Η οικονομική κρίση εξακολουθεί να ενισχύει τους ακροδεξιούς λαϊκιστές | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η οικονομική κρίση εξακολουθεί να ενισχύει τους ακροδεξιούς λαϊκιστές

Ιδού γιατί τα φαινόμενα αυτά δεν έχουν ξεθωριάσει

Η οικονομική κρίση του 2008 [1] ήταν καταστροφική για την παγκόσμια οικονομία. Το πόσο καταστροφική είναι αποτελεί κάτι για το οποίο οι οικονομολόγοι εξακολουθούν να επιχειρηματολογούν. Δεν είναι εύκολο να προσθέσουμε το κόστος των διασώσεων των τραπεζών, μιας χαμένης δεκαετίας οικονομικής ανάπτυξης, της αύξηση του δημόσιου χρέους, της διαλυτικής λιτότητας [2] και της αυξανόμενης ανισότητας. Όμως το μεγαλύτερο κόστος της κρίσης μπορεί να μην είναι οικονομικό αλλά πολιτικό: Το λαϊκιστικό κύμα που σάρωσε τον κόσμο την τελευταία δεκαετία, ανατρέποντας πολιτικά συστήματα, ενισχύοντας εξτρεμιστές και καθιστώντας δυσκολότερη την διακυβέρνηση. Οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις οδηγούν τακτικά στην πολιτική πόλωση και τον λαϊκισμό, αλλά η πρόσφατη λαϊκιστική άνοδος διήρκεσε περισσότερο από εκείνες που ακολούθησαν τις προηγούμενες κρίσεις -και έκανε περισσότερη ζημιά.

Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΕΞΙΑΣ

Η συντριβή το 2008 και η επακόλουθη κρίση του δημόσιου χρέους της ευρωζώνης έπληξαν σοβαρά τα πολιτικά συστήματα στην Δύση. Η καταπολέμηση κρίσεων έγινε το νέο φυσιολογικό. Τα μακρόβια δικομματικά συστήματα στην Γαλλία και την Ισπανία σαρώθηκαν. Οι λαϊκές ακροδεξιές δυνάμεις προέκυψαν από τα περιθώρια, μερικές φορές επιτυγχάνοντας σημαντικές εκλογικές νίκες.

14092018-1.jpg

Ο Ντόναλντ Τραμπ σε συγκέντρωση στην Evansville, στην Ιντιάνα, τον Αύγουστο του 2018. KEVIN LAMARQUE / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------

Το 2015 δημοσιεύσαμε μια μελέτη [3] που συγκέντρωνε στοιχεία για σχεδόν 100 χρηματοπιστωτικές κρίσεις και περισσότερες από 800 εθνικές εκλογές σε 20 δημοκρατίες από το 1870. Διαπιστώσαμε ότι τα ακροδεξιά κόμματα είναι οι μεγαλύτεροι ωφελημένοι από τις οικονομικές καταστροφές. Μετά από μια κρίση, το ποσοστό των ψήφων που πηγαίνουν στα δεξιά κόμματα αυξάνεται κατά περισσότερο από 30%. Διαπιστώσαμε επίσης ότι οι κυβερνητικές πλειοψηφίες τείνουν να συρρικνώνονται και η διακυβέρνηση καθίσταται δύσκολη καθώς όλο και περισσότερα κόμματα και ομάδες κατά του κατεστημένου εισέρχονται σε νομοθετικά σώματα. Τα αποτελέσματα αυτά εμφανίζονται μετά από χρηματοπιστωτικές κρίσεις, αλλά, κρισίμως, όχι σε κανονικές οικονομικές κάμψεις.

Γιατί οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις είναι τόσο αποδιοργανωτικές; Αρχικά, είναι ανθρωπογενείς καταστροφές. Οι άνθρωποι κατηγορούν τις ελίτ για την αποτυχία τους να τις αποτρέψουν. Συχνά δεν είναι δύσκολο να βρεθούν πολιτικές αποτυχίες και παρεοκρατία μεταξύ των πλουσίων και ισχυρών, επομένως η εμπιστοσύνη στο πολιτικό σύστημα διαβρώνεται. Αυτό ανοίγει την πόρτα στους πολιτικούς τυχοδιώκτες που προσπαθούν να θέσουν «τον λαό» ενάντια στην «άρχουσα τάξη».

Η τάση να κατηγορούμε τις ελίτ μετά από οικονομικές κρίσεις μπορεί να υποδηλώνει ότι τα ακροαριστερά κόμματα θα επωφελούντο όσο και τα ακροδεξιά. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει. Η έρευνά μας δείχνει ότι το μερίδιο ψήφου της ακροαριστεράς παραμένει περίπου το ίδιο μετά από μια κρίση. Φαίνεται ότι όταν οι κοινωνικές ομάδες φοβούνται την παρακμή και μια απώλεια πλούτου, στρέφονται προς τα δεξιά κόμματα που υπόσχονται σταθερότητα, και νόμο και τάξη. Στην δεκαετία του 1930, για παράδειγμα, η γερμανική μικροαστική τάξη επέτρεψε την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Ομοίως, η εκλογή του προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump, αποφασίστηκε από τις μεσαίες και εργατικές τάξεις.

Οι δεξιοί λαϊκιστές είναι πολύ πιο πρόθυμοι να εκμεταλλευτούν τα πολιτισμικά ρήγματα και να κατηγορήσουν για τα οικονομικά προβλήματα τους αλλοδαπούς και εκείνους που υποτίθεται ότι θέτουν τα συμφέροντα μιας παγκόσμιας ελίτ πάνω από αυτά των συμπολιτών τους. Όπως δήλωσε η Βρετανίδα πρωθυπουργός, Τερέζα Μέι, πέρυσι: «Αν πιστεύετε ότι είστε πολίτης του κόσμου, είστε πολίτης του πουθενά». Αντίθετα, η αριστερά έχει υιοθετήσει μια διεθνιστική αντίληψη και συνήθως αποφεύγει την ακατάπαυστη ρητορική εναντίον αλλοδαπών και μειονοτήτων. Οι άνθρωποι θέλουν να αποδίδουν ευθύνη, και η δεξιά είναι πρόθυμη να παρουσιάσει αποδιοπομπαίους τράγους: Τους μετανάστες, την Κίνα ή την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα ονόματα αλλάζουν αλλά το σενάριο παραμένει το ίδιο.

ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΦΟΡΑ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ

Τα ιστορικά στοιχεία [που συλλέξαμε] δείχνουν ότι οι περισσότερες πολιτικές αναταραχές μετά από οικονομικές κρίσεις ήταν προσωρινές. Μετά από πέντε χρόνια, τα πρότυπα ψηφοφορίας συνήθως επιστρέφουν στο status quo πριν από την κρίση, ο κατακερματισμός στα κοινοβούλια μειώνεται και η άκρα δεξιά χάνει την δυναμική της.

Αυτή η φορά είναι διαφορετική. Δέκα χρόνια μετά, ο κατακερματισμός, η πόλωση και η ακροδεξιά ψήφος [4] τα πάνε μια χαρά. Το καθιερωμένο πολιτικό σύστημα συνεχίζει να σκοντάφτει από το ένα σοκ στο άλλο. Ακόμη και χώρες που μέχρι πρόσφατα είχαν ανοσία στην ακροδεξιά πολιτική, έχουν αρχίσει να υποκύπτουν.

Εν τω μεταξύ, στις χώρες όπου ο δεξιός λαϊκισμός ήταν ήδη ισχυρός, το μερίδιό του επί των ψήφων αυξήθηκε περαιτέρω, επιτρέποντας στα λαϊκίστικα κόμματα να εισέλθουν στην κυβέρνηση. Το 2014, το εθνικιστικό κόμμα Bharatiya Janata κέρδισε τις εκλογές στην Ινδία. Το 2015, το δεξιό Κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη κέρδισε στην Πολωνία. Το 2016, ο Rodrigo Duterte κέρδισε τις προεδρικές εκλογές στις Φιλιππίνες και ο Trump κέρδισε τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ. Και φέτος, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κέρδισε μια δεύτερη θητεία ως πρόεδρος της Τουρκίας, ο Βίκτορ Όρμπαν θριάμβευσε στην Ουγγαρία για τρίτη φορά, το ακροδεξιό Κόμμα Ελευθερίας εντάχθηκε σε κυβερνητικό συνασπισμό στην Αυστρία και η δεξιά λαϊκιστική Λέγκα του Βορρά έκανε το ίδιο στην Ιταλία. Ποτέ μέχρι τώρα δεν υπήρχαν τόσοι πολλοί λαϊκιστές στην εξουσία ταυτόχρονα.

Γιατί η πολιτική δεν επέστρεψε στο φυσιολογικό; Μέρος της εξήγησης μπορεί να είναι ότι οι λαϊκιστές μαθαίνουν. Περισσότερο από ποτέ, ο λαϊκισμός έχει γίνει μια χρησιμοποιημένη και δοκιμασμένη πολιτική στρατηγική. Οι λαϊκιστές ηγέτες διδάσκουν ο ένας τον άλλο τον τρόπο χρήσης της τηλεόρασης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για να δημιουργήσουν πόλωση και διαιρέσεις. Αυτό είναι ζωτικής σημασίας, καθώς μια πολωμένη κοινωνία είναι η βασική προϋπόθεση της λαϊκιστικής επιτυχίας. Τονίζουν τον εθνικισμό, δίνοντας μια αίσθηση ταυτότητας σε δυσαρεστημένους ψηφοφόρους. Και χρησιμοποιούν απλή γλώσσα που δημιουργεί οικειότητα.

Οι λαϊκιστές έχουν επίσης γίνει καλύτεροι στο να επιβιώνουν στην εξουσία. Πολλοί έχουν επανεκλεγεί πολλές φορές. Καλλιεργούν την εικόνα τους ως αουτσάιντερ, ακόμα και όταν φθάνουν να κυριαρχήσουν στον πολιτικό και επιχειρηματικό κόσμο. Σταδιακά διαβρώνουν τους ελέγχους και τις ισορροπίες (checks and balances) και μετακινούνται για να κυριεύσουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όλα στο όνομα του «λαού».

Άρχισαν να υιοθετούν και πιο ορθόδοξες οικονομικές πολιτικές. Σε αντίθεση με τους σπάταλους προκατόχους τους, οι περισσότεροι λαϊκιστές ηγέτες επιλέγουν τώρα φιλικές προς τις επιχειρήσεις πολιτικές, που προωθούν την ανάπτυξη και αποφεύγουν περιόδους υπερπληθωρισμού οι οποίες θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την επιβίωσή τους (αν και υπάρχουν αξιοσημείωτες εξαιρέσεις, όπως ο πρόεδρος της Βενεζουέλας, Nicolás Maduro). Εν ολίγοις, οι λαϊκιστές σε όλο τον κόσμο ακολουθούν ένα παρόμοιο σενάριο -και λειτουργεί.

Ωστόσο, ο πιο σημαντικός λόγος για την συνεχιζόμενη επιτυχία των λαϊκιστών είναι πιθανόν διαρθρωτικός. Η οικονομική κρίση του 2008 ήταν ένα μεγάλο σοκ, με πιο μακροχρόνιες επιπτώσεις από τη μέση χρηματοπιστωτική κρίση. Και η χρεοκοπία ήταν απλώς μια [διαταραχή], από μια σειρά αναταραχών κατά τα τελευταία δέκα χρόνια. Οι πολιτικοί αρπάχτηκαν από τις τρομοκρατικές επιθέσεις και τα κύματα των ροών των προσφύγων για να διευρύνουν τα πολιτιστικά ρήγματα. Η Κίνα και η Ρωσία προσφέρουν σήμερα μια αυταρχική εναλλακτική λύση στο Δυτικό μοντέλο των ανοιχτών κοινωνιών και των ελεύθερων αγορών. Τα μεσαία εισοδήματα στον Δυτικό κόσμο είναι στάσιμα και οι ανισότητες αυξάνονται. Η έλλειψη οικονομικών επιδόσεων σε πολλές χώρες σημαίνει ότι η πολιτική εμπιστοσύνη, που καταστράφηκε από την οικονομική κρίση, δεν έχει ανακάμψει.

Είναι δύσκολο να πούμε πόσο θα διαρκέσει η σημερινή πολιτική αστάθεια, εν μέρει επειδή δεν γνωρίζουμε ακόμη αρκετά για το πώς οι λαϊκιστές αποδίδουν στα καθήκοντά τους, γιατί επανεκλέγονται συχνά, και τι κάνει τις χώρες να έχουν ανοσία στον λαϊκισμό.

Αλλά αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι μια ακόμα οικονομική κρίση θα έκανε τεράστια ζημιά. Θα ήταν πιθανό να προκαλέσει μια ακόμη λαϊκιστική άνοδο, φέρνοντας την ακροδεξιά στην εξουσία σε ακόμη περισσότερες χώρες. Οι ρυθμιστικοί φορείς, οι υπουργοί Οικονομικών και οι κεντρικοί τραπεζίτες θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους τούς πολιτικούς κινδύνους, κι όχι μόνο τους οικονομικούς, όταν εποπτεύουν τις χρηματοπιστωτικές αγορές.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/2018-09-13/financial-crisis-stil...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2018-08-13/forgotten-histo...
[2] https://www.foreignaffairs.com/reviews/review-essay/2016-06-13/capitalis...
[3] https://www.cesifo-group.de/DocDL/cesifo1_wp5553.pdf
[4] https://www.cesifo-group.de/DocDL/dice-report-2017-4-funke-trebesch-dece...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition