Πώς να διαλύσετε τους φορολογικούς παραδείσους

Στις 17 Οκτωβρίου 2008, κατά την διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, αξιωματούχοι του αμερικανικού Υπουργείου Δικαιοσύνης κάλεσαν τους ελβετικούς τραπεζικούς ρυθμιστικούς φορείς και στελέχη της UBS, της μεγαλύτερης τράπεζας της Ελβετίας, σε συνάντηση κεκλεισμένων θυρών στη Νέα Υόρκη για να συζητήσουν τον ρόλο της τράπεζας στην βοήθεια των Αμερικανών πελατών της να αποφύγουν φόρους. Ήταν μια ευαίσθητη στιγμή: Η ελβετική κυβέρνηση είχε διασώσει την UBS την προηγούμενη μέρα. Το σχέδιο του παιχνιδιού της τράπεζας ήταν απλό, είπε αργότερα ένας υπάλληλος της εταιρείας στο Reuters [3]: «Να παραδεχθεί την ενοχή, να διευθετήσει γρήγορα την υπόθεση και να προχωρήσει».

Ένα υποκατάστημα της UBS κοντά στην Βασιλεία της Ελβετίας, τον Σεπτέμβριο του 2011. ARND WEIGMANN / REUTERS
------------------------------------------------------------------------------

Αλλά οι Ελβετοί αντιμετώπισαν μια άσχημη έκπληξη. Τέσσερις μήνες νωρίτερα, οι αρχές των ΗΠΑ είχαν φυλακίσει τον Bradley Birkenfeld [4], πρώην διαχειριστή περιουσίας της UBS, ο οποίος είχε αρχίσει να διαχέει τα μυστικά του ιδρύματος. Συνεργαζόμενος με τους Αμερικανούς ερευνητές, ο Birkenfeld περιέγραψε μια κουλτούρα εξαπάτησης στην τράπεζα, η οποία παρέκαμπτε τους νόμους πολλών χωρών και τους κανονισμούς της ίδιας της τράπεζας, χρησιμοποιώντας κρυπτογραφημένους υπολογιστές και υπεράκτιες εταιρίες-κελύφη και καταπιστεύματα (trusts). (Ο Birkenfeld ισχυρίστηκε επίσης ότι βασιζόταν σε λιγότερο εξελιγμένες μεθόδους, όπως η απόκρυψη διαμαντιών σε σωληνάρια οδοντόκρεμας για να τα μεταφέρει πέρα από τα σύνορα). Ο Birkenfeld ισχυρίστηκε ότι η UBS, επιδιώκοντας να κάνει προόδους με «άτομα υψηλής αξίας» -επιχειρηματίες της Silicon Valley, Ρώσους ολιγάρχες, Σαουδάραβες πρίγκιπες, Κινέζους βιομηχανικούς μεγιστάνες- χρηματοδοτούσε εκδηλώσεις δημοφιλείς στις παγκόσμιες οικονομικές ελίτ, όπως τον ιστιοπλοϊκό αγώνα America’s Cup και το φεστιβάλ Art Basel στο Μαϊάμι. Στο εξομολογητικό βιβλίο του, [με τίτλο] Lucifer’s Banker, περιγράφει να οργανώνει αυτό που θεωρεί ως την μεγαλύτερη έκθεση γλυπτών του Ροντέν στην ιστορία. «Δεν μπορώ να θυμηθώ πόσο πολλοί από αυτούς τους λάτρεις της τέχνης κατέληξαν στα θησαυροφυλάκια μας», γράφει ο Birkenfeld.

Σύμφωνα με τον Μπίρκενφελντ, άλλοι τραπεζίτες της UBS χρησιμοποίησαν τέτοιες εκδηλώσεις για να εισχωρήσουν στους υπερπλούσιους παρευρισκόμενους και να τοποθετήσουν την τράπεζά τους ως ένα ασφαλές λιμάνι όπου θα μπορούσαν να διαμένουν τεράστιες ποσότητες πλούτου, μακριά από ενοχλητικούς συλλέκτες φόρων. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης εκτιμά ότι μόνο το 2004 οι Ελβετοί τραπεζίτες επισκέφθηκαν τις Ηνωμένες Πολιτείες 3.800 φορές για να βρουν και να διατηρήσουν πελάτες. Η έρευνα διαπίστωσε ότι η UBS βοήθησε τους πελάτες από τις ΗΠΑ να κρύψουν μέχρι και 20 δισεκατομμύρια δολάρια.

Όμως, οι Αμερικανοί πελάτες αντιπροσώπευαν λιγότερο από το 2% των περιουσιακών στοιχείων του τμήματος διαχείρισης περιουσίας της τράπεζας, το οποίο διέθετε περίπου 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως μέχρι την στιγμή που ξέσπασε η οικονομική κρίση το 2007. Η μυστικότητα ήταν ένα παγκόσμιο παιχνίδι για τις ελβετικές τράπεζες, και το πεδίο του παιχνιδιού εκτεινόταν πολύ πέρα από την Ελβετία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μια Ελβετίδα πρώην τραπεζίτης μου είπε ότι ταξίδευε τακτικά στην Λατινική Αμερική για δουλειά και έφτανε πάντα με φόβο, αισθανόμενη άβολα με τα τεχνάσματα που έπρεπε να εφαρμόσει. Στο έντυπο εισόδου στην χώρα, έγραφε ότι ταξιδεύει για ευχαρίστηση, «αν και η βαλίτσα μου θα ήταν γεμάτη από επαγγελματικά κοστούμια και αξιολογήσεις χαρτοφυλακίου». Αφαιρούσε τα ονόματα και τους αριθμούς των πελατών από τα έγγραφα έτσι ώστε αν τα έβρισκαν οι Αρχές, να μην είναι σε θέση να κάνουν την σύνδεση μεταξύ περιουσιακών στοιχείων και καταθετών. Παρακολουθούσε αγώνες πόλο, όπερες και πήγαινε σε δείπνα με σαμπάνια, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη των δυνητικών πελατών. «Αυτό συμβαίνει εκεί», είπε -εννοώντας την καθιέρωση μιας αμοιβαία επωφελούς σχέσης στην οποία η τράπεζά της θα βοηθούσε τις πλούσιες ελίτ να κρύβουν τα συχνά κακώς αποκτημένα κέρδη με αντάλλαγμα τα υψηλά τέλη διαχείρισης του πλούτου. «Ένιωσα σαν να εκπόρνευα τον εαυτό μου», είπε.

Η UBS ήταν ένας σημαντικός παίκτης, αλλά απλώς ένα κομμάτι ενός τεράστιου συστήματος υπεράκτιων (offshore) φορολογικών παραδείσων [5] που εξακολουθεί να ευδοκιμεί. Οι παράδεισοι διευκολύνουν την φοροδιαφυγή, υπονομεύουν το κράτος δικαίου και υποβοηθούν το οργανωμένο έγκλημα. Συμβάλλουν στην οικονομική ανισότητα που έχει υποσκάψει την πίστη των ανθρώπων στην δημοκρατία και τροφοδότησε τις λαϊκίστικες αντιδράσεις. Διαφθείρουν τις οικονομίες της αγοράς με το να ευνοούν τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες έναντι των μικρότερων τοπικών εταιρειών για λόγους που δεν έχουν καμία σχέση με την παραγωγικότητα, την επιχειρηματικότητα ή την γνήσια δημιουργία πλούτου. Έχουν υπερτροφοδοτήσει τα κέρδη των συστημικώς σημαντικών παγκόσμιων τραπεζών, βοηθώντας να γίνουν κάτι τέτοια ιδρύματα «πολύ μεγάλα για να αποτύχουν» και «πολύ μεγάλα για τη φυλακή». Βοηθούν πλούσιες ελίτ σε φτωχές χώρες να λεηλατούν τα θησαυροφυλάκιά τους και να συσσωρεύουν τα λάφυρα αλλού, προκαλώντας παράνομες διασυνοριακές χρηματοοικονομικές ροές ύψους περίπου 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων ετησίως, σύμφωνα με την ερευνητική εταιρεία Global Financial Integrity που εδρεύει στην Ουάσινγκτον.

Ο Bradley Birkenfeld στο Minersville, στην Πενσυλβάνια, τον Ιανουάριο του 2010. TIM SHAFFER / REUTERS
-----------------------------------------------------