Κερδίζει ο ακροδεξιός λαϊκισμός έδαφος στην Ισπανία;

Η ανοσία της Ισπανίας στον δεξιό λαϊκιστικό πυρετό που σαρώνει την Ευρώπη συχνά προσφέρεται ως μια αίσθηση ελπίδας σε ένα κατά τα άλλα ζοφερό ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο. «Σε αντίθεση με άλλα μέρη της Ευρώπης, η άκρα δεξιά στην Ισπανία παραμένει στο περιθώριο», ανέφερε το NPR το 2017 [2]. Οι πρόσφατες εξελίξεις, ωστόσο, θέτουν υπό αμφισβήτηση την ικανότητα της Ισπανίας να κρατά τον λαϊκισμό σε απόσταση. Στις περιφερειακές εκλογές της Ανδαλουσίας τον περασμένο Δεκέμβριο [3], το Vox, ένα ακροδεξιό κόμμα και μέχρι εκείνο το σημείο ο περίγελως των Ισπανών πολιτικών, κέρδισε 400.000 ψήφους ή 10,9% των ψήφων, αρκετές για να καταλάβει δώδεκα έδρες στο κοινοβούλιο της Ανδαλουσίας. Όπως ανέφεραν τα διεθνή μέσα ενημέρωσης [5], αυτή ήταν η πρώτη φορά από την επιστροφή της δημοκρατίας το 1977 που ένα ακροδεξιό κόμμα είχε κερδίσει σε εκλογές στην Ισπανία. Η μεγάλη ισπανική εφημερίδα El País, συνέλαβε το σοκ του έθνους όταν κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η άκρα δεξιά δεν είναι πλέον ένα φάντασμα που φεύγει κάθε φορά που οι Ισπανοί πηγαίνουν στις κάλπες».

Ο αρχηγός του κόμματος Vox, Santiago Abascal, και ο περιφερειακός υποψήφιος, Francisco Serrano, γιορτάζουν τα αποτελέσματα μετά τις περιφερειακές εκλογές της Ανδαλουσίας στην Σεβίλλη της Ισπανίας, τον Δεκέμβριο του 2018. MARCELO DEL POZO / REUTERS
----------------------------------------------------------

Το Vox, που ιδρύθηκε το 2014, είναι το δημιούργημα του Santiago Abascal, ενός 42χρονου πρώην βουλευτή από την Χώρα των Βάσκων, ο οποίος χρωστά την είσοδό του στην πολιτική, καθώς και τον πολιτικό συντηρητισμό του, στο ότι η οικογένειά του υπέφερε στα χέρια της ETA, της βασκικής τρομοκρατικής οργάνωσης. Βαπτισμένος από τον αμερικανικό Τύπο ως ο «Τραμπ της Ισπανίας» [6], ο Abascal είναι διάσημος για τις πολιτικές ακροβασίες του, την εθνικιστική ορμή και την αντι-ισλαμική ρητορική του. Τον Ιούνιο του 2016, το Vox ξεδίπλωσε μια ισπανική σημαία 200 τετραγωνικών μέτρων [7] πάνω από τον Βράχο του Γιβραλτάρ, [που είναι] τμήμα της βρετανικής επικράτειας στο νότιο άκρο της Ισπανίας, σε μια προσπάθεια να πυροδοτήσει το ισπανικό εθνικιστικό συναίσθημα. Μια πολιτική διαφήμιση του Vox [8] κατά την διάρκεια των ανδαλουσιανών εκλογών παρουσίαζε τον Abascal, έναν ικανότατο ιππέα, να ιππεύει στην ύπαιθρο της Ανδαλουσίας υπό την μουσική των τίτλων των ταινιών Lord of the Rings. Η διαφήμιση ήταν μέρος μιας εκστρατείας που ο Abascal χαρακτήρισε ως ανακατάληψη της Ανδαλουσίας από Μουσουλμάνους μετανάστες, μια ιστορική αναφορά στην κατάκτηση της Ανδαλουσίας που κατάφερε η Καθολική Ισπανία από τους Μαυριτανούς τον δέκατο πέμπτο αιώνα.

Το μανιφέστο του Vox [9] περιλαμβάνει το αντιμεταναστευτικό και ξενοφοβικό ύφος που χαρακτηρίζει τα ευρωπαϊκά ακροδεξιά κόμματα: Ζητά την απέλαση των χωρίς έγγραφα μεταναστών, την ανέγερση τειχών (στην περίπτωση αυτή γύρω από τους ισπανικούς θύλακες της Ceuta και Melilla στην βόρεια Αφρική) και την απαγόρευση της κατασκευής τζαμιών και της διδασκαλίας του Ισλάμ στα κρατικά σχολεία. Ωστόσο, το μανιφέστο αντικατοπτρίζει επίσης ορισμένα ξεκάθαρα ισπανικά εσωτερικά ζητήματα -υποστηρίζοντας την επιστροφή της Ισπανίας στην πλήρως κεντρική διακυβέρνηση (μια αντίδραση στην αποσχιστική κρίση στην Καταλονία) και επιδιώκοντας την ανάκληση του Νόμου Ιστορικής Μνήμης του 2007, ο οποίος επέκτεινε τις αποζημιώσεις στα θύματα του ισπανικού εμφυλίου πολέμου και της δικτατορίας του Φράνκο. Σε μια όχι και τόσο συγκεκαλυμμένη επίθεση στην πολιτική ορθότητα, το μανιφέστο προωθεί την κρατική προστασία για το κυνήγι και τις ταυρομαχίες. Περιέργως, το μόνο ρητά οικονομικό στοιχείο του μανιφέστου είναι μια έκκληση για χαμηλότερους φόρους.

Μια μετεκλογική δημοσκόπηση από την συντηρητική εφημερίδα El Mundo [10] έδειξε ότι στις επόμενες γενικές εκλογές, το Vox θα μπορούσε να συγκεντρώσει μέχρι και 45 βουλευτές στο 350 εδρών κοινοβούλιο της Ισπανίας, αρκετούς για να γίνει βασικός παράγοντας στην εθνική πολιτική. Αλλά το κόμμα θα εξακολουθούσε να αντιμετωπίζει έναν ανηφορικό αγώνα για να εδραιωθεί ως πολιτική δύναμη κατά τα πρότυπα του Κινήματος των Πέντε Αστέρων της Ιταλίας, του Εθνικού Μετώπου της Γαλλίας ή ακόμα και του Κόμματος της Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Αυτός ο αγώνας πηγαίνει πέρα από την ανάγκη να ξεπεραστεί η μακρά ιστορία της Ισπανίας με τον αυταρχισμό υπό την δικτατορία του Francisco Franco (1939-75). Η επιτυχία του Vox στην Ανδαλουσία έχει τις ρίζες της σε μια ασυνήθιστη σειρά περιστάσεων που είναι απίθανο να αναδημιουργηθούν σε άλλες περιοχές˙ η εθνικιστική ατζέντα του κόμματος είναι τοξική στις αποσχιστικής νοοτροπίας και εκλογικά σημαντικές περιοχές της Καταλονίας και της Χώρας των Βάσκων˙ και η λαϊκιστική ενέργεια στην Ισπανία βρίσκεται στα αριστερά παρά στα δεξιά.

Η ΑΝΔΑΛΟΥΣΙΑΝΗ ΧΙΜΑΙΡΑ

Παρ’ όλα όσα έχουν γίνει με τις επιδόσεις του Vox στις ανδαλουσιανές εκλογές, δεν είναι ο πολιτικός σεισμός [11] που πολλοί ισχυρίζονται ότι έγινε. Πρώτον, δεν είναι σαν να εξαφανίστηκε η άκρα δεξιά στην Ισπανία με τον θάνατο του Φράνκο. Στην μετα-φρανκική δημοκρατία, η ακροδεξιά κρυβόταν σε κοινή θέα ως μέρος του συντηρητικού λαϊκού κόμματος ή του ΡΡ, το οποίο στην εποχή μετά τον Φράνκο χρησίμευσε ως ομπρέλα για όλες τις παρατάξεις της ισπανικής δεξιάς, από τους συντηρητικούς της κύριας τάσης μέχρι τους νεοφασίστες. Δεν είναι περίεργο ότι πολλοί από τους ηγέτες τους Vox, συμπεριλαμβανομένου και του Abascal, είναι πρώην αξιωματούχοι του PP και ότι υπάρχει σημαντική αλληλεπικάλυψη μεταξύ της ατζέντας του Vox και εκείνης του PP. Το πιο αξιοσημείωτο είναι η απροθυμία των δύο κομμάτων να απορρίψουν σαφώς το φασιστικό παρελθόν της Ισπανίας. Μόλις τον περασμένο Ιούνιο, το ΡΡ στάθηκε μόνο ανάμεσα στα σημαντικότερα πολιτικά κόμματα, αντιτιθέμενο στην εκταφή και την απομάκρυνση [12] των υπολειμμάτων του Φράνκο από το μνημείο του εμφύλιου πολέμου στην Κοιλάδα των Πεσόντων.

Το Vox απέχει επίσης πολύ από το να ελέγχει την Ανδαλουσία. Το ισπανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSOE) παραμένει το μεγαλύτερο κόμμα στο κοινοβούλιο της Ανδαλουσίας, με 33 έδρες, από 47 έδρες που κέρδισε το κόμμα το 2015. Πράγματι, τέσσερα κόμματα κέρδισαν περισσότερες ψήφους από το Vox: Το PSOE, το PP, το λαϊκίστικο αριστερό Podemos, και το κεντρώο Ciudadanos. Και ενώ η είσοδος του Vox στον κυβερνητικό συνασπισμό της Ανδαλουσίας όντως προτείνει μια νέα συντηρητική κατεύθυνση για μια περιοχή γνωστή ως προπύργιο του ισπανικού σοσιαλισμού, δεν αποτελεί μια συνολική ριζοσπαστικοποίηση. Η τελική συμφωνία [13] που υπέγραψε το PP και το Ciudadanos με το Vox για να διαμορφώσουν την κυρίαρχη κυβέρνηση δεν περιλαμβάνει καμία από τις πιο ακραίες απαιτήσεις που είχε θέσει το τελευταίο κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, όπως η κατάργηση των νόμων που προωθούν την ισότητα των φύλων ή εκείνων που προστατεύουν τις γυναίκες από την ενδοοικογενειακή βία και την LGBT κοινότητα κατά των διακρίσεων. Άλλα ριζοσπαστικά αιτήματα, συμπεριλαμβανομένης της κατάργησης του Νόμου της Ιστορικής Μνήμης και της προστασίας της Ανδαλουσίας από την «ισλαμική απειλή», απήλαυσαν μόνο λεκτικές διαβεβαιώσεις στο κείμενο της συμφωνίας.

Το πιο σημαντικό, το αντιμεταναστευτικό μήνυμα του Vox, το οποίο είναι πραγματικά νέο για ένα δεξιό κόμμα στην Ισπανία, βρήκε απήχηση στην Ανδαλουσία για έναν πολύ συγκεκριμένο λόγο. Ως η νοτιότερη περιοχή της χώρας, η Ανδαλουσία υπήρξε το σημείο επαφής της παράνομης μετανάστευσης στην Ισπανία από την βόρεια Αφρική, μέσω των στενών του Γιβραλτάρ. Παρόλο που η Μαδρίτη και οι Βρυξέλλες έδωσαν κάποια βοήθεια στην περιοχή για να ανακουφίσουν την κρίση, η Ανδαλουσία, η οποία έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας στην Ευρώπη και είναι μια από τις φτωχότερες περιφέρειες της Ισπανίας, τελικά απέμεινε [μόνη στο] να αναλάβει την ευθύνη για αυτήν. Μόνο το περασμένο έτος, περίπου 50.000 μετανάστες εισήλθαν παράνομα στην Ισπανία, υπερδιπλάσιοι από τον αριθμό των προηγούμενων ετών και περισσότεροι από τον αριθμό που εισήλθαν [14] σε όλη την Ιταλία και την Ελλάδα.

Το Vox κεφαλαιοποίησε όχι μόνο την ανησυχία της περιοχής σχετικά με τη μετανάστευση αλλά και την κόπωση των ψηφοφόρων της με το PSOE, το κόμμα που κυβέρνησε την Ανδαλουσία αδιάλειπτα για σχεδόν 40 χρόνια. Μια μακριά σειρά από σκάνδαλα διαφθοράς [15] που ενέπλεκαν τον ανδαλουσιανό κλάδο του PSOE επιδείνωσε αυτή την κόπωση. Ειδικότερα, οι συνεχιζόμενες έρευνες για διαφθορά δυο πρώην προέδρων της κυβέρνησης της Ανδαλουσίας, του Manuel Chavez και του José Antonio Griñán, οι οποίοι από κοινού κυβέρνησαν την Ανδαλουσία για περισσότερο από δύο δεκαετίες, ενίσχυσαν το επιχείρημα του Vox ότι ήταν καιρός να σταματήσει ο ολιγαρχικός έλεγχος των σοσιαλιστών στην περιοχή και έσπειρε σημαντική απογοήτευση μεταξύ των αριστερών ψηφοφόρων. Αυτό βοηθά να εξηγηθεί η χαμηλή συμμετοχή στις εκλογές: 46,4% των 6,5 εκατομμυρίων εγγεγραμμένων ψηφοφόρων (περίπου πέντε μονάδες χαμηλότερα από ό, τι στις εκλογές του 2015).

ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Η επιτυχία του Vox στην Ανδαλουσία θα είναι δύσκολο να ξαναδημιουργηθεί αλλού και όχι μόνο λόγω των ιδιαιτεροτήτων της πολιτικής της περιοχής. Οι πολιτικοί από όλο το ιδεολογικό φάσμα εργάζονται πυρετωδώς για να εμποδίσουν το Vox να διεισδύσει στις περιοχές τους. Αυτή η προσπάθεια επικεντρώνεται στην απεικόνιση οποιουδήποτε συμβιβασμού με το Vox ως απαράδεκτου. Ένα παράδειγμα είναι ο Manuel Valls, ο πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας, ο οποίος τώρα κατεβαίνει ως ανεξάρτητος για να είναι ο επόμενος δήμαρχος της Βαρκελώνης. (Ο Valls κατέχει διπλή ισπανική και γαλλική υπηκοότητα). Προσπαθώντας να ενισχύσει την ελκυστικότητά του μεταξύ των Καταλανών ψηφοφόρων, ο Valls είπε σε μια συνέντευξη στο ραδιόφωνο [16], «Δεν υπάρχει περιθώριο συμφωνίας με το Vox».

Το Vox αντιμετωπίζει επίσης ένα πιο πολυπληθές πολιτικό τοπίο έξω από την Ανδαλουσία. Σε περιφέρειες που έχουν μακρά και εδραιωμένη ιστορία αποσχιστικού εθνικισμού (που η Ανδαλουσία δεν έχει), όπως η Χώρα των Βάσκων, η Καταλονία και η Γαλικία, τα ισχυρά περιφερειακά-εθνικιστικά κόμματα κυριαρχούν στην τοπική πολιτική. Αυτό δυσκολεύει το Vox να εισέλθει στον πολιτικό ανταγωνισμό και εμποδίζει την ανάπτυξη του κόμματος, δεδομένου του εκλογικού βάρους των αυτονομιστικών περιφερειών στις εθνικές εκλογές. Η Καταλονία φιλοξενεί την Βαρκελώνη, την δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ισπανίας και την ιστορική οικονομική ατμομηχανή της. Και σε εθνικό επίπεδο, ένα μείγμα ιστορικών και διαρθρωτικών παραγόντων καθιστά απίθανο ότι ο δεξιός λαϊκισμός του Vox θα βρει έδαφος με την ίδια δύναμη που έχουν παρόμοιες ατζέντες σε άλλα μέρη της Ευρώπης.

Λόγω της κληρονομιάς του καθεστώτος του Φράνκο, ενός καθεστώτος που είναι πασίγνωστο για την επιβολή στην ισπανική επικράτεια μιας ομοιογενούς πολιτιστικής ταυτότητας, το Vox είναι περιορισμένο στην ικανότητά του να χρησιμοποιεί εθνικιστικά θέματα και σύμβολα, όπως η ισπανική σημαία, για να κινητοποιεί ψηφοφόρους. Η επίθεση εναντίον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που αποτελεί βασικό κομμάτι των λαϊκιστικών κινημάτων στην Ευρώπη, δεν έχει καμία απήχηση στην Ισπανία, δεδομένης της θετικής μνήμης που έχουν οι απλοί Ισπανοί για τον εποικοδομητικό ρόλο που διαδραμάτισε η Ένωση στην εδραίωση της δημοκρατίας στην εποχή μετά τον Φράνκο. Αυτή η θετική άποψη εξηγεί γιατί το πρόγραμμα του Vox δεν απαιτεί την απόσυρση της Ισπανίας από την ΕΕ. Τέλος, αλλά όχι κάτι ασήμαντο, η λαϊκιστική ενέργεια της Ισπανίας προέρχεται από την αριστερά και όχι από την δεξιά. Τα νεόκοπα κόμματα της αριστεράς, όπως το Podemos («Μπορούμε»), τα οποία αναπτύχθηκαν λόγω της οικονομικής κρίσης που ξέσπασε το 2011, είναι αυτά που υπονομεύουν το κατεστημένο, αμφισβητώντας την αξία της παγκοσμιοποίησης, και ζητώντας την «αποστράγγιση του βάλτου» [του καπιταλισμού].

Ταυτόχρονα, οι πολιτικές του εθνικιστικού σεπαρατισμού είναι μοναδικά σημαντικές στην Ισπανία, ειδικά μετά την έκρηξη της καταλανικής αυτονομιστικής κρίσης. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η εθνική ολοκλήρωση, παρά η ταραγμένη οικονομία, αναμένεται να κυριαρχήσει στις γενικές εκλογές. Μέχρι στιγμής, το Vox δεν κατάφερε να προτείνει μια λύση για την καταλανική κρίση, εκτός από την κατάργηση του συστήματος περιφερειακής αυτονομίας της Ισπανίας και την απαγόρευση των κομμάτων και των κινημάτων που υιοθετούν μια αυτονομιστική ατζέντα. Αυτά τα ακραία μέτρα θα απαιτούσαν την τροποποίηση του ισπανικού Συντάγματος, το οποίο άνοιξε τον δρόμο για την δημιουργία των 17 αυτόνομων περιοχών μετά τον θάνατο του Φράνκο.

ΕΝΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΕΞΙΑ;

Τα εμπόδια που αντιμετωπίζει η δεξιά λαϊκιστική ατζέντα του Vox δεν σημαίνουν ότι η ανάδυσή του δεν θα γίνει αισθητή σε εθνικό επίπεδο. Το Vox κλονίζει την ισπανική δεξιά σε μια εποχή που η δεξιά μπορεί λιγότερο να αντέξει κάτι τέτοιο. Αν και το ΡΡ κυβερνά την Ανδαλουσία για πρώτη φορά, ο έλεγχός του στους ψηφοφόρους εκεί και αλλού δεν ήταν ποτέ πιο αδύναμος. Το Ciudadanos αμφισβητεί ήδη το κόμμα από την αριστερή πτέρυγα της δεξιάς -ειδικά στην Καταλονία, την πατρίδα του Ciudadanos, όπου η στήριξη για το PP έχει καταρρεύσει μετά από την καταστολή των Καταλανών αυτονομιστών από τον πρωθυπουργό του PP, Mariano Rajoy, και το Vox αμφισβητεί τώρα το PP από τα δεξιά. Μέχρι στιγμής, το PP προσπάθησε να προσελκύσει ψηφοφόρους του Ciudadanos ενώ απομόνωσε το Vox απεικονίζοντάς το ως ακραίο. Αν όμως το Vox καταφέρει να κερδίσει μια εθνική βάση, όπως έκανε το Ciudadanos, θα μπορούσε να ωθήσει το PP περισσότερο προς τα δεξιά σε θέματα όπως η μετανάστευση και η ανεξαρτησία των Καταλανών.

Όλη αυτή η αναταραχή στην δεξιά φαίνεται να βελτιώνει τις πιθανότητες οι Σοσιαλιστές να παραμείνουν στην εξουσία στη Μαδρίτη. Καθώς σκέφτεται να ζητήσει νέες εκλογές αργότερα φέτος, ο πρωθυπουργός του Σοσιαλιστικού Κόμματος, Pedro Sánchez, χρησιμοποιεί το Vox ως μέσο για να ενοποιήσει την αριστερά. Πράγματι, η απάντηση του Sánchez [5] στο Vox δείχνει ότι προτίθεται να τοποθετήσει τον εαυτό του ως την καλύτερη άμυνα της Ισπανίας ενάντια σε μια ενισχυόμενη δεξιά: «Τα αποτελέσματα στην Ανδαλουσία ενισχύουν την δέσμευσή μας να υπερασπιζόμαστε την δημοκρατία και το σύνταγμα ενάντια στον φόβο», δήλωσε στους δημοσιογράφους. Θα ήταν όμως λάθος να πιστεύουμε ότι το Vox δεν δημιουργεί κανένα πρόβλημα για την αριστερά. Για πρώτη φορά στην δημοκρατική περίοδο, ένας νυν πρωθυπουργός του Σοσιαλιστικού Κόμματος θα διεξάγει γενικές εκλογές χωρίς να ελέγχει την Ανδαλουσία, το μεγαλύτερο καλάθι ψήφων του έθνους. Είναι σαφές ότι κανένα πολιτικό κόμμα δεν έχει ανοσία έναντι της απειλής του Vox.

Ο μεγαλύτερος αντίκτυπος του Vox, ωστόσο, θα είναι να κατακερματίσει περαιτέρω το πολιτικό τοπίο. Εάν το Vox καταφέρει να γίνει εθνικό, θα μετάσχει με το PSOE, το PP, το Ciudadanos και το Podemos στην προσπάθεια να κυβερνήσει το έθνος. Αυτή η εικόνα είναι ριζικά διαφορετική από πριν από λίγα χρόνια, όταν το PSOE και το PP ήταν οι μόνοι εθνικοί διεκδικητές, ουσιαστικά εξασφαλίζοντας την συνεχή πολιτική σταθερότητα. Ο μεγαλύτερος πολιτικός κατακερματισμός σημαίνει περισσότερη πολιτική εμπλοκή, ειδικά κατά την εκλογική περίοδο. Το 2016, για παράδειγμα, η Ισπανία ήταν χωρίς κυβέρνηση στη Μαδρίτη για σχεδόν ένα χρόνο, επειδή κανένα κόμμα δεν κέρδισε αρκετές έδρες στο εθνικό κοινοβούλιο για να σχηματίσει κυβέρνηση. Με το Vox στο μείγμα, οι προοπτικές για περισσότερο πολιτικό αδιέξοδο και αναταραχή αυξήθηκαν εκθετικά.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/spain/2019-02-11/far-right-popul...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Democracy-Without-Justice-Spain-Pennsylvania/dp/0...
[2] https://www.npr.org/sections/parallels/2017/03/16/520281185/unlike-elsew...
[3] https://elpais.com/politica/2018/12/02/actualidad/1543765846_278055.html
[4] https://www.voxespana.es/
[5] https://www.theguardian.com/world/2018/dec/03/spain-far-right-vox-party-...
[6] https://www.washingtontimes.com/news/2018/nov/8/santiago-abascal-vox-lea...
[7] https://elpais.com/elpais/2016/11/17/inenglish/1479373527_697193.html
[8] https://www.rac1.cat/info-rac1/20181113/452900755992/santiago-abascal-vo...
[9] https://www.voxespana.es/biblioteca/espana/2018m/gal_c2d72e181103013447.pdf
[10] https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-12-03/how-vox-evokes-spain-...
[11] https://www.politico.eu/article/vox-spain-far-right-shakes-up/
[12] https://www.nybooks.com/daily/2018/08/24/spain-exhumes-its-painful-past/
[13] https://elpais.com/elpais/2019/01/09/media/1547062134_734790.html
[14] https://www.nytimes.com/2019/01/08/world/europe/spain-vox-party.html
[15] https://www.elnacional.cat/en/editorial/jose-antich-ere-trial-two-andalu...
[16] http://www.catalannews.com/politics/item/valls-warns-allied-cs-there-s-n...

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition