Η νέα αραβική τάξη

Παρόλο που ο αντίκτυπος των εξεγέρσεων στην εγχώρια πολιτική ήταν προφανής, οι παρατηρητές έδωσαν λιγότερη προσοχή στον τρόπο με τον οποίο το φαινόμενο αυτό επηρέασε θεμελιωδώς την περιφερειακή ισορροπία ισχύος. Παραδοσιακές δυνάμεις όπως η Αίγυπτος και η Συρία καταναλώθηκαν από εγχώριες συγκρούσεις, γεγονός που τις άφησε ανίκανες να προβάλλουν ισχύ στο εξωτερικό. Οι πλούσιες χώρες του Κόλπου, από την άλλη πλευρά, ήταν σχεδόν ιδανικά προσαρμοσμένες στις νέες δομικές πραγματικότητες της περιοχής. Τα χρήματα, οι αυτοκρατορίες των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η κεντρική θέση σε ισχυρά διακρατικά δίκτυα όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα (Κατάρ) ή οι διεθνείς επιχειρήσεις (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα) τους επέτρεψαν να ασκούν ήπια ισχύ. Παρά το μικρό τους μέγεθος, αυτές οι χώρες διαθέτουν πολύ καλά εξοπλισμένους και άρτια εκπαιδευμένους στρατούς, συμπληρωμένους από καλά αποζημιωμένους μισθοφόρους. Αυτό τους επέτρεψε να προβάλλουν πολύ περισσότερη σκληρή ισχύ σε αρένες όπως η Λιβύη και η Υεμένη από όσο οι παραδοσιακές αραβικές δυνάμεις θα μπορούσαν ποτέ να έχουν κάνει. Το πιο σημαντικό είναι ότι αυτά τα καθεστώτα ασκούν σχεδόν πλήρη έλεγχο στους πληθυσμούς τους, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν να απορρίψουν την εξωτερική ανάμειξη με τρόπους που μεγαλύτερα, λιγότερο πλούσια και λιγότερο κατασταλτικά κράτη δεν μπορούν. Αυτό ισχύει ακόμη και όταν στρέφονται το ένα εναντίον του άλλου. Η μακρόχρονη προσπάθεια της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων να αποσταθεροποιήσουν το Κατάρ, κόβοντας τις διπλωματικές σχέσεις, σπέρνοντας παραπληροφόρηση και καθιερώνοντας οικονομικό και εμπορικό εμπάργκο, απέτυχε κυρίως επειδή το Κατάρ έχει τους οικονομικούς πόρους και την καταπιεστική ικανότητα να εξουδετερώνει πιθανές εσωτερικές προκλήσεις.

ΔΥΝΑΜΗ ΣΤΟΥΣ ΠΛΗΡΕΞΟΥΣΙΟΥΣ

Σε αυτή τη νέα περιφερειακή τάξη, η ίδια η ισχύς λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο. Οι εξεγέρσεις δημιούργησαν νέους φόβους για την επιβίωση των καθεστώτων, ακόμη και μεταξύ των πιο επιτυχημένων παικτών. Ταυτόχρονα, τα αποτυχημένα κράτη και οι εμφύλιοι πόλεμοι έχουν παρουσιάσει στις χώρες νέες ευκαιρίες για επέκταση της επιρροής τους. Η ενοποίηση του αραβικού πολιτικού χώρου μέσω της έντονης εμπειρίας των εξεγέρσεων έκανε τα κράτη να βλέπουν κάθε γεγονός στην περιοχή ταυτόχρονα ως δείκτη ισχύος και ως πιθανή απειλή: Κανένα κράτος δεν μπορούσε να αντέξει να εξαιρεθεί. Είτε από επιθυμία εξάπλωσης της εξουσίας τους είτε από αμυντικό ενδιαφέρον να αποτρέψουν αντιπάλους να κάνουν το ίδιο, σχεδόν κάθε καθεστώς έχει βρεθεί σε εμφύλιους πολέμους και άλλα παιχνίδια ισχύος.

Εάν η Τυνησία και η Αίγυπτος κατέδειξαν τους κινδύνους των λαϊκών εξεγέρσεων σε ηγέτες που είχαν αποκτήσει μεγάλη αυτοπεποίθηση για την ικανότητά τους να αποτρέψουν προκλήσεις στην κυριαρχία τους, η Λιβύη πρόσφερε το πρώτο πρότυπο εκμετάλλευσης αυτών των αναταραχών. Όταν οι αραβικές εξεγέρσεις έφτασαν στην Λιβύη, τρεις χώρες του Κόλπου -Κατάρ, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα- μαζί με την Τουρκία, άρπαξαν την ευκαιρία να κινηθούν εναντίον του απεχθούς ηγέτη της Λιβύης, Μουαμάρ αλ-Καντάφι. Οι χώρες του Κόλπου χρησιμοποίησαν τις αυτοκρατορίες τους των μέσων ενημέρωσης για να προσελκύσουν την προσοχή στις αγριότητες της Λιβύης (αγνοώντας την ταυτόχρονη βία στο Μπαχρέιν). Και πέρασαν ένα ψήφισμα του Αραβικού Συνδέσμου για να βοηθήσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και τα Ηνωμένα Έθνη να υποστηρίξουν μια ανθρωπιστική παρέμβαση. Επίσης, διοχέτευαν τεράστιες ποσότητες όπλων και χρημάτων στις προτιμώμενες από αυτές τοπικές πολιτοφυλακές που μάχονταν το καθεστώς.

Αυτές οι έμμεσες παρεμβάσεις είχαν μακροχρόνιες, αρνητικές επιπτώσεις. Το Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αμφότερα υποστήριξαν την αντιπολίτευση στον Καντάφι, αλλά υποστήριξαν διαφορετικούς τοπικούς αντιπροσώπους. Αφότου έπεσε το καθεστώς, οι δυνάμεις αυτές διατήρησαν τόσο τα όπλα όσο και τους εξωτερικούς προστάτες τους, εμποδίζοντας έτσι την εδραίωση ενός λειτουργικού κράτους στην Λιβύη και επιτρέποντας την επακόλουθη κάθοδο της χώρας σε εμφύλιο πόλεμο. Ακόμα και σήμερα, η αιγυπτιακή και εμιρατινή στρατιωτική υποστήριξη στην Επιχείρηση Αξιοπρέπεια του διοικητή Χαλίφα Χαφτάρ, του οποίου οι δυνάμεις ελέγχουν μεγάλο μέρος της ανατολικής Λιβύης, επιταχύνει και εντείνει τις μάχες.

Αλλά η καταστροφική επίδραση της εξωτερικής εμπλοκής δεν ήταν άμεσα εμφανής. Στις δύσκολες μέρες του 2011, οι χώρες του Κόλπου και η Τουρκία (όπως και οι Ηνωμένες Πολιτείες) θεώρησαν την παρέμβασή τους στην Λιβύη ως μια ιστορία επιτυχίας: Συνειδητοποίησαν τα οφέλη της υποστήριξης τοπικών πληρεξουσίων [ή αλλιώς, αντιπροσώπων, proxy] και έμαθαν ότι θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν υποστήριξη από την Αμερική, την Ευρώπη και τον ΟΗΕ για παρεμβάσεις κατά των αντιπάλων τους. Με τα μάτια τους να ανοίγουν για νέες δυνατότητες, είδαν την λαϊκή εξέγερση εναντίον του προέδρου της Συρίας, Μπασάρ αλ-Άσαντ, ως ευκαιρία για να απομακρύνουν την Συρία από το Ιράν και να αναθεωρήσουν αποφασιστικά την περιφερειακή ισορροπία ισχύος υπέρ τους. Όταν έγινε αντιληπτό στις αρχές του 2012 ότι δεν θα μπορούσαν να επαναλάβουν την επιτυχία τους της Λιβύης με το να κερδίσουν την στήριξη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ για μια παρέμβαση εναντίον του Assad, οι χώρες του Κόλπου και η Τουρκία κινήθηκαν αντ’ αυτού για να εξοπλίσουν την συριακή εξέγερση. Ακόμα κι αν αυτό απέτυχε να ανατρέψει τον Assad, είδαν την ευκαιρία να ματώσουν έναν σύμμαχο του Ιράν και να πάνε την μάχη στο έδαφος ενός βασικού αντιπάλου.