Το στοίχημα της Τουρκίας για θρησκευτική ηγεσία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το στοίχημα της Τουρκίας για θρησκευτική ηγεσία

Πώς το ΑΚΡ χρησιμοποιεί ισλαμική ήπια ισχύ
Περίληψη: 

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η θρησκευτική επέκταση της Τουρκίας έχει αποφέρει μικτά αποτελέσματα. Στην Αφρική, γενικά, έχουν εκτιμηθεί οι προσπάθειες της Τουρκίας. Στα Βαλκάνια, η επίκληση της οθωμανικής κληρονομιάς και η εμφάνιση της Τουρκίας ως προστάτιδας των Μουσουλμάνων προβλέψιμα έχει παίξει καλά με τις μουσουλμανικές κοινότητες και λιγότερο με τις μη μουσουλμανικές. Η Τουρκία βρήκε λίγους αποδέκτες στις τουρκικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας.

Η GONUL TOL είναι διευθύντρια στο Κέντρο Τουρκικών Σπουδών στο Middle East Institute.

Υπό την ηγεσία του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν [1], του οποίου το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) έχει ισλαμικές ρίζες, η θρησκεία έχει γίνει ένα κρίσιμο όργανο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Σε χώρες από την Λατινική Αμερική έως την υποσαχάρια Αφρική, η Τουρκία χτίζει τζαμιά, χρηματοδοτεί θρησκευτική εκπαίδευση, αποκαθιστά την οθωμανική κληρονομιά -και στην πορεία διαφημίζει το μοναδικό είδος της ισλαμικής ηγεσίας της.

Αναμιγνύοντας το σουνιτικό ισλάμ με τον τουρκικό εθνικισμό, οι κρατικοί θεσμοί και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών πίσω από την θρησκευτική επέκταση της χώρας προωθούν την τουρκική γλώσσα και τον πολιτισμό παράλληλα με τα θρησκευτικά προγράμματα σπουδών, και σηκώνουν την τουρκική σημαία στους τόπους των νέων έργων. Στο μυαλό εκείνων που εφαρμόζουν την πολιτική αυτή, η Τουρκία, ως κληρονόμος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είναι το τελευταίο φρούριο του Ισλάμ και ο φυσικός ηγέτης της αναβίωσης του μουσουλμανικού πολιτισμού.

11012019-1.jpg

Φοιτητές στην σχολή Imam Hatip στην Κωνσταντινούπολη, τον Μάιο του 2017. MURAD SEZER / REUTERS
------------------------------------------------------------------------

Η Τουρκία δεν είναι η μόνη περιφερειακή δύναμη που χρησιμοποιεί το Ισλάμ ως ένα στοίχημα για την ηγεμονία [2]. Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία διαδίδουν επίσης τις αντίστοιχες εκδοχές του Ισλάμ, χρηματοδοτώντας οργανισμούς και τζαμιά. Η Τουρκία επιχειρεί να τοποθετήσει το ισλαμικό είδος της ως μια πιο ανεκτική, λιγότερο ακραία σουνιτική εναλλακτική έναντι του σαουδαραβικού Ουαχαμπισμού -και ως εκ τούτου πιο κατάλληλη για την περιφερειακή ηγεσία. Σε αντίθεση με την συντηρητική σχολή του Ισλάμ Hanbali, το θεμέλιο του Ουαχαμπισμού, η σχολή Hanafi που κυριαρχεί στην Τουρκία είναι σχετικά φιλελεύθερη και προσφέρει πολύ περισσότερο χώρο για την ερμηνεία του θρησκευτικού νόμου.

Αλλά η εθνικιστική χροιά στην θρησκευτική διπλωματία της Τουρκίας θα μπορούσε να εμποδίσει την επιτυχία της. Έχει ήδη ενοχλήσει τις ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες θεωρούν τις ενέργειες της Τουρκίας ως πολωτικές και επιζήμιες για την ένταξη των Τούρκων μεταναστών, και τις χώρες της Μέσης Ανατολής, που βλέπουν την Τουρκία μέσω ενός αυτοκρατορικού πρίσματος. Το ΑΚΡ πήγε την θρησκευτική επέκταση της Τουρκίας σε πρωτοφανή επίπεδα, αλλά σε αυτό το διεθνές πλαίσιο, η υποψία για τις προθέσεις του θα μπορούσε να περιορίσει τις προοπτικές της επιτυχίας του.

Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΤΖΑΜΙΩΝ

Ένα από τα πιο ορατά μέσα μέσω των οποίων η Τουρκία έχει εκπέμψει τα θρησκευτικά της διαπιστευτήρια ήταν η κατασκευή τεράστιων τζαμιών σε όλο τον κόσμο. Το 2015, ο Ερντογάν εγκαινίασε ένα στα Τίρανα, την πρωτεύουσα της Αλβανίας. Την άνοιξη του 2016, παρακολούθησε την τελετή εγκαινίων του Diyanet Center of America, ενός τζαμιού και πολιτιστικού κέντρου στο Μέριλαντ, που θεωρείται η μεγαλύτερη ισλαμική εκπαιδευτική έκταση (campus) στο Δυτικό ημισφαίριο. Τον Σεπτέμβριο άνοιξε ένα από τα μεγαλύτερα τεμένη της Ευρώπης στην γερμανική πόλη της Κολωνίας, η οποία φιλοξενεί μια μεγάλη τουρκική κοινότητα. Έχει σχέδια να κατασκευάσει τζαμιά στην Κούβα, την Ρουμανία και την Βενεζουέλα.

Το τουρκικό κράτος υποστηρίζει αυτά τα έργα μέσω του Ιδρύματος Diyanet [3], το οποίο λειτουργεί υπό την Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων (Diyanet). Η Diyanet ιδρύθηκε το 1924 για να προωθήσει μια εκκοσμικευμένη έκδοση του Ισλάμ καθώς η Οθωμανική Αυτοκρατορία διαλύθηκε και γεννήθηκε το σύγχρονο τουρκικό κράτος. Εντός της Τουρκίας, εκτός από την κατασκευή και την συντήρηση τεμενών, η Diyanet προσλαμβάνει ιμάμηδες, προσφέρει θρησκευτική εκπαίδευση στο κοινό, ερμηνεύει Ισλαμικούς κανόνες και γράφει κηρύγματα που διαβάζονται κάθε εβδομάδα στα τζαμιά της χώρας. Μέχρι την δεκαετία του 1980, η Diyanet δεν διαδραμάτισε εξέχοντα ρόλο εκτός των συνόρων της Τουρκίας. Μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980 και την διασπορά που προέκυψε, τόσο οι ισλαμιστικές όσο και οι αριστερές οργανώσεις άρχισαν να αποκτούν επιρροή στις τουρκικές μεταναστευτικές κοινότητες στην Δυτική Ευρώπη. Η στρατιωτική κυβέρνηση, που χρειαζόταν έναν τρόπο να ανταγωνιστεί με τα αντίστοιχα μηνύματά της, επέκτεινε τις επιχειρήσεις της Diyanet στην Ευρώπη. Εκεί, χρησιμοποίησε την οργάνωση για την προώθηση μιας εκκοσμικευμένης εκδοχής του Ισλάμ στους Τούρκους μετανάστες, προκειμένου να αποφευχθεί η ριζοσπαστικοποίησή τους.

Το AKP έχει διευρύνει την διεθνή αποστολή της Diyanet και την έκανε πιο ξεκάθαρα ένα όργανο της πολιτικής και ιδεολογικής ατζέντας του κόμματος. Από το 2010, αυτό που κάποτε ήταν ένα ημιαυτόνομο θεσμικό όργανο περιήλθε σταθερά υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης. Εκείνο το έτος, το κυβερνών κόμμα διόρισε έναν νέο πρόεδρο στην Diyanet ο οποίος ήταν πιο αφοσιωμένος στην εκπλήρωση των απαιτήσεων του ΑΚΡ από όσο ο προκάτοχός του. Νομοθετικές μεταρρυθμίσεις επέκτειναν σημαντικά την αποστολή του οργανισμού και ενίσχυαν την γραφειοκρατική και διοικητική του ικανότητα -συμπεριλαμβανομένης της συμμετοχής του στην εξωτερική πολιτική. Το Ίδρυμα Diyanet λειτουργεί τώρα σε όλο τον κόσμο, από την Λατινική Αμερική έως την Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία, προσφέροντας θρησκευτικές υπηρεσίες σε μουσουλμανικές κοινότητες: Διοργανώνοντας εκδρομές στο haj, εκπαιδεύοντας ιερείς, εκδίδοντας βιβλία και μεταφράζοντας το Κοράνι σε τοπικές γλώσσες. Παρέχει επίσης υποτροφίες για σπουδαστές από την Αφρική, τα Βαλκάνια, την Κεντρική Ασία και την Λατινική Αμερική για να μελετήσουν την θρησκεία στην Τουρκία.