Η Ευρώπη κάνει το μεταναστευτικό πρόβλημά της χειρότερο

Κατά πρώτον, αυτό είναι θέμα δημογραφίας. Οι πιο κινητικοί άνθρωποι σήμερα δεν είναι Αφρικανοί αλλά οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι, οι οποίοι αποτελούν το 8,25% του παγκόσμιου πληθυσμού των μεταναστών έναντι του 2,89% των Αφρικανών. Και από τους υποσαχάριους Αφρικανούς που όντως μεταναστεύουν, η μεγάλη πλειοψηφία παραμένει στην Αφρική [7]. Ένας μικρός αριθμός ζει σε στρατόπεδα προσφύγων˙ οι περισσότεροι άλλοι μετακινούνται σε γειτονικές χώρες για να στηρίξουν τις οικογένειές τους, με ελάχιστη πρόθεση να μεταναστεύσουν ποτέ στην Ευρώπη. Ωστόσο, αυτό είναι πιθανό να αλλάξει. Ο νεαρός και γόνιμος πληθυσμός της υποσαχάριας Αφρικής, ο οποίος σήμερα είναι περίπου 40% μεγαλύτερος από τον ευρωπαϊκό, θα είναι έξι φορές μεγαλύτερος από το μέγεθος της Ευρώπης έως το 2100. Ακόμη και αν τα ποσοστά γονιμότητας μειωθούν σύντομα, η δυναμική για την αύξηση του πληθυσμού θα συνεχιστεί καθώς τα σημερινά παιδιά φθάνουν στην ενηλικίωση. Η δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης για αυτούς θα απαιτήσει πρωτοφανή οικονομική ανάπτυξη [8] -όχι μόνο σε μια ή δύο χώρες για μερικά χρόνια, αλλά σε ολόκληρη την ήπειρο για πολλές δεκαετίες.

Οι επενδύσεις που προτείνονται από την Ευρώπη στην αφρικανική εκπαίδευση, την επαγγελματική κατάρτιση και ακόμη και τις υποδομές, δεν επαρκούν για την επίτευξη της ανάπτυξης που απαιτείται για την απορρόφηση της επόμενης γενιάς Αφρικανών εργαζομένων. Αντίθετα, θα δημιουργήσουν συνθήκες για περαιτέρω κινητικότητα: Οι έρευνες δείχνουν ότι η οικονομική ανάπτυξη στις χώρες χαμηλού εισοδήματος τείνει να αυξάνει παρά να μειώνει τη μετανάστευση. Όπως επεσήμανε ο ειδικός εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών [9], η μετακίνηση κοστίζει χρήματα, ειδικά για επικίνδυνα και παράνομα ταξίδια. Οι πιο απελπιστικά φτωχοί συνήθως δεν είναι σε θέση να αναλάβουν αυτές τις δαπάνες. Ωστόσο, ακόμη και οι μέτριες αυξήσεις στον πλούτο και την εκπαίδευση προσφέρουν σε περισσότερους ανθρώπους τους πόρους και τα εργαλεία για να μετακινηθούν.

Τελικά, η οικονομική ανάπτυξη θα επιβραδύνει την μετανάστευση, αλλά αυτές οι ημέρες τοποθετούνται δεκαετίες μακριά [10]: Η ανάλυσή μας επί των δεδομένων του ΟΗΕ δείχνει ότι η μετανάστευση συνήθως αρχίζει να μειώνεται μόνο όταν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ μιας χώρας φθάνει τα περίπου 11.000 δολάρια -πολλές τάξεις μεγέθους πάνω από τα σημερινά επίπεδα ανάπτυξης των περισσότερων αφρικανικών χωρών. Πράγματι, μόνο μια χούφτα χώρες στην ήπειρο βρίσκονται οπουδήποτε κοντά στο όριο αυτό. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα [11], το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Γκάμπια το 2017 ήταν μόλις 483 δολάρια, ενώ της Σομαλίας ήταν περίπου 500 δολάρια. Ακόμη και η Νιγηρία, η πλουσιότερη από τις κυριότερες χώρες που έστελναν πρόσφυγες στην περιοχή, είχε ακόμα ένα κατά κεφαλήν ΑΕΠ κάτω των 2000 δολαρίων.

Με λίγα λόγια, οι κληρονομιές της αποικιοκρατίας, της αδύναμης διακυβέρνησης και των λανθασμένων πολιτικών βοήθειας, θα συνεχίσουν στο προσεχές μέλλον να πιέζουν τους Αφρικανούς να μετακινηθούν. Μερικοί θα απορροφηθούν από πλουσιότερες χώρες στην δική τους ήπειρο, όπως η Μποτσουάνα και η Νότια Αφρική. Ωστόσο, και οι δύο αυτές χώρες είναι όλο και πιο εχθρικές απέναντι στους Αφρικανούς μετανάστες. Και όσο οι πιθανότητες επίτευξης εισοδημάτων μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής διαφέρουν δραματικά, ορισμένοι θα κατευθυνθούν προς τα βόρεια. Ακόμη και αν το ποσοστό των Αφρικανών που μετακινούνται δεν αυξηθεί, ο απόλυτος αριθμός τους θα αυξηθεί.

Ένας Σουδανός μέσα σε σκάφος διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο, τον Αύγουστο του 2018. REUTERS/JUAN MEDINA
------------------------------------------------------------

ΜΕΙΝΕΤΕ ΕΞΩ

Αυτό αφήνει τους Ευρωπαίους ηγέτες με μια επιλογή: Να αποδεχθούν την συνεχιζόμενη μετανάστευση από την Αφρική ή να εντείνουν τις προσπάθειές τους να κλείσουν τα ευρωπαϊκά σύνορα. Μέχρι στιγμής, επέλεξαν την τελευταία. Ανήσυχη από το θέαμα των μεταναστών που φθάνουν στις ακτές της, η ΕΕ έχει προσπαθήσει να αποτρέψει τους ανθρώπους να φτάνουν τόσο μακριά εξ αρχής. Στην πράξη, αυτό σήμαινε την ενδυνάμωση των αμφιλεγόμενων εταίρων για να περιορίσουν την μετακίνηση των ανθρώπων σε ολόκληρη την επικράτειά τους. Οι προσπάθειες αυτές άρχισαν πολύ πριν την πρόσφατη προσφυγική κρίση, με εκατομμύρια ευρώ να καταβάλλονται στον Λίβυο δικτάτορα Muammar al-Qaddafi για να σταματήσει τα σκάφη των μεταναστών από το να αποπλέουν από τις ακτές της χώρας τους. Ο Καντάφι εκδιώχθηκε και σκοτώθηκε το 2011, αλλά οι διαπραγματεύσεις της Ευρώπης με αυταρχικούς ηγέτες και πολιτοφυλακές εξακολουθούν: Το 2017, η ιταλική κυβέρνηση υπέγραψε νέα συμφωνία [12] για την ενίσχυση της ακτοφυλακής της Λιβύης, παρότι οι δυνάμεις ασφαλείας της χώρας είναι γνωστές για την αχαλίνωτη κακοποίηση και τα βασανιστήρια σε μετανάστες. Η σύνοδος κορυφής 2016 μεταξύ Ευρωπαίων και Αφρικανικών ηγετών στη Μάλτα προσφέρει ένα άλλο παράδειγμα αυτής της στρατηγικής: Η σύνοδος κορυφής άνοιξε το δρόμο για ένα ευρωπαϊκό «Ταμείο Επείγουσας Ανάγκης για την Αφρική» (Emergency Trust Fund for Africa) ύψους τουλάχιστον 1,8 δισ. ευρώ που θα δαπανηθεί μέχρι το 2020. Σχεδόν όλη η βοήθεια είναι αφιερωμένη στις χώρες που τροφοδοτούν ροές προσφύγων στη Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένου του Μάλι και του Νίγηρα στο Σαχέλ, και της Αιθιοπίας, της Ερυθραίας, της Σομαλίας και του Σουδάν στο Κέρας της Αφρικής. Περιττό να πούμε ότι η στήριξη σε ηγέτες όπως ο πρόεδρος της Ερυθραίας Isaias Afwerki και ο ηγέτης του Σουδάν Bashir όχι μόνο εμποδίζει τις μεταναστευτικές ροές αλλά και προστατεύει και ενισχύει ευρύτερα πρότυπα αυταρχικής διακυβέρνησης στην περιοχή.