Εθνική στρατηγική

Συγγραφέας Γιώργος Η. Χατζηθεοφάνους

Συνδεθείτε ή Εγγραφείτε για να γράψετε το σχόλιο σας. Εγγραφείτε στο newsletter για να λαμβάνετε ενημέρωση από το ForeignAffairs.gr.

Το βιβλίο του στρατηγού, οικονομολόγου και καθηγητή Γιώργου Χατζηθεοφάνους «Εθνική Στρατηγική: Πρόταση για ένα νέο θεσμικό πλαίσιο» αποτελεί μια ευχάριστη έκπληξη και, μάλιστα, η δεύτερη ιδιαίτερα επαυξημένη και βελτιωμένη έκδοση αποτελεί μια μελέτη που δεν πρέπει αν λείπει από καμία βιβλιοθήκη. Για όποιον έχει διαβάσει την πρώτη έκδοση, πρέπει να επισημάνουμε ότι το βιβλίο τροφοδότησε έναν γόνιμο διάλογο, τον οποίο αξιοποίησε ο συγγραφέας για να προσθέσει παρεμβάσεις και προσθήκες (40 ολόκληρες σελίδες) στις οποίες απαντά ή διευκρινίζει θέματα που ανέκυψαν από τον προαναφερθέντα διάλογο.

Ξεκινώντας από τον τίτλο του, ο στρατηγός πραγματεύεται με την πεμπτουσία της πολιτικής η οποία καθορίζει τις εφαρμοζόμενες επιμέρους πολιτικές και δεν είναι άλλη από την εθνική στρατηγική. Ο συγγραφέας επισημαίνει την απίστευτη αλλά δυστυχώς αληθινή απουσία θεσμικού πλαισίου, την έλλειψη μιας καταγεγραμμένης εθνικής στρατηγικής και τις συνέπειές της. Αντί να δρούμε με συγκεκριμένο στρατηγικό σχεδιασμό και προσανατολισμό, αντιδρούμε συνήθως σε προκλήσεις και ουκ ολίγες φορές οι αντιδράσεις μας είναι σπασμωδικές. Ο συγγραφέας επισημαίνει εξαιρετικά ότι βρισκόμαστε σε μια «συνεχή κατάσταση χειρισμού κρίσεων». Σε αυτό το σημείο επιτρέψτε μου να τονίσω ότι, πέρα από την ολοφάνερη αδυναμία του ότι αν βρεθεί κάποιος λιγότερο ικανός να διαχειριστεί μια κρίση μπορεί να φθάσουμε σε καταστροφή, η συνεχής κρίση μπορεί να μας οδηγήσει στο να μην ξεχωρίζουμε την κρίση από την ρουτίνα ή να αποδεχόμαστε ως σύνηθες κάτι που θα έπρεπε να αποτελεί κρίση, όπως π.χ. οι υπερπτήσεις τουρκικών αεροσκαφών σε ελληνικά νησιά.

Παρά την σκληρή κριτική, ο στρατηγός Χατζηθεοφάνους δεν μηδενίζει την εξωτερική μας πολιτική. Τουναντίον. Παρουσιάζει τις επιτυχίες της, εξηγώντας τις τεράστιες προσπάθειες που καταβάλλουν οι κρατικοί μας λειτουργοί, οι πανάξιοι διπλωμάτες, σε ένα περιβάλλον εσωτερικής αστάθειας και προσωποπαγών αλλαγών πορείας και μεταβολών στάσης σε διάφορα ζητήματα.

Ένας από αυτούς που διαχειρίστηκαν εξαιρετικά την κρίση του 1993 στα Ηνωμένα Έθνη όταν η (πλέον) Βόρεια Μακεδονία είχε επιχειρήσει να ενταχθεί στον οργανισμό με την συνταγματική της ονομασία, ο πρέσβυς (ε.τ.) Αλέξανδρος Μαλλιάς υπογράφει τον πρόλογο του συγκεκριμένου βιβλίου, κάτι που προσφέρει στο πόνημα προστιθέμενη αξία.

Ο συγγραφέας, συνεπώς, δεν κρίνει ούτε κατακρίνει. Απλά τονίζει ότι οι επιτυχίες διασφαλίζονται -και θα πρέπει να οφείλονται- σε μια συστηματική και συστημική προσέγγιση, αμφότερα αυτονόητα σε μια σοβαρή και ευνομούμενη πολιτεία, αλλά δυστυχώς ζητούμενα στην ελληνική πολιτική σκέψη και σκηνή. Για όποιον νομίζει ότι υφίστανται, ας θυμηθεί το πώς εν μια νυκτί άλλαξε ο προσανατολισμός μας στις ελληνοτουρκικές σχέσεις όταν με τον εαυτό του πρωθυπουργό, ανέλαβε υπουργός Εξωτερικών ο Γεώργιος Παπανδρέου αντί του Θεόδωρου Πάγκαλου.

Για να επιτευχθεί ο στόχος της απόκτησης εθνικής στρατηγικής, σύμφωνα με τον συγγραφέα αλλά και την κοινή λογική, πρέπει να καθορισθούν τα εθνικά συμφέροντα. Ο στρατηγός αναφέρει ότι «το εθνικό συμφέρον αφορά στην προώθηση της ασφαλείας και της ευημερίας ενός έθνους-κρατους μέσα στο διεθνές περιβάλλον», το οποίο προφανώς αλλάζει δυναμικά και έχει δρώντες με διαφορετικά συμφέροντα. Όμως, ο δυναμικός χαρακτήρας της στρατηγικής δεν αποτελεί δικαιολογία για την ανυπαρξία θεσμών που να υποστηρίζουν μια μεσο-μακροπρόθεσμη προοπτική. Τα συμφέροντα επιβίωσης (όπως η απειλή κατά της ύπαρξης της χώρας με ιστορικό παράδειγμα το «ΟΧΙ» του Ιωάννη Μεταξά), τα ζωτικά συμφέροντα (προσωπικά θεωρώ ότι η Συμφωνία των Πρεσπών αγγίζει ή μάλλον θίγει εθνικά συμφέροντα), τα μείζονα και τα δευτερεύοντα, αναλύονται με παραδείγματα και επισημαίνεται ο ρόλος της εκλεγμένης κυβέρνησης που επιλέγει με ποιο τρόπο θα τα εξυπηρετήσει καλύτερα. Κάποιος μπορεί να υποστηρίξει ότι τα εθνικά συμφέροντα παραμένουν σταθερά. Πράγματι, αυτό ισχύει τουλάχιστον για τα συμφέροντα επιβίωσης και τα ζωτικά, όμως ιδιαίτερα για τα μείζονα και τα δευτερεύοντα υπάρχουν αλλαγές και υπάρχει και προτεραιοποίηση. Όπως πολύ ορθά επισημαίνει ο συγγραφέας, αυτό αποτελεί ευθύνη της εκλεγμένης κυβέρνησης και «η εθνική συναίνεση δεν μπορεί να αποτελεί προαπαιτούμενο σε θεσμικό πλαίσιο για τη διαμόρφωση εθνικής στρατηγικής».

Είναι λογικό να γεννιέται η απορία το τι διαφορετικό έχει αυτή η εξαιρετική μελέτη. Η απάντηση είναι ότι υπάρχει μια απλή, εμπεριστατωμένη και πλήρης πρόταση για την εθνική στρατηγική της χώρας, με αξιοποίηση της εθνικής ισχύος αφού αναγνωσθούν οι δυνατότητες και οι αδυναμίες της. Ο συγγραφέας εξηγεί το πώς από το όραμα του ηγέτη και του λαού καθορίζονται τα εθνικά συμφέροντα, οι εθνικοί στόχοι και τα επιμέρους έργα, τα οποία καλούνται να υλοποιήσουν οι κρατικοί φορείς, τα Υπουργεία και οι Οργανισμοί. Όπως διευκρινίζει «ο ηγέτης πρέπει να έχει όραμα και την ικανότητα να εμπνέει τον λαό του… σε καμία περίπτωση δεν μπορεί, όμως, στο πλαίσιο της δημοκρατίας ο ηγέτης και ο λαός να κινούνται σε διαφορετικές κατευθύνσεις». Η λύση που προτείνεται από τον στρατηγό είναι ασφαλής, κατάλληλη, εφικτή και ανθεκτική στο χρόνο. Άραγε θα την διαβάσουν αυτοί που πρέπει;

Σε αυτό το σημείο οφείλουμε να σημειώσουμε ότι πολλοί έχουν προτείνει ως λύση/ πανάκεια την δημιουργία ενός Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. Ο στρατηγός πολύ ορθά επισημαίνει ότι το πρόβλημα δεν είναι το ποιος, αλλά το πώς. Έχει σημασία πώς θα ονομάζεται ή από ποιους θα αποτελείται; Έχουμε ήδη το ΚΥΣΕΑ, το οποίο αν αναβαθμιστεί και λειτουργήσει σωστά μπορεί να καλύψει το κενό στην διαδικασία λήψης απόφασης, αν θέλετε μετονομαζόμενο σε Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας. Το πρόβλημα είναι ποιοτικό και λειτουργικό. Προϋποθέτει ότι θα υπάρχει ένα επιτελείο από διεθνολόγους έμπειρους σε επίπεδο και διεθνών σχέσεων και διεθνούς δικαίου, διπλωμάτες, στρατιωτικούς, οικονομολόγους και άλλους που όπως αναφέρει ο στρατηγός «θα μελετούν σε μόνιμη βάση το διεθνές περιβάλλον, θα προσδιορίζουν τις ευκαιρίες και τις απειλές και θα βοηθούν τον εκάστοτε Πρωθυπουργό στην διαμόρφωση των εθνικών συμφερόντων με βάση τα οποία θα εκπονείται η εθνική στρατηγική». Ας αποσαφηνίσουμε όμως κάτι: Ο συμβουλευτικός φορέας δε υποκαθιστά ούτε αντικαθιστά τον ηγέτη. Στις δύσκολες ώρες στην φουρτουνιασμένη θάλασσα, το καράβι σώζεται και οδηγείται σε ασφαλή λιμένα από τον κυβερνήτη –από κανέναν άλλον.

Ο συγγραφέας δεν μένει σε ανάλυση της στρατηγικής χωρίς να αγγίξει συγκεκριμένα προβλήματα. Και ποιο είναι το μεγαλύτερο εθνικό μας πρόβλημα στην εξωτερική πολιτική; Ο τουρκικός αναθεωρητισμός. Προτείνει συγκεκριμένα μέτρα για την αναβάθμιση της αποτροπής στις τουρκικές προκλήσεις αντί της υφιστάμενης πολιτικής του κατευνασμού. Για άλλη μια φορά ελπίζουμε ότι θα εισακουστεί.

Κάποιοι μπορεί να θεωρήσουν τις απλουστεύσεις και σε μερικά σημεία γενικεύσεις του συγγραφέα ως ενδείξεις αδυναμίας. Αντιθέτως, εγώ τις θεωρώ ιδιαίτερα πετυχημένες. Ο στρατηγός απλοποιεί τις σύνθετες έννοιες με λιτό, μεστό, γλαφυρό και παραστατικό ύφος, ενώ για την τεκμηρίωσή του χρησιμοποιεί και πλήθος παραδειγμάτων. Συνεπώς, το βιβλίο που έχει ως κύριο κοινό τον διπλωμάτη, τον στρατιωτικό, τον μαθητή, τον σπουδαστή, τον πολιτικό και τον καθηγητή, γίνεται προσιτό και στον απλό αναγνώστη. Γίνεται προσιτό σε όλους τους Έλληνες πολίτες, που ο στρατηγός Χατζηθεοφάνους θεωρεί εν δυνάμει συνδιαμορφωτές της εθνικής στρατηγικής δια της ψήφου τους. Οι 128 σελίδες του βιβλίου, ο σχεδιασμός του και η προσιτή του τιμή αποτελούν ένα ακόμα πλεονέκτημα για ένα βιβλίο που δεν πρέπει να λείψει από καμία βιβλιοθήκη.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition