Ό,τι συμβαίνει στο Σουδάν δεν μένει στο Σουδάν

Είναι το τέλος μιας εποχής στο Κέρας της Αφρικής. Μετά από τρεις δεκαετίες στην εξουσία, ο Σουδανός αυταρχικός Ομάρ αλ-Μπασίρ έπεσε τον Απρίλιο. Ξέσπασαν μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις και σύντομα ακολούθησε ένα στρατιωτικό πραξικόπημα. Τώρα τα απομεινάρια του κράτους ασφαλείας του Μπασίρ είναι κλειδωμένα σε μια παρατεταμένη αντιπαράθεση με ένα ακούραστο υπέρ της δημοκρατίας κίνημα για τον έλεγχο της χώρας. Το κυβερνών Μεταβατικό Στρατιωτικό Συμβούλιο έχει πατάξει βίαια, σκοτώνοντας περισσότερους από 100 διαδηλωτές σε ένα κύμα καταστολής που άρχισε στις 3 Ιουνίου. Αλλά έχει επίσης υποσχεθεί να διευκολύνει τη μετάβαση σε πολιτική κυβέρνηση ως μέρος μιας δοκιμαστικής συμφωνίας επιμερισμού της εξουσίας με τις «Δυνάμεις της Ελευθερίας και της Αλλαγής», έναν οργανισμό-ομπρέλα που αντιπροσωπεύει τους διαδηλωτές.

Σουδανοί διαδηλωτές ανεμίζουν σημαίες σε ένα συλλαλητήριο στο Χαρτούμ για να τιμήσουν πεσόντες διαδηλωτές, τον Ιούλιο του 2019. Mohamed Nureldin Abdallah / REUTERS
-----------------------------------------------------------------------

Η αναταραχή στο Σουδάν γίνεται ταυτόχρονα καθώς ο μεταρρυθμιστικής λογικής πρωθυπουργός της Αιθιοπίας, Abiy Ahmed, επεκτείνει δραματικά τον πολιτικό χώρο στην χώρα του, αντιμετωπίζοντας παράλληλα μια συνεχή αύξηση εθνοτικής βίας. Μαζί με λεπτότερες αναταραχές στην Ερυθραία και αλλού, οι ιστορικές μεταβάσεις στο Σουδάν και την Αιθιοπία θα μπορούσαν να αλλάξουν την τροχιά μιας ασταθούς γωνιάς της Αφρικής για τις επόμενες δεκαετίες. Το ερώτημα που επικρέμαται τώρα στην περιοχή είναι το τι είναι αυτό που θα φέρει η επόμενη εποχή: Θα ξεκινήσει μια νέα, πιο δημοκρατική τάξη βασισμένη σε μια κοινή βάση εθνικής κυριαρχίας και συλλογικής ασφάλειας; Ή θα φέρει μια κλειστή, αυταρχική τάξη που θα είναι προσαρμοσμένη στις εξωπεριφερειακές δυνάμεις; Ειδικότερα, το Σουδάν είναι ένας μικρόκοσμος αυτού του ευρύτερου αγώνα για την αναμόρφωση της περιφερειακής τάξης, καθώς και ένας πιθανός προάγγελος του αποτελέσματός της. Από τη μια πλευρά αυτής της μάχης είναι ένας συνασπισμός αφρικανικών κρατών που ενώνεται από την Αφρικανική Ένωση και ένα σημαντικό περιφερειακό μπλοκ της Ανατολικής Αφρικής. Από την άλλη είναι οι πλούσιες σε πετρέλαιο μοναρχίες του Περσικού Κόλπου.

ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΑ ΟΡΑΜΑΤΑ

Το Κέρας της Αφρικής παρέμεινε σταθερά αυταρχικό από τις ημέρες που τελείωνε ο Ψυχρός Πόλεμος, κατά την διάρκεια του οποίου οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σοβιετική Ένωση εξέφραζαν την κυριαρχία τους οπλίζοντας τους αυταρχικούς της περιοχής. Μεγάλο μέρος της Αφρικής μετέβη σε ανταγωνιστικά πολιτικά συστήματα την δεκαετία του 1990, αλλά όχι το Κέρας: Εκεί μια νέα γενιά αυταρχικών παγίωσαν την εξουσία [τους]. Το 1989, ο Μπασίρ ηγήθηκε μιας στρατιωτικο-ισλαμικής σκευωρίας που ανέτρεψε την εκλεγμένη κυβέρνηση του Σουδάν. Λίγο αργότερα, ηγέτες ανταρτών ανέλαβαν τον έλεγχο της Αιθιοπίας και της γειτονικής Ερυθραίας. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '90, το κυβερνών κόμμα του Τζιμπουτί «Λαϊκός Συναγερμός για την Πρόοδο» είχε δημιουργήσει μια μετάβαση από τον έναν αυταρχικό σε έναν άλλο.

Αρχικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έκαναν τίποτα για να σταματήσουν την άνοδο αυτής της νέας γενιάς αυταρχικών. Στην συνέχεια, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 9ης Σεπτεμβρίου, άρχισαν να τους βοηθούν και να τους ενθαρρύνουν προς χάριν της καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Τα υπερμεγέθη κράτη εθνικής ασφάλειας που έφτασαν να κυριαρχούν στην περιοχή προώθησαν μια ιδεολογία αυταρχικής σταθερότητας, αλλά προσέφεραν μόνο αυταρχισμό. Εγγενώς ανασφαλή και μιλιταριστικά, συμμετείχαν σε συγκρούσεις και προωθούσαν την καταστολή στην πορεία τους από τη μια περιφερειακή κρίση στην άλλη.

Τα τελευταία τρία χρόνια, το οικοδόμημα της παλιάς τάξης άρχισε να ραγίζει. Ένας πρωθυπουργός με μεταρρυθμιστικό ζήλο οδήγησε ένα κύμα λαϊκής διαμαρτυρίας στην εξουσία στην Αιθιοπία, όπου [ο ίδιος] απελευθέρωσε χιλιάδες πολιτικούς κρατούμενους, βελτίωσε τις ελευθερίες των μέσων ενημέρωσης και τερμάτισε την δύο δεκαετιών διαμάχη με την γειτονική Ερυθραία. Μια παρόμοια εξέγερση στο Σουδάν ανέτρεψε τον πιο μακροχρόνιο δικτάτορα της περιοχής, παρόλο που το είδος καθεστώτος που θα τον αντικαταστήσει παραμένει προς συζήτηση. Οι πολιτικές μεταβάσεις και στις δύο χώρες -οι δύο μεγαλύτερες, ισχυρότερες και οικονομικά σημαντικότερες- θα έχουν συνέπειες για την Ερυθραία, το Τζιμπουτί και το Νότιο Σουδάν, όπου απειλητικές διαδοχικές κρίσεις, μεταξύ άλλων πιέσεων, ζορίζουν τις απολυταρχίες.

Η μετατόπιση των εξωτερικών δυνάμεων συνοδεύτηκε -και σε κάποιο βαθμό προκάλεσε- τις αλλαγές στο Κέρας. Υπό τους προέδρους Μπαράκ Ομπάμα και Ντόναλντ Τραμπ, η επιρροή των ΗΠΑ έχει ελαχιστοποιηθεί σε ολόκληρη την Αφρική, αλλά κυρίως στο Κέρας και τις παρακείμενες θαλάσσιες οδούς της Ερυθράς Θάλασσας και του Κόλπου του Άντεν. Οι ανταγωνιστές της Ουάσινγκτον και προσφάτως θεληματικοί σύμμαχοι έχουν εισέλθει στο κενό, ο καθένας από τους οποίους είναι πρόθυμος να χαράξει ένα δικό του οχυρό σε μια κρίσιμη θαλάσσια περιοχή. Η Κίνα, η Ρωσία, η Τουρκία και ακόμη και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν κάνει παίγνια. Αλλά τα πιο τρομερά στοιχήματα για περιφερειακή κυριαρχία προέρχονται από τις μεσαίες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής: Την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.