Ένας ρεαλιστικός κόσμος | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ένας ρεαλιστικός κόσμος

Οι παίκτες αλλάζουν, αλλά το παιχνίδι παραμένει

Τέσσερις δεκαετίες αργότερα, η Σοβιετική Ένωση έχει διαλυθεί και τα διάδοχα κράτη της έχουν αγκαλιάσει τον καπιταλισμό και την ιδιωτική ιδιοκτησία. Η Κίνα, πολιτικά ακόμα κομμουνιστική, επέλεξε τις αγορές έναντι του [κεντρικού] προγραμματισμού και έχει αναπτυχθεί ώστε να έχει την δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Η άλλοτε φτωχή Ινδία [4] έχει τώρα την έκτη μεγαλύτερη οικονομία. Η Βραζιλία έγινε δημοκρατία, γνώρισε οικονομική απογείωση και τώρα έχει την όγδοη μεγαλύτερη οικονομία. Η Νότια Αφρική ανέτρεψε το απαρτχάιντ και έγινε πολυφυλετική δημοκρατία.

Η κατεύθυνση αυτών των αλλαγών δεν ήταν τυχαία. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους εργάστηκαν σκληρά για να δημιουργήσουν έναν ανοιχτό κόσμο με ολοένα και πιο ελεύθερο εμπόριο και ολοένα και μεγαλύτερη παγκόσμια ολοκλήρωση. Οι υπεύθυνοι για την χάραξη πολιτικής πίστευαν ότι εάν τον οικοδομούσαν [στμ: τον ανοιχτό κόσμο], οι άνθρωποι θα έρχονταν. Και είχαν δίκιο. Συνολικά, τα αποτελέσματα ήταν εξαιρετικά. Αλλά αυτοί οι ίδιοι πολιτικοί και οι απόγονοί τους δεν ήταν προετοιμασμένοι για την επιτυχία όταν συνέβη.

Η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί πλούτο δελεάζοντας δυναμικά αστικά κέντρα στις πλουσιότερες χώρες να επενδύσουν στο εξωτερικό και όχι στην ενδοχώρα στην πατρίδα. Αυτό αυξάνει την οικονομική αποδοτικότητα και τις απόλυτες αποδόσεις, πάνω-κάτω όπως προτείνει η συμβατική οικονομική θεωρία. Και έχει μειώσει την ανισότητα σε παγκόσμιο επίπεδο, επιτρέποντας σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων να αρθούν από την διαλυτική φτώχεια.

Αλλά ταυτόχρονα, μια τέτοια αναπροσανατολισμένη οικονομική δραστηριότητα αυξάνει την εγχώρια ανισότητα των ευκαιριών και τα αισθήματα πολιτικής προδοσίας μέσα στις πλούσιες χώρες. Και για μερικούς από τους χαμένους, το πλήγμα επιδεινώνεται από αυτό που αισθάνονται σαν πολιτισμική προσβολή, καθώς οι κοινωνίες τους γίνονται λιγότερο οικείες. Οι Δυτικές ελίτ επικεντρώθηκαν στην συγκομιδή των ωφελειών της παγκοσμιοποίησης αντί στην ελαχιστοποίηση του κόστους της, με αποτέλεσμα να υπερενισχύσουν την διαδικασία και να επιδεινώσουν τις διχαστικές της συνέπειες.

Πάρα πολλοί έπεισαν τον εαυτό τους ότι η παγκόσμια ολοκλήρωση ήταν βασικά για την οικονομία και την εξομοίωση, και θα προχωρούσε αμείλικτα. Μόνο λίγες Κασσάνδρες, όπως ο πολιτικός επιστήμονας Samuel Huntington [5], επεσήμαναν ότι η κουλτούρα είναι πιο ισχυρή και ότι η ενσωμάτωση θα επιτείνει τις διαφορές αντί να τις διαλύσει, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Το 2004, σημείωσε ότι:

«στην σημερινή Αμερική, υπάρχει ένα μεγάλο κενό μεταξύ των ελίτ του έθνους και του ευρύτερου κοινού σχετικά με την αξιοπρέπεια της εθνικής ταυτότητας σε σύγκριση με άλλες ταυτότητες και σχετικά με τον κατάλληλο ρόλο της Αμερικής στον κόσμο. Σημαντικά στοιχεία των ελίτ ολοένα και περισσότερο διαχωρίζονται από την χώρα τους και το αμερικανικό κοινό, με την σειρά του, ολοένα και περισσότερο απογοητεύεται από την κυβέρνησή του».

Πολύ σύντομα, «αουτσάιντερ» πολιτικοί λαϊκιστές άρπαξαν την ευκαιρία.

Έχοντας αγκαλιάσει μια ιδεολογία της παγκοσμιότητας, οι Δυτικές ελίτ έμειναν ευάλωτες σε μια μαζική πολιτική πρόκληση η οποία βασιζόταν στον πλειοψηφικό εθνικισμό που είχαν εγκαταλείψει. Οι υπέρμαχοι των λαϊκών εξεγέρσεων μπορεί να κυκλοφορούν στο ψέμα, αλλά τα αισθήματα των ψηφοφόρων τους είναι αληθινά, και αντικατοπτρίζουν σημαντικά προβλήματα που οι υποτιθέμενοι ειδικοί αγνόησαν ή απέρριψαν.

08042019-2.jpg

Εργάτης εγκαθιστά σκαλωσιές πριν καθαρίσει ένα άγαλμα του Κινέζου τέως ηγέτη, Mao Zedong στην επαρχία Sichuan της νοτιοδυτικής Κίνας, στις 22 Σεπτεμβρίου 2007. STRINGER / REUTERS
------------------------------------------------------------------------------

ΕΚΕΙΝΟ ΗΤΑΝ ΤΟΤΕ

Παρ’ όλες τις βαθιές αλλαγές που σημειώθηκαν τον περασμένο αιώνα, η γεωπολιτική εικόνα σήμερα μοιάζει με εκείνη της δεκαετίας του '70 και ακόμη και της δεκαετία του 1920, αν και με μια κρίσιμη εξαίρεση. Μειωμένη αλλά ανθεκτική ρωσική ισχύς στην Ευρασία; Μάλιστα. Η Γερμανία βρίσκεται στον πυρήνα μιας ισχυρής αλλά ανεύθυνης Ευρώπης; Μάλιστα. Γιγαντιαίες ΗΠΑ, με αποσπασμένη της προσοχή τους, αρκετά ισχυρές για να ηγηθούν, αλλά να διστάζουν να κάνουν κάτι τέτοιο; Μάλιστα. Η Βραζιλία και η Νότια Αφρική κυριαρχούν στις περιφέρειές τους; Μάλιστα. Εκτός από το ανακάτεμα των παλαιότερων ινδικών, οθωμανικών και περσικών κέντρων ισχύος, η σημαντικότερη διαφορά σήμερα είναι η αντικατάσταση της Ιαπωνίας από την Κίνα ως κεντρικός παράγοντας στην ισορροπία ισχύος της Ασίας.

Η εργατικότητα της Κίνας ήταν εξαιρετική και η χώρα σίγουρα κέρδισε τη νέα της θέση. Αλλά δεν θα μπορούσε ποτέ να επιτύχει αυτό που έχει στις τελευταίες δύο γενιές χωρίς την οικονομική ανοχή και την παγκόσμια ασφάλεια που παρέχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες ως φιλελεύθερος ηγεμόνας. Από τα τέλη του 19ου και μέσα στον εικοστό αιώνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες -σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους και τους Ιάπωνες- ξόδεψαν σχετικά λίγη προσπάθεια προσπαθώντας να δημιουργήσουν άμεση αποικιακή κυριαρχία πάνω σε ξένο έδαφος. Επέλεξαν αντ’ αυτού να προωθήσουν τα συμφέροντά τους περισσότερο μέσω εθελοντικών συμμαχιών, πολυμερών θεσμών και ελεύθερου εμπορίου. Η επιλογή αυτή καθοδηγείται σε μεγάλο βαθμό από την φωτισμένη ιδιοτέλεια και όχι από τον αλτρουισμό, και υποστηρίχθηκε από την παγκόσμια στρατιωτική κυριαρχία. Και έτσι τα διάφορα πολυεθνικά όργανα και διαδικασίες του μεταπολεμικού συστήματος είναι στην πραγματικότητα καλύτερα κατανοητά όχι ως μια θεμελιωδώς νέα χίμαιρα που ονομάζεται «φιλελεύθερη διεθνής τάξη» αλλά ως μηχανισμοί για την οργάνωση και επέκταση της τεράστιας νέας σφαίρας επιρροής των Ηνωμένων Πολιτειών.