Nέα απειλή για τις σεξουαλικές μειονότητες της Πολωνίας

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, τα πράγματα φαίνονταν να αλλάζουν προς το καλύτερο για τις σεξουαλικές μειονότητες στην Πολωνία. Οι πρώτοι ανοιχτά ομοφυλόφιλοι και τρανσεξουαλικοί πολιτικοί εκλέχθηκαν σε αξίωμα· οι κινηματογραφικές ταινίες και τα μυθιστορήματα της κύριας τάσης άρχισαν να περιγράφουν τους χαρακτήρες LGBTQ (Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender Queer, Questioning) υπό ένα θετικό φως· και το 2001 πραγματοποιήθηκε στην Βαρσοβία η πρώτη πορεία υπερηφάνιας (pride) της χώρας, μετά την οποία οι πορείες αυτές εξαπλώθηκαν σε επαρχιακές πόλεις. Σε μια δημοσκόπηση [3] που διεξήχθη τον Φεβρουάριο του 2019, πάνω από το 50% των Πολωνών εξέφρασαν την υποστήριξή τους για τις πολιτικές ενώσεις [ατόμων] του ίδιου φύλου. Όταν έφυγα από την Πολωνία πριν από 15 χρόνια, αυτές οι εξελίξεις ήταν ακόμα αδιανόητες. Ως μια μετανάστρια, παρακολούθησα την χώρα μου από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού με έκπληκτη εκτίμηση.

Σε μια διαδήλωση ενάντια στην βία κατά των ατόμων LGBTQ στην Βαρσοβία, στην Πολωνία, τον Ιούλιο του 2019. Kacper Pempel / Reuters
----------------------------------------------------------------

Αλλά ακόμα και όταν η πολωνική κοινότητα LGBTQ γιόρταζε τα αποτελέσματα των εκλογών του Φεβρουαρίου του 2019, η παλίρροια στρεφόταν εναντίον τους. Η κατάστασή τους επιδεινωνόταν, με αυξανόμενο βαθμό αναποτρεπτικότητας, από τότε που η σημερινή δεξιά κυβέρνηση της Πολωνίας ανέλαβε την εξουσία το 2015. Από την άνοιξη εκείνη, τα αντι-LGBTQ αισθήματα έχουν γίνει ιδιαίτερα διαδεδομένα και εξαιρετική πολιτική ενέργεια έχει κατευθυνθεί για να τα υποκινεί. Τον Μάρτιο, ο αρχηγός του κυβερνώντος κόμματος Νόμου και Δικαιοσύνης (PiS), Jaroslaw Kaczynski, αντιτάχθηκε δημοσίως [4] στις κατευθυντήριες γραμμές της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας για την σεξουαλική παιδεία, κατηγορώντας την ότι «σεξουαλικοποιεί» τα παιδιά και για «αλλαγή της φυσικής ταυτότητας των παιδιών». Και από τον Μάρτιο, 31 δεξιές τοπικές κυβερνήσεις (και αυξάνεται ο αριθμός τους) έχουν ανακηρύξει [5] τις κομητείες και τις πόλεις τους «χωρίς LGBTQ». Εκκλησίες διανέμουν φυλλάδια που κατηγορούν ομοφυλόφιλους για παιδεραστία. Ο εξέχων ακτιβιστής κατά των εκτρώσεων και της ευθανασίας, Kaja Godek, κατηγόρησε τους ομοφυλόφιλους ότι «υιοθετούν παιδιά για να τα βιάσουν και να τα εκμεταλλευθούν». Στα τέλη Ιουλίου, η Gazeta Polska, μια δεξιά εφημερίδα, σχεδίαζε να συμπεριλάβει αυτοκόλλητα «LGBT-free zone» στην κυριακάτικη έκδοσή της, και χρειάστηκε μια δικαστική εντολή για να ακυρωθεί η εκτύπωσή τους. Την περασμένη εβδομάδα, ο Αρχιεπίσκοπος Marek Jedraszewski περιέγραψε τις κοινότητες LGBTQ ως «ουράνιο τόξο της πανούκλας» [7].

Αυτός ο αστερισμός των αντι-LGBTQ δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης της Καθολικής Εκκλησίας, των δεξιών ακτιβιστών και των μέσων μαζικής ενημέρωσης, καθώς και των εθνικών και τοπικών κυβερνήσεων, έχει ερεθίσει τα [επιμέρους] εκλογικά σώματά του και προφανώς πείθει ορισμένους αναποφάσιστους ψηφοφόρους. Η εκστρατεία έχει ήδη τρομακτικές και ακόμη και τραγικές συνέπειες. Στα τέλη Ιουλίου, μια άλλη δημοσκόπηση [8] έδειξε ότι η στήριξη των Πολωνών για τις ενώσεις [ατόμων] ιδίου φύλου έπεσε στο 44%. Στις 25 Ιουλίου, ο δημοσιογράφος Przemyslaw Witkowski δέχθηκε βίαιη επίθεση στο Βρότσλαβ (Wroclaw) επειδή εξέφρασε την αντίρρησή του σε ομοφοβικά γκράφιτι που είδε στο δρόμο. Όταν η Bialystok, μια μεσαίου μεγέθους επαρχιακή πρωτεύουσα, πραγματοποίησε την πρώτη pride πορεία της στις 20 Ιουλίου, μια εξτρεμιστική ομάδα επιτέθηκε στην παρέλαση, ρίχνοντας πέτρες και μπουκάλια στους παρελαύνοντες και τραυματίζοντας πολλούς ανθρώπους. Ενενήντα δύο φερόμενοι ως δράστες έχουν κατηγορηθεί τώρα -και όμως κυβερνητικοί και εκκλησιαστικοί αξιωματούχοι αποδείχθηκαν αργοί στο να καταδικάσουν την επίθεση. Ένα Καθολικό περιοδικό, το οποίο επίσης λαμβάνει κυβερνητική χρηματοδότηση, δημοσίευσε ένα άρθρο γνώμης υπερασπιζόμενο την βία τους ως «δίκαιη». [9] Ο σημερινός υπουργός Εθνικής Παιδείας, Dariusz Piontkowski, έχει καταγραφεί [10] να προτείνει την απαγόρευση των πορειών υπερηφάνειας (pride) εξαιτίας της ακραία αντίθεσης που εγείρουν.

Η σύγκλιση επίγνωσης (awareness) και διακρίσεων αντικατοπτρίζει ένα βαθύ ρήγμα μεταξύ του πολιτισμικού και του νομικού καθεστώτος των σεξουαλικών μειονοτήτων της χώρας. Οι Πολωνοί φιλελεύθεροι είναι εν μέρει υπεύθυνοι. Ενώ βρίσκονταν στην εξουσία από το 2007 έως το 2014, αντιμετώπιζαν τους γκέι πληθυσμούς ως ομάδα που εξακολουθούσε να χρειάζεται να αποδείξει την πολιτική της σημασία, αναβάλλοντας αενάως τις περισσότερες νομοθετικές μεταρρυθμίσεις για την προστασία τους. Με το να έχουν αποτύχει να θέσουν ως προτεραιότητα τα δικαιώματα των LGBTQ, οι Πολωνοί φιλελεύθεροι έχασαν την ευκαιρία να μετατρέψουν σε νόμιμες προστασίες τις προόδους στην κουλτούρα. Το αποτέλεσμα είναι ότι η κουλτούρα της Πολωνίας γενικά άνοιξε -ειδικά στις μεγάλες πόλεις- αλλά πίσω από αυτό το άνοιγμα υπήρξαν ελάχιστες θεσμικές αλλαγές. Τώρα, η κληρονομιά πολλών ετών ακτιβισμού απειλείται σοβαρά.

Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΕΞΙΑΣ

Το πολιτικό τοπίο της Πολωνίας επί του παρόντος στρέφεται προς τις δυνάμεις της αντίδρασης. Οι εκλογές της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον Μάιο πήγαν σε μεγάλο βαθμό στο PiS, τον βασικό φορέα της ακροδεξιάς της Πολωνίας, ακολουθούμενο από την κεντρώα «Πλατφόρμα Πολιτών» (Civic Platform). Η νέα αριστερή πρωτοβουλία του ομοφυλόφιλου ακτιβιστή Robert Biedron, «Wiosna» (Άνοιξη), ήταν το μόνο κόμμα αυτών των τριών που έθεσε τα σεξουαλικά δικαιώματα της μειονότητας σε εξέχουσα θέση στην ατζέντα του και κέρδισε ένα ποσοστό που απέφερε απογοητευτικά τρεις έδρες.

Στην Πολωνία, η αριστερά και το κέντρο έχουν ιστορικά καλύτερες επιδόσεις στις ευρωεκλογές απ’ ό, τι σε εθνικές εκλογές, με αποτέλεσμα τα αποτελέσματα του Μαΐου να μην είναι καλά για τις προοπτικές της αντιπολίτευσης στις εθνικές κοινοβουλευτικές εκλογές που προγραμματίζονται για τον Οκτώβριο. Εν τω μεταξύ, το PiS φαίνεται να έχει ερμηνεύσει τα αποτελέσματα των εκλογών της ΕΕ ως υποστήριξη του αυξανόμενου εξτρεμισμού του. Θα συνεχίσει πιθανώς να πυροδοτεί τον ηθικό πανικό σε μια προσπάθεια να οδηγήσει τους κατά κύριο λόγο Καθολικούς, συντηρητικούς ψηφοφόρους του πίσω στις κάλπες αυτό το φθινόπωρο.

Ο κύριος συνεργάτης του PiS στην τροφοδότηση αυτών των πυρκαγιών, η Πολωνική Καθολική Εκκλησία, επιδιώκει εν μέρει να αποσπάσει τους Πολωνούς από τα σκάνδαλά της σχετικά με παιδική κακοποίηση. Για χρόνια, αυτά τα σκάνδαλα ήταν κάτι σαν ανοιχτό μυστικό, γνωστό μόνο τοπικά και αποσπασματικά. Τον Μάιο, ο Πολωνός σκηνοθέτης Tomasz Sekielski, κυκλοφόρησε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Μην πεις σε κανέναν» (Tell No One ) που έφερε με άνευ προηγουμένου εμπειρική ισχύ την πρόσφατη ιστορία της εκκλησίας για σεξουαλική κακοποίηση στην δημόσια συνείδηση. Ο Sekielski κινηματογράφησε επιβιώσαντες των κακοποιήσεων να αντιμετωπίζουν εκείνους που τους κακοποίησαν και τεκμηρίωσε την μεθοδευμένη αντίσταση των αξιωματούχων της εκκλησίας στο να φέρουν τέτοιες υποθέσεις σε δίκη. Το ντοκιμαντέρ διαδόθηκε γρήγορα και ευρύτατα και προκάλεσε μια επίσημη έρευνα.

Η ταινία ήταν βαθιά ενοχλητική για την πολωνική επισκοπή και έχει εντείνει τον φόβο της για πολιτική αποδυνάμωσή της. Δεδομένης της ιστορικής υποστήριξής της υπέρ των αντικομουνιστικών κινημάτων και της αντισοβιετικής στάσης του Πάπα Ιωάννη Παύλου ΙΙ κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Πολωνική Καθολική Εκκλησία έχει αυτοδιαφημιστεί εδώ και πολύ καιρό ως υποστηρικτής του «σωστού» τύπου νεωτερικότητας, καθώς και ως προστάτης των παραδοσιακών ηθικών αξιών. Βάσει αυτής της υποτιθέμενης ισορροπίας, η εκκλησία κέρδισε πολλές πολιτικές νίκες, συμπεριλαμβανομένων των αυστηρών νόμων περί άμβλωσης, της θρησκευτικής εκπαίδευσης που χρηματοδοτείται από το κράτος, και σημαντικών φορολογικών ελαφρύνσεων για τον εαυτό της. Αλλά ιδιαίτερα μετά την ένταξη της Πολωνίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2003, οι έντονες συγκρούσεις της πολωνικής Καθολικής Εκκλησίας με τον κοσμικό χαρακτήρα της ΕΕ -για τον ορισμό του γάμου, μεταξύ άλλων- έχουν διαβρώσει την κοσμοπολίτικη εικόνα της. Ένα σκάνδαλο κακοποίησης απειλεί να υπονομεύσει περαιτέρω την ηθική ισχύ της εκκλησίας και την εικόνα της ως φορέα θετικής κοινωνικής αλλαγής. Η τροφοδότηση υποψιών για τις σεξουαλικές μειονότητες θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως μια προφανής, αν και απελπισμένη στρατηγική περισπασμού. Η εκκλησία ίσως να ελπίζει ότι θα στείλει το μήνυμα πως ακόμα και αν κάποιοι ιερείς προκαλούν φόβο, οι σεξουαλικές μειονότητες προκαλούν περισσότερο φόβο.

ΕΥΘΡΑΥΣΤΑ ΚΕΡΔΗ

Τα επιτεύγματα του ακτιβισμού των γκέι που αυτές οι πρόσφατες εξελίξεις απειλούν, είναι πραγματικά και μακροχρόνια αλλά εύθραυστα. Μελετητές και ακτιβιστές εργάστηκαν επί δεκαετίες για να δημιουργήσουν επίγνωση σχετικά με τις κοινότητες LGBTQ στην Πολωνία. Οι δύο πρώτες μεγάλες οργανώσεις LGBTQ της χώρας, η Lambda Warsaw και η Campaign Against Homophobia, ιδρύθηκαν το 1997 και το 2001, αντίστοιχα. Οι δύο ομάδες εργάστηκαν ακούραστα για να εκπαιδεύσουν την πολωνική κοινωνία σχετικά με τους Πολωνούς LGBTQ και να προσελκύσουν την προσοχή στις εναντίον τους διακρίσεις. Στα τμήματα σπουδών για την ισότητα των φύλων που αναδύθηκαν, το πρώτο εκ των οποίων ιδρύθηκε στη Βαρσοβία το 1996, οι ακαδημαϊκοί άρχισαν να αποκαλύπτουν την μακρύτερη ιστορία των σεξουαλικών μειονοτήτων στην Πολωνία. Το γενικό κοινό άκουσε για πρώτη φορά την υπόγεια γκέι ζωή υπό τον κομμουνισμό -και υποστήριξε με στοιχεία ότι πολλοί πολιτιστικοί ήρωες της Πολωνίας, όπως οι ποιητές Maria Konopnicka και Jan Lechon, οι μυθιστοριογράφοι Maria Dabrowska και Witold Gombrowicz και ο συνθέτης Karol Szymanowski, θα μπορούσαν να είναι οι ίδιοι σεξουαλικές μειονότητες.

Το κύμα ακτιβισμού και έρευνας που πραγματοποιήθηκε από τα μέσα της δεκαετίας του '90 έως τα μέσα του 2010 είχε πραγματικές επιπτώσεις στο δημόσιο αίσθημα. Αυτές οι επιστημονικές και ακτιβιστικές προσπάθειες έχουν επίσης οδηγήσει σε λίγες νομικές ανακαλύψεις, όπως ένα περιορισμένο νομοσχέδιο κατά των διακρίσεων που ψηφίστηκε το 2003. Και οι συνέπειες βρήκαν διέξοδο στην πολιτική: Το 2011, η Anna Grodzka έγινε η πρώτη γυναίκα τρανσέξουαλ που εκλέχθηκε στο κοινοβούλιο. Από το 2014, ο Robert Biedron έχει κερδίσει την πρωτοκαθεδρία του ως επιτυχημένος δήμαρχος και επικεφαλής ενός νέου αριστερού κόμματος. Ορισμένες δημοτικές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων αυτών της Βαρσοβίας και του Γκντανσκ, δημοσίευσαν πρόσφατα δηλώσεις που υπόσχονταν να στηρίξουν τους LGBTQ πληθυσμούς τους, ιδίως τους έφηβους και τους άστεγους.

Εντούτοις, ως επί το πλείστον, αυτές οι πολιτικές και νομοθετικές νίκες ήταν τοπικές και σποραδικές. Οι νόμοι της LGBTQ της Πολωνίας παραμένουν πιο συντηρητικοί από αυτούς σχεδόν κάθε άλλης χώρας της ΕΕ. Από το 2003, το πολωνικό κοινοβούλιο έχει συζητήσει τη νομιμοποίηση των πολιτικών ενώσεων τουλάχιστον πέντε φορές -αλλά κάθε φορά οι προτάσεις έχουν ξεφτίσει λόγω έλλειψης κρατικής στήριξης. Οι νόμοι για την ρητορική του μίσους που καταδικάζουν τις ομοφοβικές δηλώσεις δεν μπόρεσαν να περάσουν για παρόμοιους λόγους. Το 2015, ο Πολωνός πρόεδρος Andrzej Duda άσκησε βέτο σε ένα μετριοπαθές νομοσχέδιο για τα δικαιώματα των τρανσέξουαλ, το οποίο θα απλοποιούσε δραστικά τις διαδικασίες της χώρας για τα άτομα που αναζητούν αλλαγές φύλου. Ο Milo Mazurkiewicz, ένας 23χρονος τρανς ακτιβιστής, αυτοκτόνησε τον περασμένο Μάιο από απελπισία για τις νομικές και ιατρικές δυσκολίες που το νομοσχέδιο θα είχε βοηθήσει να επιλυθούν. «Ανέχθηκα αρκετά», έγραψε στο Facebook πριν πηδήσει από μια γέφυρα της Βαρσοβίας. «Θέλω να ακούσω κάτι άλλο από το "κάποια μέρα όλα θα γίνουν καλύτερα"».

Επί δεκαετίες, οι Πολωνοί γκέι περίμεναν την κατάλληλη στιγμή για να επιδιώξουν μια επανόρθωση, και οι κεντρώες κυβερνήσεις υπεξέφευγαν. Μέχρι την στιγμή που το PiS ανέλαβε την εξουσία, έτοιμο να αναστρέψει οποιαδήποτε θεσμική στήριξη είχε δοθεί στα δικαιώματα των LGBTQ, υπήρχαν πολύ λίγα για να αντιστραφούν: Δεν υπήρχαν ενώσεις πολιτών, δεν υπήρχαν νόμοι για την ρητορική μίσους, και [υπήρχαν] ελάχιστα λειτουργικές διαδικασίες αλλαγής φύλου. Οποιοδήποτε από αυτά τα πολύ αναγκαία μέτρα θα έδινε στις σεξουαλικές μειονότητες της Πολωνίας ένα ανάχωμα προστασίας.

Η Πολωνία δεν είναι μοναδική, είτε στο ότι οι φιλελεύθεροί της υπεκφεύγουν είτε στο ότι οι εξτρεμιστές της είναι έτοιμοι να χρησιμοποιούν τις κοινωνικές μειονότητες ως αποδιοπομπαίους τράγους. Αλλά η εμπειρία της αποδεικνύει την περιορισμένη αποτελεσματικότητα της συνειδητοποίησης χωρίς θεσμικές αλλαγές. Καθώς πλησιάζουν οι εκλογές, περισσότεροι Πολωνοί πολιτικοί -κεντρώοι και αριστεροί- πρέπει να υποστηρίξουν τα δικαιώματα των LGBTQ ως εγγενές μέρος των δημοκρατικών αξιών που προστατεύουν και εμφυσούν. Διαφορετικά, παρ’ όλες τις φιλελεύθερες μεγαλοστομίες υπέρ τους, οι σεξουαλικές μειονότητες της Πολωνίας θα παραμείνουν απροστάτευτες.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/poland/2019-08-07/new-threat-pol...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Flat-Protagonists-Theory-Novel-Character/dp/01904...
[2] https://www.amazon.com/Spaces-Feeling-Awareness-Modernist-Literature/dp/...
[3] https://oko.press/rekordowe-poparcie-dla-zwiazkow-partnerskich-i-rownosc...
[4] http://wyborcza.pl/7,75398,24532698,straszac-seksualizacja-dzieci-prezes...
[5] http://wyborcza.pl/7,162657,24976508,temat-dnia-strefy-wolne-od-lgbt-gej...
[6] http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,25026020,jest-pozew-przeciw...
[7] https://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/arcybiskup-marek-jedraszewski-...
[8] https://www.rp.pl/LGBT/307299907-Sondaz-Adopcja-dzieci-nie-dla-gejow-i-l...
[9] http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,54420,25053052,katolicki-magazyn-...
[10] https://oko.press/minister-piontkowski-chce-zakazac-marszow-rownosci-obl...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition