αστάθεια. Πέραν τούτου, δεν είναι πρακτικά μια εύκολη λύση.

Η δεύτερη λύση αφορά σε αυτονομία της περιοχής, η μορφή, το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά της οποίας ποικίλουν. Αυτή η λύση ήταν πάντα η επικρατέστερη στους κύκλους της διεθνούς κοινότητας και, ας μην ξεχνάμε, αποτέλεσε μέρος του σχεδίου Αχτισαάρι το οποίο βέβαια απορρίφθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εξαιτίας του βέτο της Ρωσίας.

Τι είναι, όμως, αυτό που θέλουν και επιδιώκουν οι δυο πλευρές; Για την Σερβία, υπό τις παρούσες συνθήκες, κάθε σκέψη για επιστροφή του Κοσσόβου των περίπου 2 εκατομμυρίων Μουσουλμάνων στην Σερβία των 7 εκατομμυρίων κατοίκων, εκ των οποίων το 4% είναι Μουσουλμάνοι, είναι εκτός πραγματικότητας. Λογικά, ούτε η Σερβία θα πρέπει να το επιθυμεί, καθόσον θα επιφέρει σημαντική πολιτιστική αλλαγή στην χώρα και θα αυξήσει τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα της μουσουλμανικής μειονότητας ενώ ουδείς μπορεί να παραβλέψει τη μεγάλη πιθανότητα εκλογής Μουσουλμάνου προέδρου ύστερα από χρόνια, εάν λάβουμε υπόψη τον συνεχώς αυξανόμενο ρυθμό γεννήσεων στο Κόσσοβο που -αξίζει να σημειωθεί- αποτελεί την πλέον νεανική περιοχή της Ευρώπης.

Παρόλα αυτά είναι εξαιρετικά δύσκολο για τον Πρόεδρο της Σερβίας να προβεί στην αναγνώριση του Κοσσόβου, ειδικά σήμερα που η Σερβία έχει στο πλευρό της και πάλι μια ισχυρή Ρωσία. Είναι πολλοί επίσης που αναρωτιούνται σήμερα το για ποια ακριβώς ευρωπαϊκή ιδέα θα πρέπει οι Σέρβοι να θυσιάσουν την πατριωτική τους ιδέα και, βέβαια, αναφέρονται σε μια Ευρώπη με σαφώς μειωμένη την αίγλη και το γόητρό της από όσο στο παρελθόν.

Ωστόσο, είναι γεγονός πως κάποια στιγμή πρέπει η Σερβία να ξεπεράσει το μοναδικό εμπόδιο στην πορεία της προς την Δύση και την ένταξή της στην ΕΕ. Ούτως ή άλλως, η διαμορφωθείσα κατάσταση φαίνεται να είναι μη αναστρέψιμη. Στην κατεύθυνση αυτή πολλοί θεωρούν πως ενδεχομένως ο Σέρβος πρόεδρος να εξασφάλιζε την απαραίτητη εσωτερική νομιμοποίηση αναγνώρισης του Κοσσόβου μέσω της ανταλλαγής των περιοχών βορείως του ποταμού Ιμπάρ (σερβικός θύλακας στο βόρειο Κόσσοβο) και της κοιλάδας του Πρέσεβο (αλβανικός θύλακας εντός της Σερβίας στα νοτιοδυτικά σύνορα με το Κόσσοβο).

Η λύση, όμως, της ανταλλαγής των εδαφών φαίνεται πως δεν υποστηρίζεται από όλους στην Σερβία. Ένας αυτόνομος σερβικός θύλακας θα εξασφάλιζε στην Σερβία σημαντική επιρροή εντός του Κοσσόβου με ό,τι αυτό συνεπάγεται στις διεθνείς σχέσεις στο σύγχρονο διεθνές περιβάλλον και τον ρόλο που η ίδια επιδιώκει στην περιοχή. Ταυτόχρονα, θα της επέτρεπε να οραματίζεται την επιστροφή του Κοσσόβου, έστω στο μακρινό μέλλον (ας μην ξεχνάμε ότι αποτελεί την κοιτίδα του πολιτισμού της), όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν.

Την επιστροφή της περιοχής αυτής στην Σερβία φαίνεται πως δεν υποστηρίζει επίσης το Πατριαρχείο Σερβίας, το οποίο δεν επιθυμεί και δεν πρόκειται να εγκαταλείψει το Κόσσοβο. «Η Σερβία χωρίς το Κοσσυφοπέδιο και τα ιερά προσκυνήματά του δεν είναι η Σερβία. Η Σερβία χωρίς το Κοσσυφοπέδιο είναι μια Σερβία χωρίς την ψυχή, τον νου και την καρδιά», είπε ο Προκαθήμενος της Σερβικής Εκκλησίας κατά την ενθρόνισή του το 2010, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Πετς που βρίσκεται στο δυτικό Κόσσοβο και θεωρείται η έδρα του Πατριαρχείου, παρουσία του τότε προέδρου της Σερβικής Δημοκρατίας, Μπόρις Τάντιτς, την οποία παρακολούθησα ως διοικητής της Ελληνικής Δύναμης Κοσσόβου, κατόπιν σχετικής πρόσκλησης.

Χωρίς την περιοχή αυτή με τους 40- 50 χιλιάδες Σέρβους, ο στόχος αυτός δεν είναι εφικτός καθόσον η δύναμη της Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Κόσσοβο θα περιοριστεί σημαντικά. Θυμάμαι, το 2010, σε μια επίσκεψή μου στη Μονή Σοκόλιτσα, στον σερβικό θύλακα βορείως του ποταμού Ιμπαρ, είχα μια ενδιαφέρουσα σχετική συζήτηση με την ηγουμένη Μακαρία, μια ισχυρή προσωπικότητα, με πολλές σπουδές, αγιογράφο και πολυταξιδεμένη, που μιλά άπταιστα ελληνικά λόγω των σπουδών της (και) στην Θεσσαλονίκη. Την ρώτησα εάν κατά την δική της άποψη η περιοχή αυτή πρέπει να προσαρτηθεί στην Σερβία και ήταν κατηγορηματικά αρνητική. Τότε, η απάντησή της με εξέπληξε, ωστόσο σύντομα αντιλήφθηκα τους λόγους.

Η παρουσία του επίσκοπου Θεοδοσίου, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσας προσωπικότητας, που φαίνεται να εμπνέεται από τον Αναστάσιο Αλβανίας, όπως είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω σε κατ’ ιδίαν συζήτηση που είχα μαζί του, αποτελεί την καλύτερη εγγύηση στην κατεύθυνση της διατήρησης και αναβάθμισης της επισκοπής Ράσκας και Πριζρένης (Κοσσόβου).

Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί πως οι κάτοικοι της κοιλάδας του Πρέσεβο, οι οποίοι απολαμβάνουν υψηλότερα επίπεδα ευημερίας από τους κατοίκους του Κοσσόβου, δεν φαίνεται να επιθυμούν την προσάρτησή τους στο Κόσσοβο. Ήταν κάτι που επισήμανε ο political advisor του Αμερικανού Διοικητή στο Κόσσοβο σε μια χαλαρή κουβέντα, επισημαίνοντας ωστόσο πως δεν ήταν κάτι που οι Αμερικανοί θα απέρριπταν. Δεν μπορώ να γνωρίζω εάν ήταν προσωπική του άποψη ή η επίσημη θέση των ΗΠΑ για την περιοχή.

Από την άλλη μεριά, η κυβέρνηση του Κοσσόβου προέβη σε μια σειρά απεγνωσμένων προσπαθειών, μέρος των οποίων από κοντά παρακολούθησα, απόκτησης του ελέγχου της περιοχής αυτής, χωρίς όμως επιτυχία. Γνωρίζει καλά ότι ο χρόνος κυλάει σε βάρος της, καθόσον το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας έχει μεταφερθεί σε άλλες περιοχές του πλανήτη, ενώ η επανεμφάνιση της Ρωσίας έχει αλλάξει τις ισορροπίες. Είναι ξεκάθαρο πως χωρίς την de jure αναγνώριση που θα του επιτρέψει την ένταξη σε όλους τους οργανισμούς, το Κόσσοβο δεν μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει ως ελεύθερο και κυρίαρχο κράτος, ικανό να εξασφαλίσει την ευημερία των πολιτών του. Η παραχώρηση αυτονομίας στην περιοχή αυτή, η οποία ουσιαστικά υφίσταται, φαίνεται πως αποτελεί μονόδρομο για το Κόσσοβο και το μόνο που θα διαπραγματευτεί, όπως άλλωστε και η Σερβία, είναι η μορφή, το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά της αυτονομίας. Η λύση αυτή μπορεί να επιτρέψει στο Κόσσοβο να οραματίζεται την αλλαγή του status (κατάργηση αυτονομίας) στο μέλλον, όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν.

Συνοψίζοντας, θα έλεγα πως, χωρίς να μπορεί να αποκλειστεί η λύση της ανταλλαγής εδαφών, η αναγνώριση του Κοσσόβου από την Σερβία με αντάλλαγμα την αυτονομία του σερβικού θύλακα βορείως του ποταμού Ιμπάρ αποτελεί τη μόνη λογική και εφικτή λύση αυτή την στιγμή, και κρίνεται επιτακτική η ανάγκη της άμεσης συμφωνίας και εφαρμογής της και για τις δυο πλευρές. Η λύση αυτή βοηθά την Σερβία στην άρση και του τελευταίου εμποδίου στην πορεία της προς την Δύση χωρίς μεγάλο πολιτικό κόστος στο εσωτερικό, και εξασφαλίζει στο Κόσσοβο την ύπαρξή του ως ανεξάρτητο κράτος. Είναι μια λύση που υποστηρίζει την ειρήνη στα πολύπαθα Βαλκάνια σε σχέση με την ανταλλαγή εδαφών.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition