Στη μέση μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Στη μέση μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν

Υπό πίεση, η Βαγδάτη ίσως να μην επιλέξει τις Ηνωμένες Πολιτείες

Στα τέλη Μαΐου, η Σαουδική Αραβία φιλοξένησε τρεις ξεχωριστές συναντήσεις κορυφής στη Μέκκα, με την ελπίδα να εξασφαλίσει την κατηγορηματική καταδίκη της ιρανικής δραστηριότητας στη Μέση Ανατολή. Αλλά οι Σαουδάραβες, είτε στον Οργανισμό Ισλαμικής Συνεργασίας (Organization of Islamic Cooperation), είτε στον Αραβικό Σύνδεσμο (Arab League) είτε στο Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council, GCC), προς απογοήτευσή τους, διαπίστωσαν ότι δεν μοιράστηκαν όλοι το σκεπτικό τους σχετικά με το Ιράν.

Ένας διαφωνών ξεχώριζε ιδιαίτερα. Κατά την συνάντηση του Αραβικού Συνδέσμου, ο Ιρακινός πρόεδρος, Μπαρχάμ Σαλίχ, παρακάλεσε τους ηγέτες της περιοχής να βοηθήσουν να διατηρηθεί η σταθερότητα του Ιράν. Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους πολεμήσουν με το Ιράν [1], υποστήριξε, η σύγκρουση θα έχει επικίνδυνες συνέπειες για το Ιράκ και για ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.

26062019-1.jpg

Ο πρόεδρος του Ιράκ, Barham Salih, περπατά με τον Ιρανό πρόεδρο, Hassan Rouhani, κατά την διάρκεια τελετής υποδοχής στην Βαγδάτη, τον Μάρτιο του 2019. Thaier al-Sudani / Reuters
-------------------------------------------------------------------------

Η δήλωση του Σαλίχ ήταν μια υπενθύμιση όχι μόνο προς τους Σαουδάραβες αλλά και προς τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι η Βαγδάτη [2] είναι εξαιρετικά ευάλωτη όταν πρόκειται για την πίεση του Ιράν. Και μην κάνετε λάθος: Το Ιράν έχει μεγάλα σχέδια για το Ιράκ. Παρόλο που οι σχέσεις μεταξύ των γειτόνων είχαν τα σκαμπανεβάσματά τους, η Τεχεράνη έχει επενδύσει βαθιά στο Ιράκ, τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά, και οι επενδύσεις αυτές μόνο θα πολλαπλασιαστούν βραχυπρόθεσμα. Στο κάτω-κάτω, οι κυρώσεις των Ηνωμένων Πολιτειών κατά του Ιράν έχουν καταστήσει το Ιράκ μια ουσιώδη σύνδεση στην δυνητική αλυσίδα εμπορίου του Ιράν. Ο τρόπος με τον οποίο θα διαδραματιστούν τα σχέδια αυτά θα θέσει σε δοκιμασία τους Ιρανούς, τους Ιρακινούς και την διοίκηση του προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump.

ΕΓΓΥΤΗΤΑ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΠΙΠΕΔΑ

Οι κυρώσεις που επέβαλε στο Ιράν στα τέλη του 2018 η διοίκηση του Τραμπ είναι οι πιο σοβαρές που έχει βιώσει η χώρα ποτέ. Απ’ όλες τις απόψεις, η Τεχεράνη δεν έμεινε απλώς έκπληκτη αλλά πιάστηκε ανέτοιμη χωρίς εναλλακτικό σχέδιο. Οι Ιρανοί είχαν στηριχθεί στους οικονομικούς εταίρους τους στην Ευρώπη και την Ασία, ότι θα τους έσωζαν από την οργή του προέδρου Τραμπ με το να διατηρούν ανοιχτά τα εμπορικά κανάλια στο πλαίσιο της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 που υπέγραψε η Τεχεράνη με τις Ηνωμένες Πολιτείες και με άλλες πέντε παγκόσμιες δυνάμεις.

Αντ’ αυτού, η μια χώρα μετά την άλλη επέλεξαν να παίξουν με ασφάλεια και να αποφύγουν να αψηφήσουν τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Ο αντίκτυπος ήταν γρήγορος και έντονος: Το εμπόριο του Ιράν με τα 28 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης μειώθηκε κατά περίπου 83% από τον Ιανουάριο του 2018 έως τον Ιανουάριο του 2019. Οι Ευρωπαίοι σταμάτησαν να αγοράζουν το πετρέλαιο του Ιράν, που είναι ιστορικά η ζωτική γραμμή του εμπορίου της χώρας με την ήπειρο. Έχοντας ανάγκη μια προσωρινή λύση, η Τεχεράνη στράφηκε στους άμεσους γείτονές της, όπως η Τουρκία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ, ως εμπορικούς εταίρους των οποίων το συνεχιζόμενο εμπόριο θα μπορούσε να βοηθήσει στην αντιστάθμιση των βαθιών ζημιών που επιβλήθηκαν από τις κυρώσεις των ΗΠΑ.

Όταν πρόκειται για την καταστρατήγηση των κυρώσεων, η γεωγραφία έχει σημασία. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Προώθησης Εμπορίου του Ιράν, μια «ομάδα υπεράσπισης» που συνδέεται με το Υπουργείο Εσωτερικών, σε αυτό το σημείο οι κυρώσεις των ΗΠΑ δεν μπορούν να γίνουν πιο σκληρές, και η καλύτερη επιλογή του Ιράν είναι να επικεντρωθεί στην ενίσχυση του εμπορίου με τους άμεσους γείτονές του. Η ομάδα παρότρυνε τους πολιτικούς ηγέτες στην Τεχεράνη να αναπροσανατολίσουν το μη πετρελαϊκό εμπόριο της χώρας μακριά από απομακρυσμένους πελάτες υπέρ εκείνων που βρίσκονται πιο κοντά στην χώρα. Στο κάτω-κάτω, μεταξύ των άλλων προβλημάτων που έχουν δημιουργήσει οι αμερικανικές κυρώσεις για το ιρανικό εμπόριο σε μεγάλες αποστάσεις, περιόρισαν τη ναυτιλία και εμπόδισαν το Ιράν να χρηματοδοτήσει και να ασφαλίσει τις εμπορικές του συναλλαγές -για να μην αναφέρουμε τον επαναπατρισμό των εσόδων από τις εξαγωγές.

Το Ιράκ είναι πολιτικά κοντά στην Τεχεράνη και ως εκ τούτου συγκριτικά ανοιχτό στις εξαγωγές του Ιράν. Η γραφειοκρατία του εμπορίου λειτουργεί πιο ομαλά μεταξύ συνδεδεμένων οικονομιών, και οι συναλλαγές που δεν χρησιμοποιούν δολάρια ΗΠΑ δεν χρειάζεται να περάσουν από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στα οποία απαγορεύεται η συναλλαγή με ιρανικές οντότητες. Το Ιράκ είναι επίσης γεωγραφικά πλησιέστερο στο Ιράν, κάτι που βοηθά το Ιράν να αποφύγει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει με το πιο μακρινό εμπόριο. Ως εκ τούτου, η τελευταία συζήτηση στην Τεχεράνη προτείνει να γίνουν οι άμεσοι γείτονες η κορυφαία οικονομική προτεραιότητα της χώρας, καθώς η συνεργασία με αυτούς είναι απλώς πολύ λιγότερο περίπλοκη από ό, τι με άλλους.

ΦΙΛΟΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΑΛΕΣ ΗΜΕΡΕΣ

Στην περίπτωση του Ιράκ, υπάρχει κάτι παραπάνω στην σχέση με το Ιράν από απλώς την εγγύτητα. Οι Ιρανοί έχουν πραγματική επιρροή στην Βαγδάτη και μπορούν να συγκεντρώσουν υποστήριξη από αξιωματούχους σε ανώτατο επίπεδο, όπως αποδεικνύουν τα σχόλια του προέδρου Salih στην συνάντηση του Αραβικού Συνδέσμου. Οι ισχυροί οικονομικοί δεσμοί υποστηρίζουν αυτήν την πολιτική επιρροή. Την τελευταία δεκαετία, το Ιράκ έχει καταστεί η μεγαλύτερη εξαγωγική αγορά του Ιράν για τα μη πετρελαϊκά αγαθά. Το διμερές εμπόριο ανέρχεται συνολικά σε 12 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, ενώ η Τεχεράνη και η Βαγδάτη θέλουν να το ενισχύσουν στα 20 δισεκατομμύρια δολάρια.

Όμως, δεν πάνε όλα όπως τα θέλει το Ιράν. Σύμφωνα με τον Ιρανό υπουργό Πετρελαίου, Bijan Zanganeh, το Ιράκ δεν θα κάνει τίποτα για να βοηθήσει το Ιράν να παρακάμψει τις κυρώσεις των ΗΠΑ, αν αυτό σημάνει ότι θα υπάρξει κίνδυνος αμερικανικών αντιποίνων. Επί μήνες, οι Ιρακινοί αρνήθηκαν να πληρώσουν για φυσικό αέριο [που είχαν προμηθευτεί από] το Ιράν, αναφέροντας τις αμερικανικές κυρώσεις ως το εμπόδιο. Οι Ιρακινοί αρνούνται επίσης να προβούν σε οποιαδήποτε κοινή πετρελαϊκή έρευνα και ανάπτυξη σε παραμεθόριες περιοχές όπου η Τεχεράνη έχει προσφερθεί να δουλέψει σε κοινά πεδία. Ούτε είναι υπεράνω λίγου οπορτουνισμού όταν πρόκειται για τις εξαγωγές πετρελαίου: Καθώς οι ιρανικές πετρελαϊκές εξαγωγές έχουν μειωθεί από 2,5 εκατομμύρια βαρέλια ανά ημέρα πριν από ένα χρόνο σε περίπου ένα εκατομμύριο τώρα, η Βαγδάτη έχει αυξήσει τις πετρελαϊκές εξαγωγές της κατά 250.000 βαρέλια ημερησίως για να αντισταθμίσει –προς μεγάλη πικρία των Ιρανών.

Κι όμως, με βάση αναφορές των μέσων ενημέρωσης από την Τεχεράνη, οι Ιρανοί έμποροι βλέπουν όλο και περισσότερο το Ιράκ ως πιθανό κόμβο μέσω του οποίου θα κατευθύνουν το διεθνές εμπόριό τους -έναν ρόλο που συνήθιζε να παίζει το Ντουμπάι στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Από σεβασμό στις σχέσεις τους με τις Ηνωμένες Πολιτείες και λόγω των δικών τους τεταμένων σχέσεων με το Ιράν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα περιόρισαν το ιρανικό εμπόριο, έπαψαν την χορήγηση βίζας στους Ιρανούς και τους αρνήθηκαν την πρόσβαση σε τραπεζικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες, μεταξύ άλλων μέτρων. Το διμερές εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών ως αποτέλεσμα έχει κατακρημνιστεί, και η Τεχεράνη τώρα κοιτάζει το Ιράκ και, σε μικρότερο βαθμό, το Ομάν ως εναλλακτικές λύσεις.

Η αντιστάθμιση των πιέσεων των ΗΠΑ ήταν κορυφαία προτεραιότητα για τον Ιρανό πρόεδρο, Hassan Rouhani, όταν επισκέφθηκε την Βαγδάτη τον Μάρτιο. Οι δύο χώρες υπέγραψαν συνολικά 22 συμφωνίες, αλλά το πιο σημαντικό, ο Ρουχανί έστειλε ένα μήνυμα στην Ουάσινγκτον και τους Άραβες συμμάχους του -ειδικότερα τους Σαουδάραβες και τους Εμιρατινούς- ότι το Ιράν βρίσκεται στο Ιράκ για να μείνει. Η προσωπική συνάντηση του Ρουχανί με την πιο σημαντική θρησκευτική προσωπικότητα του Ιράκ, τον Αγιατολάχ Αλί αλ Σιστανί, έναν άνδρα που συναντά σπάνια ανώτερους ηγέτες του εξωτερικού, υπογράμμισε και πάλι την έκταση της πολιτικής δύναμης της Τεχεράνης.

Η επίσκεψη του Ρουχανί ήρθε σε μια εποχή που οι Άραβες σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών διευρύνουν τις προσπάθειές τους για να τραβήξουν την Βαγδάτη μακριά από την Τεχεράνη. Η άποψη στο Ιράν είναι ότι η Σαουδική Αραβία αποφάσισε ότι ο καλύτερος τρόπος να ανταγωνιστεί κανείς στο Ιράκ δεν εμπίπτει στον τομέα της ασφάλειας ή της πολιτικής, αλλά στον οικονομικό τομέα στον οποίο οι Σαουδάραβες έχουν να προσφέρουν τα περισσότερα και έχουν μεγαλύτερη άνεση κινήσεων σε σύγκριση με το Ιράν. Τα ιρανικά μέσα ενημέρωσης έχουν προχωρήσει σε μια σταθερή ροή ιστοριών σχετικά με τις οικονομικές πρωτοβουλίες της Σαουδικής Αραβίας στο Ιράκ, επισημαίνοντας, για παράδειγμα, μια εμπορική έκθεση του Απριλίου στην Erbil που προσέλκυσε 400 εταιρείες από 30 χώρες, συμπεριλαμβανομένων 22 επιχειρήσεων από την Σαουδική Αραβία. Οι Ιρανοί αισθάνονται ότι οι Σαουδάραβες ακολουθούν μια νέα αντι-Ιρανική ατζέντα στο Ιράκ -μια ατζέντα που είναι σχετικά αφανής, αλλά περιπλέκει τους υπολογισμούς της Τεχεράνης σε μια εποχή που το Ιράν χρειάζεται το Ιράκ περισσότερο από ποτέ.

ΤΟ ΙΡΑΝ, Ο ΑΡΑΒΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, ΚΑΙ Ο ΤΡΑΜΠ

Όσο καλές κι αν είναι οι σχέσεις της με το Ιράκ, η Τεχεράνη διατρέχει πάντοτε τον κίνδυνο να το παρακάνει. Όταν ο Ιρακινός πρωθυπουργός, Adel Abdul-Mahdi, επισκέφθηκε την Τεχεράνη τον Απρίλιο, ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, του έβαλε τις φωνές, κατά πληροφορίες παροτρύνοντας την Βαγδάτη να εκδιώξει τον αμερικανικό στρατό και να προσέχει τις προθέσεις της Σαουδικής Αραβίας.

Οποιοσδήποτε ηγέτης του Ιράκ θα έβρισκε ανεπιθύμητη μια τέτοια ξένη παρέμβαση, ιδιαίτερα σε μια εποχή που η Βαγδάτη προσπαθεί να βελτιώσει τις σχέσεις της με τις αραβικές χώρες διατηρώντας στενή συνεργασία με την Ουάσινγκτον. Αμέσως πριν φτάσει στην Τεχεράνη, ο Abdul-Mahdi είχε χωριστές συναντήσεις στο Κάιρο και στο Αμμάν με τον πρόεδρο Abdel Fattah el-Sisi της Αιγύπτου και τον βασιλιά Αμπντάλα Β’ της Ιορδανίας. Οι Ιρακινοί σκοπεύουν να ομαλοποιήσουν τους δεσμούς της χώρας τους με τον αραβικό κόσμο και γι’ αυτό, μεταξύ άλλων, η Τεχεράνη πρέπει να προσέξει τι ζητά από το Ιράκ. Αν το Ιράκ φανεί να εξυπηρετεί μια ιρανική ατζέντα -ας πούμε, με τη μείωση της στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ στα σύνορά του κατ’ εντολήν της Τεχεράνης- κινδυνεύει να χάσει την εμπιστοσύνη των νέων αραβικών εταίρων που παλεύει να αποκτήσει.

Η εκστρατεία «μέγιστης πίεσης» της διοίκησης του Τραμπ ενάντια στο Ιράν έχει ήδη επιφέρει κόστος σε τρίτες χώρες, πολλές από τις οποίες είναι σύμμαχοι των ΗΠΑ. Ωστόσο, καμία χώρα δεν επηρεάστηκε περισσότερο από όσο το Ιράκ, και η δυσχέρειά του αξίζει την πλήρη προσοχή της Ουάσιγκτον, κυρίως επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν συνεχιζόμενα συμφέροντα στο Ιράκ. Η Ουάσινγκτον πρέπει να είναι πολύ ρεαλιστική σχετικά με την ισορροπία της πολιτικής ισχύος στην Βαγδάτη και δεν πρέπει να υποτιμά τον αριθμό των συμμάχων που η Τεχεράνη έχει καλλιεργήσει μεταξύ των ιρακινών πολιτικών ομάδων από το 2003. Το να αναγκαστεί η ιρακινή κυβέρνηση σε μια ξεκάθαρη επιλογή μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ιράν θα μπορούσε να γυρίσει στα σοβαρά εναντίον της Ουάσινγκτον.

Η διοίκηση του Trump φαίνεται να γνωρίζει αυτήν την πραγματικότητα. Πάρτε την πιο πρόσφατη απαλλαγή από τις κυρώσεις που εξέδωσε η Ουάσινγκτον για το Ιράκ. Το Ιράν προμηθεύει μεγάλο μέρος του φυσικού αερίου και του ηλεκτρισμού του Ιράκ. Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφάσισαν να μην ανανεώσουν τις απαλλαγές από τις κυρώσεις για το εμπόριο με το Ιράν τον Απρίλιο, οι Ιρακινοί απλώς ανασήκωσαν τους ώμους και είπαν ότι η συμμόρφωση με τις κυρώσεις των ΗΠΑ δεν αποτελούσαν επιλογή. Αλλά επίσης έκαναν την Ουάσιγκτον να αντιληφθεί ότι θα ήθελαν να μην είχαν βρεθεί σε αυτή την θέση. Η Ουάσινγκτον απάντησε με την έκδοση μιας νέας απαλλαγής για το Ιράκ -τη μόνη που επέτρεψε- έτσι ώστε η Βαγδάτη να μπορέσει να συνεχίσει να αγοράζει ιρανικό φυσικό αέριο και ηλεκτρισμό μέχρι τουλάχιστον το τέλος Ιουνίου. Και όμως, στις 11 Ιουνίου, η Ουάσιγκτον επέβαλε κυρώσεις σε μια ιρακινή εταιρεία με το επιχείρημα ότι διατηρούσε δεσμούς με το Σώμα της Επαναστατικής Φρουράς του Ιράν. Εδώ ήταν μια περίπτωση στην οποία η διοίκηση του Trump επέλεξε να σκουντήξει το Ιράκ μακριά από το Ιράν παρά να αναγκάσει την Βαγδάτη να λάβει μια απόφαση μηδενικού αθροίσματος που θα μπορούσε να συνεπάγεται την απόρριψη της Ουάσινγκτον.

Παρόλα αυτά, καθώς το Ιράν προσπαθεί να παρακάμψει τις κυρώσεις των ΗΠΑ, το Ιράκ θα μπορούσε να βρεθεί σε μια άβολη θέση στη μέση. Εξάλλου, η Τεχεράνη είναι βαθιά ενσωματωμένη στους τομείς πολιτικής, οικονομίας και ασφάλειας του Ιράκ, και το να ειπωθεί ότι το Ιράν είναι σήμερα ο πιο ισχυρός ξένος δρων στην Βαγδάτη δεν απαιτεί υπερβολή. Το ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο δεύτερος ισχυρότερος ξένος παίκτης στην ιρακινή σκηνή είναι εξίσου αληθές.

Στο χειρότερο σενάριο, το Ιράν και το Ιράκ θα βρουν νέα κανάλια που θα επιτρέψουν την συνέχιση του εμπορίου μεταξύ των δύο χωρών -μια ρύθμιση ισοδύναμη με την παράκαμψη των κυρώσεων, κάτι που θα αφήσει τους Ιρακινούς ευάλωτους σε κυρώσεις και στην απώλεια αμερικανικής υποστήριξης για την καταπονημένη δομή ασφαλείας τους. Τέτοιες παράπλευρες ζημίες θα υπονόμευαν όλα όσα έκαναν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο Ιράκ μετά την ανατροπή του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν το 2003. Οι πολιτικές των ΗΠΑ δεν θα πρέπει να αφήσουν το Ιράκ χωρίς να έχει μια καλύτερη επιλογή παρά να γίνει συνεργός του Ιράν, ένα αποτέλεσμα που μόνο θα επιβάρυνε περαιτέρω ένα αδύναμο ιρακινό κράτος, ενώ επίσης θα έπληττε τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2019-06-25/stuck-middle-iran

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2019-06-04/what-war-iran-wo...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/iraq/2018-05-18/end-iran-deal-co...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition