Ποιο είναι το διακύβευμα για τον Ερντογάν στην υπόθεση Khashoggi; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ποιο είναι το διακύβευμα για τον Ερντογάν στην υπόθεση Khashoggi;

Το επικίνδυνο παιχνίδι της Τουρκίας

Η δολοφονία του δημοσιογράφου Jamal Khashoggi [1] στο σαουδαραβικό Προξενείο στην Κωνσταντινούπολη δεν θα μπορούσε να έρθει σε χειρότερη στιγμή για τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Οικονομικά προβλήματα τον ανάγκασαν να φιμώσει την αντιδυτική ρητορική του: Η χώρα αντιμετωπίζει μια νομισματική κρίση, διψήφιο πληθωρισμό και ένα τεράστιο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Ο Ερντογάν πρέπει να επιδιορθώσει τις σχέσεις της Τουρκίας [2] με την Ευρώπη και την Ουάσιγκτον, ακόμη κι ενώ διαχειρίζεται μια εύθραυστη εταιρική σχέση με την Ρωσία στην Συρία. Η προοπτική μιας κρίσης με την Σαουδική Αραβία, η οποία είναι σημαντικός επενδυτής στην Τουρκία και με το καθεστώς της οποίας προσπάθησε επιμελώς να παραμείνει εγκάρδιος, θα πρέπει αρχικά να κλόνισε τον ισχυρό άνδρα της Τουρκίας.

Αν κάποιος μπορεί να μετατρέψει ένα βάρος τέτοιου μεγέθους σε ευκαιρία, είναι ο Ερντογάν. Στην πραγματικότητα, η κρίση Khashoggi αποδείχθηκε μια απροσδόκητη ευκαιρία για την Τουρκία. Σε μια εποχή που η φήμη της αμαυρώθηκε από την φυλάκιση δημοσιογράφων και την παραβίαση άλλων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο Ερντογάν κέρδισε επαίνους για την ανάδειξη της κακής τύχης του Khashoggi. Και με το να διαρρέει αποδεικτικά στοιχεία για την επίσημη συνενοχή της Σαουδικής Αραβίας, συμπεριλαμβανομένου του πρίγκιπα-διαδόχου Mohammed bin Salman (γνωστού με τα αρχικά του, MbS), κατάφερε ένα σοβαρό πλήγμα στον ιστορικό αντίπαλο της Τουρκίας και έβαλε μια σφήνα μεταξύ Ουάσιγκτον και Ριάντ.

29102018-1.jpg

Ειδικοί εγκληματολόγοι της Τουρκικής Αστυνομίας αναχωρούν από το σαουδαραβικό Προξενείο στην Κωνσταντινούπολη, στις 16 Οκτωβρίου 2018. MURAD SEZER / REUTERS
-------------------------------------------------------------------------

Αλλά ο Ερντογάν παίζει ένα δύσκολο και επικίνδυνο παιχνίδι. Ίσως να είναι σε θέση να πάρει ακόμα περισσότερα από την Σαουδική Αραβία και τις Ηνωμένες Πολιτείες αν μπορέσει να τους πείσει ότι έχει ενοχοποιητικά στοιχεία. Εάν δεν το κάνει, θα μπορούσε να τα χάσει όλα.

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ

Η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία ανταγωνίζονται από καιρό για θρησκευτική και πολιτική υπεροχή στον σουνιτικό μουσουλμανικό κόσμο. Αυτή η αντιπαλότητα έχει ενταθεί υπό τον Ερντογάν, ο οποίος έχει αποκαταστήσει μια θρησκευτική διάσταση στην πολιτική ηγεσία της Τουρκίας και του οποίου η ιδεολογική καταγωγή μπορεί να εντοπιστεί στην Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Η Τουρκία του Ερντογάν αποτελεί ιδιαίτερη απειλή για την περιφερειακή υπεροχή της Σαουδικής Αραβίας. Με μια κυβερνώσα ελίτ που θεωρεί τον εαυτό της τον νόμιμο κληρονόμο της οθωμανικής κληρονομιάς και με το να διακηρύττει μια λιγότερο αυστηρή και τιμωρητική εκδοχή του Ισλάμ έναντι του σαουδαραβικού Σαλαφιτισμού, η Τουρκία έχει καταλήξει να θεωρείται ως ότι προσφέρει ένα εναλλακτικό μοντέλο μουσουλμανικής διακυβέρνησης. Μετά τις αναταραχές της Αραβικής Άνοιξης, οι Άραβες Ισλαμιστές μελέτησαν την Τουρκία ως παράδειγμα μιας χώρας όπου ένα κόμμα ισλαμιστικής καταγωγής έφτασε στην εξουσία μέσω εκλογικών πολιτικών, χωρίς να χρειαστεί να εγκαταλείψει την συντηρητική του ατζέντα. Η χώρα που κάποτε πραγματοποίησε το πιο ριζοσπαστικό πρόγραμμα εκκοσμίκευσης στον μουσουλμανικό κόσμο κυβερνάται πλέον από το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), το οποίο αντιπροσωπεύει μια μορφή ισλαμισμού συμβατού με την δημοκρατία. Για τους φιλελεύθερους Άραβες, η μετριοπάθεια του ΑΚΡ φάνηκε να προσφέρει έναν τρίτο δρόμο μεταξύ των κοσμικών αυταρχικών κυβερνήσεων και των ριζοσπαστικών ισλαμιστών, ένα μοντέλο στο οποίο τα ισλαμικά κόμματα θα μπορούσαν να συμμετάσχουν σε μια δημοκρατική διαδικασία.

Η αναδυόμενη εικόνα της Τουρκίας τάραξε τους Σαουδάραβες. Η σύγκρουση μεταξύ των οραμάτων των δύο χωρών για την περιοχή άρχισε να γίνεται εμφανής το 2013, όταν ο Ερντογάν επέκρινε έντονα το πραξικόπημα στην Αίγυπτο που ανέτρεψε τον στενό σύμμαχό του, Μοχάμεντ Μόρσι, ενώ οι Σαουδάραβες εξήραν τον αιγυπτιακό στρατό για την διάσωση της χώρας. Η άνοδος του MbS στην εξουσία ενίσχυσε περαιτέρω τις εντάσεις μεταξύ Ριάντ και Άγκυρας. Οι Ισλαμιστές της Τουρκίας βλέπουν τον νεαρό πρίγκιπα ως πιόνι των Ηνωμένων Πολιτειών, και τον όρκο του να μετατρέψει την Σαουδική Αραβία σε μια μετριοπαθή ισλαμική χώρα ως αμερικανο-ισραηλινό ιμπεριαλιστικό σχέδιο για να υπονομεύσουν το αληθινό Ισλάμ. Από την οπτική της Άγκυρας, η στενή συμμαχία του πρίγκιπα με την Ουάσιγκτον και η απερίσκεπτη και επιθετική προσέγγισή του στην πολιτική δημιουργούν περαιτέρω αστάθεια και ενισχύουν την λαβή του Ιράν στην περιοχή.

Η ένταση μεταξύ των δύο κυβερνήσεων αυξήθηκε όταν ο MbS περιέγραψε την Τουρκία ως μέρος ενός «τριγώνου του κακού», μαζί με το Ιράν και τις σκληροπυρηνικές ισλαμικές ομάδες σε μια συνάντηση με Αιγύπτιους δημοσιογράφους τον Μάρτιο του 2018. Τα σχόλια του πρίγκιπα-διαδόχου συνόψισαν την βαθιά υποψία του Ριάντ για μια χώρα που είχε συμπαραταχθεί με το Κατάρ στην διαμάχη του με το υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας μπλοκ, φιλοξένησε ηγέτες της Μουσουλμανικής Αδελφότητας που εγκατέλειψαν την Αίγυπτο μετά το πραξικόπημα και συνεργάστηκε στενά με το Ιράν στην Συρία. Εν τω μεταξύ, τα ΜΜΕ στην Τουρκία ανέφεραν ότι οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι συναντήθηκαν με τον βασικότερο εχθρό της Τουρκίας, το Κομμουνιστικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) στην Συρία -τροφοδοτώντας φόβους στην Άγκυρα ότι ο πρίγκιπας σκόπευε να υποσκάψει τα τουρκικά συμφέροντα στην περιοχή. Η μεταγενέστερη ανακοίνωση της Σαουδικής Αραβίας ότι είχε συνεισφέρει 100 εκατομμύρια δολάρια για «σχέδια σταθεροποίησης» σε εδάφη που διαμένουν Σύροι Κούρδοι, τους οποίους η Τουρκία θεωρεί τρομοκράτες, πρόσθεσε μια προσβολή στο πλήγμα.

Ακόμα και ενώ τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης γίνονται πιο θυμωμένα για τις πράξεις της Σαουδικής Αραβίας, ο ίδιος ο Ερντογάν έχει αποφύγει να επικρίνει άμεσα την σαουδαραβική ηγεσία. Έστειλε έναν μικρό αριθμό στρατευμάτων στο Κατάρ μετά τον οικονομικό αποκλεισμό, και στην συνέχεια διαβεβαίωσε τα έθνη του Κόλπου ότι τα τουρκικά στρατεύματα δεν αποτελούσαν απειλή για την περιοχή. Δεν είπε κουβέντα μετά την σαουδαραβική ανακοίνωση περί υποστήριξης σε κατεχόμενα από Κούρδους εδάφη, ούτε σήκωσε την φωνή του ενάντια στον βίαιο πόλεμο του Ριάντ στην Υεμένη. Οικονομικές σκέψεις έχουν παίξει ρόλο στην απροθυμία του Ερντογάν να κλιμακώσει τις εντάσεις με το Ριάντ: Η Σαουδική Αραβία, μαζί με άλλες χώρες του Κόλπου, βοήθησε τον Ερντογάν να μειώσει την εξάρτηση της Τουρκίας από την Ευρώπη, καθιστάμενη σημαντικός επενδυτής και μια από τους κορυφαίους αγοραστές τουρκικών ακινήτων. Οι δύο χώρες απολαμβάνουν στενούς οικονομικούς δεσμούς από τότε που ανέλαβε το αξίωμα του ο Ερντογάν.

ΕΝΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ

Παρόμοιες σκέψεις επηρεάζουν την αντιμετώπιση του συμβάντος Khashoggi από την Τουρκία. Τούρκοι αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι έχουν την ηχητική καταγραφή της δολοφονίας. Ωστόσο, η Άγκυρα είναι απρόθυμη να παραμείνει μόνη της ενάντια στο Ριάντ και θέλει να θέσει το θέμα ως παγκόσμιο ζήτημα και όχι διμερές μεταξύ των δύο χωρών. Για τον σκοπό αυτό, ανώνυμοι Τούρκοι αξιωματούχοι, ξεκάθαρα με εντολή του Ερντογάν, διαρρέουν πληροφορίες στα Δυτικά μέσα ενημέρωσης, προκειμένου να αυξήσουν την παγκόσμια πίεση στον πρίγκιπα-διάδοχο. Τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης και φιλοκυβερνητικοί κύκλοι εξέφρασαν την οργή τους για την δολοφονία και υπονόησαν ότι δεν θα μπορούσε να συμβεί χωρίς την έγκριση της κορυφαίας ηγεσίας της Σαουδικής Αραβίας, αλλά απέφυγαν να κατονομάσουν άμεσα τον MbS.

Οι προσπάθειες της Άγκυρας να προσελκύσει την διεθνή προσοχή στην δολοφονία και να ασκήσει πίεση στον MbS έχουν αποδώσει. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, δήλωσε ότι είναι «βαθιά προβληματισμένος» από το περιστατικό. Βασικές ευρωπαϊκές χώρες έχουν πιέσει την Σαουδική Αραβία να παράσχει στοιχεία σχετικά με την δολοφονία του Khashoggi. Αρκετές εταιρείες αποχώρησαν από την σαουδαραβική διάσκεψη «Πρωτοβουλία για τις Επενδύσεις του Μέλλοντος» (Future Investment Initiative), η οποία ξεκίνησε στο Ριάντ την περασμένη Τρίτη.

29102018-2.jpg

Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, απευθύνεται στα μέλη του τουρκικού κοινοβουλίου, στην Άγκυρα, στις 25 Οκτωβρίου 2018. TUMAY BERKIN / REUTERS
------------------------------------------------------------

Η Τουρκία φαίνεται να έχει αρκετά στοιχεία για να προκαλέσει περαιτέρω ζημιά στην Σαουδική Αραβία, αλλά αυτό θα διαρρήγνυε ακόμη βαθύτερα τις σχέσεις με το Ριάντ, κάτι που ο Ερντογάν είναι απρόθυμος να κάνει. Αντ’ αυτού, προτιμά να υπονομεύσει τον πρίγκιπα-διάδοχο διατηρώντας συγχρόνως εγκάρδιες σχέσεις με τον βασιλιά Σαλμάν. Αυτό θα λύσει το πρόβλημα της Άγκυρας με τον MbS αλλά θα κρατήσει τις επενδύσεις της Σαουδικής Αραβίας στην Τουρκία. Στις συζητήσεις που διεξάγονται μεταξύ των δύο κυβερνήσεων μετά την δολοφονία, ο Ερντογάν ίσως να προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τα αποδεικτικά στοιχεία που έχει για να προκαλέσει μια οδυνηρά αναγκαία έγχυση οικονομικής βοήθειας από το Ριάντ. Μέχρι στιγμής, η απάντηση του Ερντογάν στην υπόθεση ήταν ταυτόχρονα δυναμική όσο και προσεκτική.

Η Άγκυρα μπορεί επίσης να παίζει για [να κερδίσει κάποιο] πλεονέκτημα με την διοίκηση του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλντ Τραμπ, η οποία έχει καταστήσει τον MbS την βάση της πολιτικής της για τη Μέση Ανατολή και θέλει απεγνωσμένα τα τελειώσει το ζήτημα Khashoggi. Οι αμερικανο-τουρκικές σχέσεις έχουν πρόσφατα ενταθεί μέχρι το σημείο θραύσης. Η Τουρκία εξαγρίωσε την Ουάσινγκτον αποφασίζοντας να αγοράσει ένα ρωσικό σύστημα πυραυλικής άμυνας S-400 και συλλαμβάνοντας Αμερικανούς πολίτες με αμφισβητούμενες κατηγορίες περί τρομοκρατίας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξερέθισαν την Άγκυρα επιλέγοντας να συνεργαστούν με μια συριακή κουρδική οργάνωση που η Άγκυρα θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση. Η Τουρκία έχει προσωρινά φτιάξει την ατμόσφαιρα με τον Trump απελευθερώνοντας έναν Αμερικανικό πάστορα που φυλακίστηκε για δύο χρόνια με κατηγορίες περί τρομοκρατίας, αλλά οι εντάσεις είναι μακράν από το να έχουν τελειώσει. Οι επικείμενες ενεργειακές κυρώσεις της κυβέρνησης Trump κατά του Ιράν θα αποτελέσουν ένα άλλο σημείο ανάφλεξης, καθώς η Τουρκία εξαρτάται από το Ιράν για τις ενεργειακές ανάγκες της και λέει ότι δεν θα συμμορφωθεί με τις κυρώσεις. Η Τουρκία βρέθηκε σε αυτό το σημείο και παλαιότερα: Η κρατική τράπεζα Halkbank αντιμετωπίζει μεγάλα πρόστιμα από το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών για παραβίαση των κυρώσεων κατά του Ιράν. Το πρόστιμο αυτό ενδέχεται να επιδεινώσει τις οικονομικές δυσκολίες της χώρας πριν από τις τοπικές εκλογές το 2019. Ο Ερντογάν θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα αποδεικτικά στοιχεία που ισχυρίζεται ότι έχει για να επανισορροπήσει τις σχέσεις της Τουρκίας με την Ουάσινγκτον και να αποσπάσει παραχωρήσεις όπως μια επιείκεια στο πρόστιμο [για την Halkbank] ή μια εξαίρεση από τις κυρώσεις [για το Ιράν].

Ο πρόεδρος Ερντογάν γνωρίζει ότι πρέπει να προχωρήσει προσεκτικά για να διατηρήσει την επιρροή του στην Ουάσινγκτον και στο Ριάντ και να αποφύγει μια ρήξη στις σχέσεις είτε με την μια είτε με το άλλο. Το έκανε ακριβώς αυτό την Τρίτη, σε μια αναφορά του στο τουρκικό κοινοβούλιο. Αποκάλεσε τον φόνο ως «προμελετημένη δολοφονία», απορρίπτοντας τους ισχυρισμούς της Σαουδικής Αραβίας ότι ο Khashoggi πέθανε σε έναν καυγά στο σαουδαραβικό Προξενείο. Έκανε βαρείς υπαινιγμούς ότι ο πρίγκιπας-διάδοχος ήταν πίσω από την δολοφονία, αλλά συνέχισε να μην τον κατονομάζει άμεσα και επαίνεσε τον βασιλιά Σαλμάν για την ακεραιότητά του. Δεν αποκάλυψε όλα όσα γνώριζε για την δολοφονία, έτσι ώστε να μπορεί να συνεχίζει να χρησιμοποιεί κάποια στοιχεία ως μόχλευση. Το ιδανικό αποτέλεσμα από την οπτική του είναι ο βασιλιάς Σαλμάν να απομακρύνει τον MbS.

Οι πιθανότητες αυτού του αποτελέσματος φαίνονται χλωμές, ειδικά αν η διοίκηση Trump αποφασίσει να επιμείνει με τον πρίγκιπα-διάδοχο. Αλλά μετά από εβδομάδες διαρροών και αυξανόμενης πίεσης από το Κογκρέσο, ο πρόεδρος Τραμπ σκλήρυνε απρόθυμα την ρητορική του απέναντι στην Σαουδική Αραβία. Η διευθύντρια της CIA, Τζίνα Χάσπελ, μόλις επέστρεψε από ένα ταξίδι στην Άγκυρα για να συζητήσει το ζήτημα με Τούρκους αξιωματούχους και ενημέρωσε τον Trump. Αν η Χάσπελ ανακάλυψε ότι οι Τούρκοι έχουν πολλά περισσότερα στοιχεία, ο Τραμπ θα μπορούσε να αναγκαστεί να υιοθετήσει μια ακόμα πιο σκληρή στάση εναντίον του πρίγκιπα-διαδόχου, και ο Ερντογάν θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί τα αποδεικτικά στοιχεία που έχει για να προωθήσει τα τουρκικά συμφέροντα. Αν όμως οι Ηνωμένες Πολιτείες διαπιστώσουν ότι οι Τούρκοι δεν έχουν στοιχεία που να συνδέουν άμεσα τον MbS με την δολοφονία, η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να επιλέξει να παραμείνει στο σαουδαραβικό αφήγημα ότι ήταν έργο άτιμων δολοφόνων. Αυτό όχι μόνο θα αποδυνάμωνε την λαβή του Ερντογάν, αλλά θα έκανε την Τουρκία στόχο περαιτέρω εχθρικών κινήσεων από έναν θυμωμένο αντίπαλο. Στο χειρότερο σενάριο για τον Ερντογάν, η υπόθεση Khashoggi θα έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω επαφή μεταξύ των Σαουδαράβων αξιωματούχων και του ΡΚΚ, πιο επιθετικές προσπάθειες της Σαουδικής Αραβίας για υπονόμευση της επιρροής που η Τουρκία προσπαθεί να οικοδομήσει σε μέρη όπως το Κουβέιτ ή την Ερυθρά Θάλασσα, και λιγότερες επενδύσεις από την Σαουδική Αραβία και άλλες χώρες του Κόλπου στην Τουρκία. Τα πονταρίσματα είναι υψηλά και ο Ερντογάν πρέπει να παίξει με σύνεση τα χαρτιά του.

Copyright © 2018 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2018-10-26/whats-stake-er...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/saudi-arabia/2018-10-18/reckless...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2018-07-30/how-save-us-tu...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition