Η λαϊκή ισχύς αυξάνεται στην Αφρική | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η λαϊκή ισχύς αυξάνεται στην Αφρική

Πώς πετυχαίνουν τα κινήματα διαμαρτυρίας εκεί όπου ακόμη και τα παγκόσμια εντάλματα σύλληψης δεν μπορούν

Ένα νέο κύμα λαϊκής ισχύος αναδύεται στην Αφρική. Στις 2 Απριλίου, ένα μη-βίαιο κίνημα αντίστασης στην Αλγερία κατάφερε να πιέσει τον Abdelaziz Bouteflika να παραιτηθεί μετά από 20 χρόνια ως πρόεδρος. Εννέα ημέρες αργότερα, οι διαδηλωτές στο Σουδάν γιόρταζαν την εκδίωξη του Ομάρ αλ-Μπασίρ, προέδρου του Σουδάν επί 30 χρόνια, μετά από μια τριήμερη εξέγερση [1] κατά του καθεστώτος του.

Οι μη βίαιες ανατροπές των Μπουτεφλίκα και Μπασίρ δεν αποτελούν εκτροπές. Αντικατοπτρίζουν μια εκπληκτική τάση σε ολόκληρη την ήπειρο: Παρά τις συνήθεις αντιλήψεις για την Αφρική ως κατεστραμμένη από την βία και τις συγκρούσεις, από το 2000, οι περισσότερες εξεγέρσεις υπήρξαν άοπλες και ειρηνικές. Κατά την τελευταία δεκαετία, οι μαζικές εξεγέρσεις στην Αφρική αντιπροσώπευαν μια στις τρεις από τις μη βίαιες εκστρατείες που αποσκοπούσαν στην ανατροπή δικτατοριών σε όλο τον κόσμο. Η Αφρική έχει δει 25 νέα, μη βίαια μαζικά κινήματα -σχεδόν διπλάσια από την Ασία, την επόμενη πιο ενεργή περιοχή με 16 [κινήματα].

02052019-1.jpg

Διαδηλωτές στο Χαρτούμ, στο Σουδάν, τον Απρίλιο του 2019. UMIT BEKTAS / REUTERS
----------------------------------------------------------------------------

Από την δεκαετία του 1970, οι μη βίαιες εξεγέρσεις της Αφρικής είχαν επίσης το υψηλότερο ποσοστό επιτυχίας στον κόσμο. Περίπου το 58% των εξεγέρσεων που επιδιώκουν την ανατροπή δικτατοριών έχουν πετύχει, σε χώρες τόσο διαφορετικές όσο η Μπουρκίνα Φάσο, η Ακτή του Ελεφαντοστού, η Μαδαγασκάρη, το Μάλι, η Νότια Αφρική, η Τυνησία, η Ζάμπια και, πιο πρόσφατα, η Αλγερία και το Σουδάν. Αυτό υπερβαίνει κατά πολύ το ποσοστό επιτυχίας 44% για τα κινήματα εναντίον αυταρχικών καθεστώτων σε όλες τις άλλες περιοχές.

Τι εξηγεί την εντυπωσιακή αποτελεσματικότητα των αφρικανικών μαζικών κινημάτων; Ένας παράγοντας είναι η μακρόχρονη κληρονομιά της Αφρικής έναντι της αποικιοκρατικής και της νεο-αποικιοκρατικής διακυβέρνησης. Ο Μαχάτμα Γκάντι έθεσε τα θεμέλια της πολιτικής αντίστασής του κατά της βρετανικής κυριαρχίας στην Ινδία μέσα σε 21 χρόνια οργανώνοντας μετανάστες εργαζόμενους στη Νότια Αφρική. Τα σύγχρονα αφρικανικά κινήματα έχουν βαθιές ρίζες, από τις αντι-φορολογικές εκστρατείες που διεξήχθησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1900 εναντίον των Βρετανών κατακτητών μέχρι τις συντονισμένες ενέργειες για μποϊκοτάζ στις επιχειρήσεις υποστήριξης του απαρτχάιντ το 1990 στη Νότιο Αφρική. Τα κινήματα στην Αλγερία και το Σουδάν εμφανίστηκαν σε πολλά κύματα [2] και απηχούσαν διαμαρτυρίες του παρελθόντος [3] -στην Αλγερία, με τις γενικές απεργίες που σημειώθηκαν κατά την διάρκεια του αγώνα ανεξαρτησίας, τις τοπικές μικρο-ταραχές [4] και τις εθνικές αναταραχές από το 2010 έως το 2012˙ και στο Σουδάν, με τις εξεγέρσεις του 1964 και του 1985. Εκτός από την ιστορική γνώση που κληρονόμησε η σημερινή γενιά διαδηλωτών, τέσσερις άλλοι βασικοί παράγοντες στηρίζουν την επιτυχία των εξεγέρσεων στην Αφρική. Οι ακτιβιστές κινητοποίησαν μαζικά κινήματα, εξασφάλισαν την συμμετοχή και την ηγεσία γυναικών, προκάλεσαν ενεργή ή σιωπηρή υποστήριξη από τις στρατιωτικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες ασφαλείας, και εξασφάλισαν την περιφερειακή συναίνεση.

ΤΑ ΝΙΚΗΦΟΡΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ

Για να επιτύχουν τα εθνικά κινήματα, πρέπει να εμπνεύσουν τη μαζική συμμετοχή [5] που διασχίζει περιφερειακά, γενεαλογικά, ταξικά, εθνικά και θρησκευτικά σύνορα. Η πολιτική αντίσταση της Αφρικής εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ηγετική και οργανωτική ισχύ των επαγγελματικών ενώσεων, των συνδικαλιστικών οργανώσεων και άλλων θεσμών, όπως είναι οι εκκλησίες, για να επικοινωνούν τις αρχές ενός κινήματος σε ένα ευρύ φάσμα συμμετεχόντων. Κατά την διάρκεια της πρόσφατης εξέγερσης της Αλγερίας ένας δημοσιογράφος και μέλος της ένωσης εκδοτών βιβλίων τύπωσε τις «18 εντολές» [6] που έπρεπε να ακολουθήσουν οι διαδηλωτές για να εξασφαλίσουν ότι η αντίσταση θα παρέμενε μη βίαιη και αποτελεσματική. Στο Χαρτούμ και στο Ομντουρμάν, ο Σύλλογος Σουδανών Επαγγελματιών συγκέντρωσε μέλη του τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, της εκπαίδευσης και της δικαιοσύνης υπό μια μη-δεολογική ομπρέλα [7]. Βοήθησε επίσης τους συμμετέχοντες στην εξέγερση να διατηρήσουν μη βίαιη πειθαρχία και να μιλήσουν με ενιαία φωνή. Οι διαμαρτυρίες στην Ζιμπάμπουε εναντίον του Ρόμπερτ Μουγκάμπε, ενός από τους μακροβιότερους προεδρεύοντες στην Αφρική, σιγόβραζαν για χρόνια, αλλά απείλησαν τον ηγέτη μόνο όταν ένας χαρισματικός πάστορας, ο Evan Mawarire, άρχισε να κινητοποιεί [8] επαγγελματίες και νέους. Αυτές οι προσπάθειες έδωσαν ζωή σε ένα έτος διαμαρτυριών από βετεράνους, εκκλησιαζόμενους, δικηγόρους, φτωχούς εργαζόμενους και άλλους, ανατρέποντας τελικά τον Μουγκάμπε το 2017.

Κατά την τελευταία δεκαετία, η κινητοποίηση επιτεύχθηκε όταν οι ακτιβιστές ξεπέρασαν τις ταυτότητές τους. Με το 62% του πληθυσμού της Αφρικής κάτω από την ηλικία των 25 ετών, οι επιτυχημένοι συνασπισμοί έχουν εξαρτηθεί από την κινητοποίηση της στήριξης των νέων, όπως στο κίνημα Y'en a Marre της Σενεγάλης (2011) και το Balai Citoyen της Μπουρκίνα Φάσο (2013). Στην Αλγερία, νέοι [9] έχουν γεμίσει τους δρόμους διαμαρτυρόμενοι για την ανεργία, αλλά το ίδιο, επίσης, έχουν κάνει και οι γονείς και οι παππούδες τους που θέλουν καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους.

Θεμελιώδης για αυτές τις επιτυχίες υπήρξε ο πρωταρχικός ρόλος των γυναικών που διοργανώνουν, ηγούνται και συμμετέχουν σε δραστηριότητες αντίστασης. Ως το μισό του πληθυσμού, οι γυναίκες πρέπει να συμμετάσχουν εάν πρόκειται να λειτουργήσει ένα μαζικό κίνημα. Όμως, έχουν κάνει κάτι περισσότερο από το να παρίστανται απλώς: Η ηγεσία τους έχει προσθέσει πολιτική νομιμοποίηση στις διαμαρτυρίες, βελτίωσε την αξιοπιστία των εκκλήσεων για μη κομματική ενότητα, και ενίσχυσε την σημασία της μη βίαιης τακτικής. Χαρακτηριστικές εικόνες [10] από το Σουδάν και την Αλγερία παρουσιάζουν νεαρές γυναίκες να χορεύουν και απαγγέλλουν ποίηση, καλώντας διαδηλωτές να γιορτάσουν και να ενωθούν απέναντι στην δικτατορία. Στο Σουδάν, η 22χρονη Alaa Salah, η οποία ονομάστηκε «Νουβιανή βασίλισσα» [11] των διαδηλώσεων, περιέγραψε την αντίστασή της ως κινητοποιημένη από τον πατριωτισμό [12], όχι την πολιτική.

Οι γυναίκες συμμετείχαν επίσης στις διαμαρτυρίες στην Αλγερία σε μια άνευ προηγουμένου κλίμακα [13] και κατείχαν βασικές ηγετικές θέσεις στο διακομματικό κίνημα των Πολιτών. Σε άλλες χώρες της ηπείρου, οι γυναίκες έχουν αναζωογονήσει ιστορικά καινοτόμες τακτικές, όπως η χρήση του δημόσιου γυμνισμού [14] κατά την διάρκεια των περιβαλλοντικών κινημάτων στην Κένυα, διαμαρτυριών για την ειρήνη στην Λιβερία και την Σιέρα Λεόνε, και πιέζοντας τον πρώην πρόεδρο της Ακτής του Ελεφαντοστού να παραιτηθεί. Στην Ζιμπάμπουε, η [οργάνωση] Γυναίκες της Ζιμπάμπουε Ξεσηκωθείτε διοργάνωσαν διαδηλώσεις εναντίον της διαφθοράς και της καταστολής του Ρόμπερτ Μουγκάμπε από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, πολύ πριν από τις διαδηλώσεις που κατέληξαν στην ανατροπή του. Και οι γυναίκες έχουν ηγηθεί προσπαθειών για να αντιμετωπίσουν τις βασικές ανάγκες των διαδηλωτών: Πάρτε, για παράδειγμα, την γιαγιά στο Χαρτούμ [15], η οποία συντόνιζε εθελοντές για να προσφέρει πάνω από 2.000 γεύματα την ημέρα στους διαδηλωτές.

Οι διαμαρτυρίες, όσο μεγάλες και συμμετοχικές κι αν είναι, συχνά αγωνίζονται να προκαλέσουν άμεση αλλαγή, εκτός εάν οι οικονομικές ελίτ, οι πολιτικοί γραφειοκράτες και οι δυνάμεις ασφαλείας σταματήσουν να προστατεύουν το status quo. Για παράδειγμα, οι δυνάμεις ασφαλείας ενδέχεται να σηματοδοτήσουν τη μη συνεργασία με το καθεστώς, καταθέτοντας τα όπλα τους, αρνούμενοι να αναφερθούν για υπηρεσία, αγνοώντας τις εντολές να πυροβολήσουν κατά των διαδηλωτών ή ακόμη και υπερασπιζόμενοι τους διαδηλωτές από την καταστολή. Ο στρατός του Σουδάν, ο οποίος ευθυγραμμίστηκε στενά με τον Μπασίρ, επέλεξε να προστατεύσει διαδηλωτές στους δρόμους του Χαρτούμ από τις πολιτοφυλακές Janjaweed (ομάδες που είναι γνωστές για τον ρόλο τους στην γενοκτονία του Νταρφούρ) και άλλες δυνάμεις ασφαλείας, ακόμη και όταν οι διαδηλωτές κατέλαβαν στρατιωτικά κτήρια. Σε αυτή την περίπτωση, η νομιμοφροσύνη του στρατού κινήθηκε από κάτω προς τα πάνω [16]: Οι πεζικάριοι συμπαρατάχθηκαν με διαδηλωτές στο δρόμο αρκετές μέρες πριν οι κορυφαίοι στρατηγοί πραγματοποιήσουν μια μεσονύκτια συνάντηση για να απομακρύνουν τον Μπασίρ από το αξίωμα.

Οι διαδηλωτές χρειάζονται συχνά βοήθεια από τις δυνάμεις ασφαλείας, αλλά υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος οι στρατιωτικοί να εξαπατήσουν τις λαϊκές εξεγέρσεις για να υφαρπάξουν την εξουσία για τον εαυτό τους. Στο Σουδάν, η αντιπολίτευση αντιμετώπισε αυτή την απειλή με το να συνεχίσει τις μαζικές διαμαρτυρίες και απεργίες ακόμη και μετά την παραίτηση του Μπασίρ και ανακοινώνοντας γρήγορα σχέδια για ένα μη στρατιωτικό μεταβατικό ηγετικό συμβούλιο. Οι διαδηλωτές στην Αλγερία έχουν ασκήσει παρόμοια πίεση στους μεταβατικούς ηγέτες και έχουν στρέψει την προσοχή τους [17] στην αντιληπτή διαφθορά στον ελίτ εσωτερικό κύκλο του Bouteflika ενώ περιμένουν τις λεπτομέρειες σχετικά με τα σχέδια πολιτικής μετάβασης.

Καθώς οι διαδηλώσεις επιμένουν και οι πιέσεις αυξάνονται, οι περιφερειακοί φορείς διαδραματίζουν μεγαλύτερο ρόλο στην διευκόλυνση των ειρηνικών μεταβάσεων και στην εδραίωση των λαϊκών απαιτήσεων για δημοκρατία. Η Αφρικανική Ένωση (African Union, AU) υπερασπίζεται την δημοκρατική διακυβέρνηση, αλλά ανταποκρίθηκε χωρίς συνέπεια στη μη βίαιη αντίσταση. Η Αφρικανική Χάρτα για την Δημοκρατία, τις Εκλογές και την Διακυβέρνηση [18], η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2012, απορρίπτει τις αντισυνταγματικές αλλαγές διακυβέρνησης. Αυτό εμποδίζει την AU από το να υποστηρίξει ρητά τις λαϊκές διαμαρτυρίες ως νόμιμη βάση για πολιτικές μεταβάσεις. Ως αποτέλεσμα αυτής της επιβεβλημένης ουδετερότητας, η AU απέτυχε στην προσπάθειά της να παρέμβει στην κρίση του Μπουρούντι το 2015 λόγω της αμφιλεγόμενης επανεκλογής του προέδρου Pierre Nkurunziza για μια τρίτη θητεία. Η AU έστειλε επίσης μεικτά μηνύματα στις εκλογικές διαδηλώσεις του 2018 στην Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό [19] και έκανε τα «στραβά μάτια» στις συνεχιζόμενες διαμαρτυρίες στο Καμερούν [20] καθώς και στις πρόσφατες διαμαρτυρίες κατά της λιτότητας στο Τσαντ.

02052019-2.jpg

Διαδηλώτρια προσφέρει ένα λουλούδι σε αστυνομικό σε διαδήλωση στο Αλγέρι, στην Αλγερία, τον Μάρτιο του 2019. RAMZI BOUDINA / REUTERS
-------------------------------------------------------------------

Ωστόσο, η Αφρικανική Χάρτα για την Δημοκρατία, τις Εκλογές και την Διακυβέρνηση διευκρινίζει σαφώς τι πρέπει να επακολουθήσει των αλλαγών ηγεσίας που προκλήθηκαν ακόμα και από μαζική κινητοποίηση: Μια ταχεία μετάβαση στις δημοκρατικές εκλογές, με σεβασμό και προστασία για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ως αποτέλεσμα, η Αφρικανική Ένωση συμπαρατάχθηκε με τον αλγερινό και τον σουδανέζικο λαό στον απόηχο της νίκης των κινημάτων τους, κάνοντας έκκληση για πολιτική μετάβαση στην δημοκρατική κυριαρχία και στις δύο χώρες. Αυτή η πρόσφατη στροφή προς την αδιαμφισβήτητη υποστήριξη της πολιτικής διακυβέρνησης από την AU είναι σημαντική, διότι σηματοδοτεί την εδραίωση των δημοκρατικών κανόνων στην ήπειρο, ακόμη και (ενδεχομένως ειδικά) χωρίς παρεμβάσεις των ΗΠΑ και της Ευρώπης προς τον σκοπό αυτό.

Οι υποπεριφερειακές ομάδες έχουν ακόμη μεγαλύτερη επιρροή από την AU στην εδραίωση των πολιτικών κερδών που επιτεύχθηκαν μέσω της μη βίαιης αντίστασης. Οι μαζικές διαδηλώσεις στην Ακτή του Ελεφαντοστού το 2011 [21], στη Μπουρκίνα Φάσο το 2014 [22] και στην Γκάμπια το 2016 [23] ξεκίνησαν πολιτικές μεταβάσεις εν μέρει λόγω της διαμεσολάβησης από τους ηγέτες της Οικονομικής Κοινότητας των Κρατών της Δυτικής Αφρικής (Economic Community of West African States). Οι βασικοί σύμμαχοι και οι θεσμοί-«κλειδιά» που υποστηρίζουν τους αυταρχικούς μπορούν επίσης να παίξουν αποφασιστικό ρόλο αποσύροντας την υποστήριξή τους. Για παράδειγμα, η απόφαση της Κοινότητας για την Ανάπτυξη της Νότιας Αφρικής (Southern Africa Development Community) να μην υπερασπιστεί τον Μουγκάμπε κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων ήταν καθοριστικής σημασίας για την πολιτική μετάβαση στην Ζιμπάμπουε.

ΙΣΧΥΣ ΣΤΟΝ ΛΑΟ

Οι εκστρατείες πολιτικής αντίστασης στην Αφρική δεν επιτυγχάνουν πάντοτε. Τα πρόσφατα υπέρ της δημοκρατίας κινήματα στο Καμερούν και το Τόγκο οδήγησαν μέχρι τώρα μόνο σε βίαιες κυβερνητικές καταστολές. Στην κατεχόμενη από το Μαρόκο Δυτική Σαχάρα, το κίνημα αυτοπροσδιορισμού Σαχράουι (Sahrawi) δεν έχει ακόμη επιτύχει την ανεξαρτησία. Και, ακόμη και όταν η αντίσταση των πολιτών λειτουργεί βραχυπρόθεσμα, το νέο σύστημα μερικές φορές αποτυγχάνει να προσφέρει μια πραγματική αλλαγή. Στη Νότιο Αφρική, για παράδειγμα, πολλοί παρατηρητές διαμαρτύρονται ότι αν και το νόμιμο απαρτχάιντ τερματίστηκε το 1994, η ανισότητα, οι διακρίσεις και ο ρατσισμός επιμένουν. Σε άλλες περιπτώσεις όπου οι λαϊκές εξεγέρσεις έχουν ανατρέψει δικτάτορες, ένα δεύτερο κύμα αντεπαναστατικών δυνάμεων έχει κινητοποιηθεί ενάντια στη νέα τάξη, όπως με το δημοφιλές πραξικόπημα που εγκατέστησε τον Abdel Fattah el-Sisi ως πρόεδρο στην Αίγυπτο. Και φυσικά, ο ίδιος ο Μπασίρ ήρθε στην εξουσία με ένα στρατιωτικό πραξικόπημα το 1989 αφότου οι λαϊκές διαμαρτυρίες το 1985 πέτυχαν δημοκρατικές εκλογές για το Σουδάν.

Ωστόσο, το ιστορικό προηγούμενο δίνει λόγο για επιφυλακτική αισιοδοξία. Στην Αφρική περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο, οι εκστρατείες πολιτικής αντίστασης υπερνικούν τον ένοπλο αγώνα. Και τα μη βίαια κινήματα γενικά οδηγούν σε υψηλότερης ποιότητας [24] δημοκρατίες μακροπρόθεσμα. Διεθνείς παράγοντες και περιφερειακοί οργανισμοί, όπως η Αφρικανική Ένωση και οι οκτώ συστατικές υποπεριφερειακές κοινότητές της, πρέπει να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αποκήρυξη της καταπίεσης ειρηνικών διαδηλωτών, στην προστασία των δημοκρατικών θεσμών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και στην ενίσχυση των μεταβάσεων στην δημοκρατία. Οι εξωτερικοί παράγοντες δεν πρέπει να υπονομεύουν ή να ιδιοποιούνται τις λαϊκές διαμαρτυρίες -αλλά μπορούν να στηρίξουν τις προσδοκίες τους για δημοκρατία και σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Source URL: https://www.foreignaffairs.com/articles/africa/2019-04-25/people-power-r...
Links
[1] https://africanarguments.org/2019/02/12/sudan-revolution-genuine-peacefu...
[2] https://www.dailymaverick.co.za/article/2015-11-04-africa-uprising-the-r...
[3] https://africanarguments.org/2019/01/07/sudan-protests-learn-1964-1985/
[4] https://merip.org/2019/03/protesting-politics-in-algeria/
[5] https://cup.columbia.edu/book/why-civil-resistance-works/9780231156820
[6] https://www.nouvelobs.com/monde/20190308.OBS1418/les-18-commandements-du...
[7] https://www.theatlantic.com/international/archive/2019/04/protesters-sud...
[8] https://africanarguments.org/2016/07/28/fed-up-unafraid-and-just-getting...
[9] https://www.bbc.com/news/world-africa-47927296
[10] https://qz.com/africa/1596208/iconic-women-protest-photos-shape-sudan-al...
[11] https://www.pri.org/stories/2019-04-10/heres-story-behind-iconic-image-s...
[12] https://www.theguardian.com/global-development/2019/apr/10/alaa-salah-su...
[13] https://www.washingtonpost.com/politics/2019/03/08/women-are-deeply-invo...
[14] https://africanarguments.org/2016/06/10/anything-to-get-justice-the-rise...
[15] https://www.aljazeera.com/news/2019/04/sudan-women-protesters-leading-pr...
[16] https://www.nytimes.com/2019/04/23/world/africa/sudan-protesters-al-bash...
[17] https://www.standardmedia.co.ke/article/2001322415/thousands-of-algeria-...
[18] https://au.int/en/treaties/african-charter-democracy-elections-and-gover...
[19] https://www.theguardian.com/world/2019/jan/17/african-union-democratic-r...
[20] https://www.amnesty.org/en/latest/news/2019/01/cameroon-peaceful-protest...
[21] https://www.cfr.org/blog/ecowas-cote-divoire
[22] https://www.nytimes.com/2014/10/31/world/africa/burkina-faso-protests-bl...
[23] https://www.bbc.com/news/world-africa-38302533
[24] https://www.nonviolent-conflict.org/civil-resistance-building-democracy-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition