Ευρασιατισμός και Τουρκία

Ανατρέχοντας στα δημοσιογραφικά αφηγήματα περί της εφαρμοσμένης πολιτικής που ασκεί το καθεστώς του Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία, ο αναγνώστης αισθάνεται αίφνης ένα ερμηνευτικό κενό. Αντιλαμβάνεται δηλαδή πώς το γενικό αφήγημα του Ερντογάν και του κομματικού μηχανισμού του Ισλαμιστικού ΑΚP δεν λειτουργεί εκτός κοινωνίας αλλά στην πράξη μεταφράζεται με μια σημαντική, αν όχι ανερχόμενη σε ψήφους (ακόμη και στις πρόσφατες δημοτικές εκλογές), επιρροή του «Ερντογανισμού» ως πολιτικού μοντέλου.

Υφίσταται δηλαδή μια άμεση σχέση μεταξύ των βασικών στοιχείων της ερντογανικής αφήγησης περί Ισλάμ, περί διεθνών σχέσεων, για την οικονομία ή τους στρατηγικούς στόχους της Τουρκίας με αυτά που ένα μεγάλο ποσοστό, ενδεχομένως ισοπεδωτικά πλειοψηφικό, υιοθετεί η μάζα των ψηφοφόρων.

Ο πρόεδρος του Ιράν, Χασάν Ρουχανί, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, και ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στο θέρετρο Σότσι της Ρωσίας, στις 14 Φεβρουαρίου 2019. Sergei Chirikov/Pool via REUTERS
------------------------------------------------------------------

Επιχειρώντας να κατανοήσει ακριβώς αυτήν την «κοινωνική ανταπόκριση» στο αφήγημα Ερντογάν, ο παρατηρητής συν τω χρόνω αντιλαμβάνεται πώς ο μέσος Τούρκος πολίτης μετά από μια πολιτική παλινδρόμηση που άρχισε από την περίοδο Οζάλ, συνεχίστηκε με την περίοδο Τσιλέρ – Γιλμάζ την οποία ακολούθησε η σύντομη περίοδος Ερμπακάν, αυτός ο μέσος πολίτης κατέληξε να υιοθετήσει (όπως και ο μέσος Βρετανός με το αφήγημα περί Brexit, για να μην κοροϊδευόμαστε) ένα διαφορετικό ταυτοτικό πολιτικό μοντέλο. Οι αναλυτές το προσδιορίζουν με τον όρο «Ευρασιατικό». Με κάποιον ανάλογο τρόπο η βρετανική εναλλακτική-ταυτοτική επιλογή που κυριαρχεί ιδεολογικά, είναι ο «ευρωσκεπτικισμός». Πρόκειται για όρους γενικούς και μάλλον αόριστους, πλην όμως καλύπτουν ένα ερμηνευτικό κενό.

Ο τουρκικός «ευρασιατισμός» είναι ένα σύνολο ιδεολογημάτων αλλά και οικονομικών αναφορών που στοιχειοθετούνται από ένα ευρύ πεδίο ιστορικών και οικονομικών δεδομένων, γεωπολιτικών πραγματικοτήτων, εθνοτικών και γλωσσολογικών παραμέτρων αλλά και θρησκευτικής γεωοικονομίας.

Αυτό το αφήγημα λειτουργεί ως αντίβαρο στην ταυτοτική αλλοίωση που προκάλεσε, ενίοτε βάναυσα αλλά κυρίως αιφνιδιαστικά, το κεμαλικό πολιτικό μοντέλο το οποίο ταύτισε εξ αρχής τις τύχες της Νεώτερης Τουρκίας με την Δύση και τα συγκεκριμένα γεωπολιτικά και γεωοικονομικά συμφέροντα της.

Ο ισλαμιστής Ερμπακάν, ως ιδεολογικός πόλος και μέντωρ και στην συνέχεια ο πολιτικός διάδοχός του Ερντογάν που αντλούσε ωστόσο διαφορετικές δογματικές επιρροές (το Τάγμα του Φετουλάχ Γκιουλέν), άρθρωσαν, προϊόντος του χρόνου, ένα διαφορετικό, συνολικό και πειστικό για τον μέσο Τούρκο, αφήγημα. Το δίλημμα ήταν γοητευτικό και ταυτοτικά σαγηνευτικό. Ανατολή ή Δύση; Ευρωπαϊσμός ή Τουρκισμός; Ισλάμ (έστω και light) ή Χριστιανισμός; Ιερουσαλήμ ή Μανχάταν; ΗΠΑ και ΝΑΤΟ ή όλοι οι υπόλοιποι (Κίνα, Ινδία, κεντρικο-ασιατικές χώρες, Ιράν, Ρωσία, αραβικό έθνος, Βόρεια Αφρική); Δύση ή Ασία;

Σε αυτό το πολύπλοκο παζλ είναι πλέον ξεκάθαρο πως η υπόθεση των S400 υπερβαίνει κατά πολύ την έννοια της επιλογής ενός οπλικού συστήματος, αποτελεσματικού ή όχι δεν έχει καμία σημασία. Ο όρος «S400» ανήκει πλέον στο πεδίο της διεθνούς διπλωματίας και αναβαθμίζεται σε εργαλείο. Δεν είναι πλέον ούτε στρατιωτικός όρος ούτε και οικονομικό μέγεθος. Πρόκειται για ιδεολόγημα˙ για «πλαίσιο»˙ είναι αφήγημα!

Το εργαλείο αυτό εξυπηρετεί όλα τα υπόλοιπα. Γεωπολιτική, γεωοικονομία, θρησκευτική αντιπαλότητα – δογματική χωροταξία εντός και εκτός του Ισλάμ, ενεργειακή στρατηγική, στρατιωτικούς συσχετισμούς, εμπορικές οδούς, διεθνείς μεταφορές, επιστημονικές αναζητήσεις κλπ.

Το νέο αυτό αφήγημα στην εφαρμογή του, όμως, δικαιώνει εξ Ανατολών το βάναυσα ισοπεδωτικό δόγμα της «Σύγκρουσης των Πολιτισμών». Ο Σάμιουελ Χάντιγκτον διαθέτει πλέον άριστους μαθητές. Το Ιράν και την Τουρκία, το Πακιστάν και βήμα–βήμα την Ινδονησία, δειλά την Μαλαισία, τις κεντρο-ασιατικές «Δημοκρατίες(;)». Πίσω από αυτά τα υποσύνολα κινούνται δυνάμεις ισχυρές, φιλόδοξες και ενδεχομένως άπληστες, όπως είναι και η Δύση εν τω συνόλω της: Κίνα, Ρωσία και Ινδία. Με επιμέρους συμμαχίες, αμφίσημες συνεργασίες, διαχρονικές αντιπαλότητες και στιγμιαίες ταυτοποιήσεις συμφερόντων. Αυτός ο κόσμος της Ασίας ήταν και είναι υπερβολικά πολύπλοκος για τα παιδιά του Καρτέσιου. Είναι ενδεχομένως και σαγηνευτικός. Σίγουρα, όμως, είναι επικίνδυνος διότι δεν ήταν, ούτε είναι, «φιλικός» ή γνώριμος. Αυτόν ωστόσο τον κόσμο επιλέγει το «σύστημα Ερντογάν» ως νέα ιδεολογική μυθοπλασία. Αργά ή γρήγορά, λοιπόν, το κεμαλικό μοντέλο θα κατέρρεε˙ υπό το βάρος ενδεχομένως της ανιστόρητης και βιαίας απεξάρτησης από το εθνοτικό- θρησκευτικό χαρακτήρα του Οθωμανισμού˙ υπό τα βάρος των γεωπολιτικών αναγκαιοτήτων˙ υπό το βάρος των κοινωνικών προτεραιοτήτων ή και ανισοτήτων μεταξύ των δύο παγκοσμίων μπλοκ˙ λόγω χρόνου πιο απλά . Ο Σαλαντίν έλεγε με νόημα ότι «Η Ιερουσαλήμ είναι ένα τίποτε αλλά είναι και τα πάντα». Σηματοδοτούσε ο Κούρδος στρατηλάτης, ηγέτης του τότε Ισλάμ, την σημασία της «Ιερουσαλήμ» ως συμβόλου της αντίθεσης Ανατολής–Δύσης, δηλαδή Ισλάμ και Σταυροφόρων. Περιέργως, αυτήν ακριβώς την φρασεολογία υιοθετεί και το «σύστημα Ερντογάν» με πιο πρόσφατη περίπτωση την εκλογική μάχη της Κωνσταντινούπολης (της νέας Ιερουσαλήμ) με αναφορές στους Σταυροφόρους, την Αγία Σοφία, το Ισλάμ, και τον Μωάμεθ τον Πορθητή. Η φρασεολογία αυτή μπορεί να μην είναι αποτελεσματική για την τελική έκβαση των εκλογών στην Πόλη αλλά είναι απολύτως επαρκής για την συσπείρωση των «Ευρασιατιστών» της τουρκικής κοινωνίας οι οποίοι, σύμφωνα με Τούρκους αναλυτές, ενδεχομένως να αντιπροσωπεύουν πάνω από το 60% των ψηφοφόρων συνολικά, συμπεριλαμβανομένων βεβαίως και όλων των παραφυάδων του τουρκικού εθνικολαϊκιστικού μετώπου (πρώην Κεμαλιστές, ακροδεξιοί εθνικιστές του κόμματος MHP, «Γκρίζοι Λύκοι» , θρησκόληπτοι μουλάδες κλπ).

Η ενίσχυση της «ευρασιατικής» προοπτικής ως προς την κοινωνική–πολιτική επιρροή που ασκεί στην δεξαμενή των ψηφοφόρων λειτουργεί, πλέον αυτόνομα στην Τουρκία. Μάλιστα, Δυτικοί διπλωμάτες εξηγούν πώς το ίδιο το «Σύστημα Ερντογάν» το οποίο δημιούργησε αυτό το «ευρασιατικό ιδεολόγημα–τέρας» είναι πλέον όμηρος του δημιουργήματός του. «Ο Ερντογάν έσκαψε μια τάφρο γύρω του, την οποία δεν είναι σε θέση πια να την υπερπηδήσει», σημειώνουν. Είναι ξεκάθαρο πως η επιλογή ρήξης με τις ΗΠΑ και την Δύση με άλλοθι τους S400 είναι προϊόν της συστηματικής μεθόδευσης του νέου στρατηγικού προσανατολισμού του σύγχρονου πια Τουρκισμού, με βασικό συστατικό στοιχείο την επιστροφή στην οθωμανική ρίζα. Ποια είναι αυτή; Μα ο αρχέγονος μύθος της καθόδου του γκρίζου λύκου από τις Σιδηρές Πύλες του Καυκάσου προς την Βακτριανή και το Βυζάντιο. Ο γεωπολιτικός αυτός χώρος επεκτείνεται δυτικά και ανατολικά του Καυκάσου και καλύπτει την λεγόμενη «Μέση Γη». Συμπτωματικά, δύο ιστορικοί διάδρομοι εξυπηρετούν αυτήν την γεωπολιτική οντότητα. Ο Δρόμος του Μεταξιού (ακόμη περισσότερο με την σύγχρονη μορφή του) και ο πλους του Νεάρχου του Κρη που ενώνει τις ασιατικές θάλασσες με τον Ινδικό, την Αραβική Θάλασσα και μέσω της Ερυθράς με την Μεσόγειο. Και οι δύο άξονες αντιπροσωπεύουν σήμερα το σχέδιο διαμόρφωσης συστήματος ελέγχου της Κίνας και των συνεταίρων της σε αυτό το τμήμα της Υδρογείου. Σε αυτό το σύστημα, αργά η γρήγορα, εκούσια ή εξ ανάγκης, θα «κολλήσουν» βασικά κομμάτια που προς στιγμήν παλινωδούν μεταξύ Ανατολής και Δύσης, όπως η ιδιάζουσα περίπτωση της Ινδίας.

Η «ευρασιατική», λοιπόν, προοπτική που ριζώνει συν τω χρόνω στην Τουρκία ως κυρίαρχο αφήγημα αποτελεί μέρος αυτής της γεωοικονομικής αρχιτεκτονικής. Έτσι εξηγούνται οι τοπικοί ανταγωνισμοί (Τουρκία – Σαουδική Αραβία) ή οι τοπικές συμμαχίες (Ιράν – Τουρκία) ή ακόμη και οι τοπικές αντιπαραθέσεις (Κούρδοι- Άραβες – Τούρκοι). Το «Σύστημα Ερντογάν επιχειρεί, αλλά είναι αμφίβολο αν τα καταφέρει, να «καπαρώσει» προνομιακή θέση σε αυτήν την ανακατάταξη. Στο παρελθόν οι Σελτζούκοι έπρεπε να γίνουν πρώτα «Πέρσες» και μετά Τούρκοι για να στήσουν την αυτοκρατορία τους στην Ανατολία. Οι Οθωμανοί έπρεπε πρώτα να γίνουν «Βυζάντιο» και μετά Τούρκοι για να επιβιώσουν ως κυρίαρχη δύναμη στο Ισλάμ της εποχής κόντρα στο αραβικό στοιχείο. Αυτές οι αντιθέσεις, ταυτίσεις και αδιέξοδα παρατηρούνται και σήμερα.

Με αυτόν τον ανατέλλοντα κόσμο στην Εγγύς Ανατολή, η Ελλάδα δεν διαθέτει μεγάλα περιθώρια ελιγμών. Ακόμη και ο ικανός Αλκιβιάδης, όταν έπρεπε να επιλέξει, δεν τα κατάφερε. Η κίνησή του να καταφύγει στο «ανατολικό μοντέλο» ήταν αυτοχειρία. Συμβολικά, ο μηδίσας Αλκιβιάδης εκπροσωπεί το αδιέξοδο του σύγχρονου στρατηγικού διλήμματος. Η εξ Ανατολών ιδιοσυγκρασία είτε η «καθ’ ημάς Ανατολή» υπήρξε πάντα και απλά ένα αδιέξοδο αφήγημα. Μπορεί ως τέτοιο να λειτουργεί στον εγκέφαλο του Πατριαρχείου στο Φανάρι, λόγω απώλειας της ηγετικής θέσης της Ορθοδοξίας στον σύγχρονο Χριστιανισμό. Μπορεί να υπήρχε στους εγκεφάλους «ψεκασμένων» του ύστατου Βυζαντίου, με την εκφορά της φράσης «καλύτερα μουσουλμανικό σαρίκι παρά τιάρα παπική». Το ιδεολόγημα αυτό λειτούργησε καταλυτικά και τελεσίδικα και υπέγραψε την καταδίκη της Κωνσταντινούπολης. Στις σημερινές συνθήκες, τα ισχύοντα καθορίζουν τα μελλούμενα. Ο Έβρος, το Αρχιπέλαγος και η πράσινη γραμμή στην Κύπρο διαμορφώνουν το συνοριακό καθεστώς της Ευρώπης με την Ασία, της Δύσης με το Ισλάμ, του ΝΑΤΟ με τους άλλους. Οποιαδήποτε άλλη ερμηνεία οδηγεί σε αναπόφευκτα αδιέξοδα.

ΟΙ «ΨΙΘΥΡΟΙ» ΣΤΗΝ ΟΖΑΚΑ ΚΑΙ Η ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ «ΑΜΗΧΑΝΙΑ»

Οι συναντήσεις κορυφής στην Οζάκα της Ιαπωνίας, στο περιθώριο της τελευταίας συνόδου της Ομάδας G20 κατέδειξαν την εφιαλτική διασπορά του άναρχου τοπίου στην διεθνή σκηνή. Δύο είναι τα στοιχεία τα οποία θα πρέπει να αναλυθούν ως προς το ζήτημα Ευρασιατισμός. Η συνάντηση του Ντόναλντ Τραμπ με τον Ταγίπ Ερντογάν και η «τριμερής» Ρωσίας, Κίνας και Ινδίας.

Προφανώς η «οικογενειακή φωτογραφία» από την σύνοδο των G20 προκαλεί εντυπώσεις, αλλά μέχρις εκεί. Ο «πλανητάρχης» απαθανατίζεται στο μέσον με τον ηγέτη της Σαουδικής Αραβίας εκ δεξιών του και τον Ταγίπ Ερντογάν εξ‘ αριστερών. Η εικόνα δεν απηχεί την πραγματικότητα, η οποία είναι πολυπλοκότερη. Ο Ντόναλντ Τραμπ πριν συναντήσει τον πρόεδρο της Τουρκίας είχε μακρά συνομιλία με τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Είναι ηλίου φαεινότερο πως σε αυτήν την συζήτηση τέθηκαν τα θέματα που αφορούν και το πλέγμα των αμερικανο-τουρκικών σχέσεων. Τα τηλεγραφήματα Ελλήνων διπλωματών προς το ελληνικό ΥΠΕΞ έπεφταν βροχή εκείνες τις ημέρες της συνόδου της Οζάκα. Δικαιολογημένα άλλωστε. Ο Ντόναλντ Τραμπ έδωσε την εντύπωση πως είχε παρακάμψει τόσο τις δεδηλωμένες απόψεις του αμερικανικού Πενταγώνου για το ζήτημα των S400 όσο και τις εκφρασμένες δια ψηφισμάτων θέσεις του Κογκρέσου για το ίδιο πρόβλημα. Ο Ταγίπ Ερντογάν, με χαμόγελο θριαμβευτή, δήλωσε πως δεν θα υπάρξουν αμερικανικές κυρώσεις για την εγκατάσταση του ρωσικού οπλικού συστήματος στην Τουρκία. Προηγουμένως, είχε εξηγήσει με ανατολικού τύπου γλαφυρότητα πώς, ενώ οι σχέσεις του με τον Ντόναλντ Τραμπ είναι απόλυτα φιλικές, η διαμόρφωση του πλαισίου επαφών με τους «υφισταμένους» του προέδρου των ΗΠΑ είναι οι χείριστες δυνατές. Πρόκειται για αφέλεια ή για ελιγμό; Μάλλον το δεύτερο, διότι αμέσως μετά την Οζάκα το «βαθύ κράτος» στην Ουάσιγκτον έσπευσε να ξεκαθαρίσει τα πράγματα: Οι ΗΠΑ δεν διαγράφουν ούτε ένα σημείο στίξης από όσα έχουν ειπωθεί προσφάτως περί επιβολής κυρώσεων στην Τουρκία όταν και εφόσον φθάσουν τα ρωσικά οπλικά συστήματα στην Τουρκία, αρχής γενομένης από την 31η Ιουλίου 2019. Σε αυτό το πλαίσιο κυρώσεων συμπεριλαμβάνεται και η συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα παραγωγής του μαχητικού F35.

Τι συμβαίνει λοιπόν; Δύο μέτρα και δύο σταθμά; Ασφαλώς όχι. Έχουμε να κάνουμε με δύο διαστάσεις διαχείρισης του ιδίου ζητήματος. Η πρώτη, αυτή του αμερικανικού «βαθέος κράτους» αφορά της εξειδίκευση του χειρισμού των κεντρικών ζητημάτων εξωτερικής πολιτικής και θεμάτων ασφαλείας. Το δεύτερο επίπεδο, αφορά το marketing στην εξωτερική πολιτική. Πρόκειται για συμπληρωματικές δραστηριότητες. Οι ΗΠΑ, με την θεσμοποίηση της East Med act προ εβδομάδων, και σε επίσημο επίπεδο πλέον, διαμόρφωσαν το πλαίσιο των μελλοντικών κινήσεων τους στην Ανατολική Μεσόγειο και στο «τετράγωνο» Ισραήλ-Ελλάδα-Κύπρος-Αίγυπτος, με επέκταση του «τετραγώνου» σε ένα επιπλέον τραπεζοειδές σχήμα όπου συμπεριλαμβάνονται η Ιορδανία και η Σαουδική Αραβία. Αυτό το γεωπολιτικό – γεωοικονομικό σχήμα αποτελεί και την δομή–γραμμή αντιπαράθεσης με την υπό διαμόρφωση «Ευρασιατική Ανατολή». Σε πρώτη φάση, αυτό το σχήμα λειτουργεί ως «φράγμα» προς το Ιράν και τους συνεργάτες του, δηλαδή την Ρωσία, την Τουρκία, τον Σιιτισμό γενικότερα, με θέατρο αντιπαράθεσης το έδαφος της Συρίας, ενός τμήματος του Λιβάνου, το Ιράκ και την Υεμένη.

Όλα όσα διατυπώθηκαν παραπάνω ακούγονται αν όχι λογικά τουλάχιστον «δομημένα». Ούτε αυτό είναι αλήθεια. Η διαμόρφωση ενός νέου διπολικού, ως προς την ουσία, αλλά πολυπολικού ως προς τις επί μέρους εφαρμογές του, διεθνούς τοπίου περνά, αυτήν την περίοδο την φάση της πλήρους διπλωματικής αναρχίας στις διεθνείς σχέσεις. Η διαχείριση του ζητήματος «Βόρεια Κορέα» καθώς και η πολύ πρόσφατη διαχείριση κρίσης στον Περσικό Κόλπο καταδεικνύουν πως στα κέντρα αποφάσεων του πλανήτη επικρατούν συνθήκες σύγχυσης, διάχυσης αρμοδιοτήτων, αμηχανία, και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και κρίσης πανικού. Τα συμπτώματα αυτά καταδεικνύουν (αν δεν προϊδεάζουν) πως η περίοδος που διανύουμε είναι άκρως επικίνδυνη και ρευστή. Η «αμηχανία» αυτή αποτυπώθηκε με έκδηλο τρόπο με την χειραψία Τραμπ–Ερντογάν στην Οζάκα. Δικαιολογημένα, λοιπόν, η Άγκυρα θριαμβολογεί σε επικοινωνιακό επίπεδο την ώρα που το τουρκικό νόμισμα κατρακυλά και ο Ερντογάν καρατομεί τον Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας. Πρόκειται για μια εικόνα παραλογισμού και σύγχυσης, πλην όμως αυτή είναι η πραγματικότητα.

ΝΕΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

Οι τελικές επιλογές του «συστήματος Ερντογάν» οδηγούν και σε ένα άλλο οδυνηρότερο συμπέρασμα. Ο τουρκικός «Ευρασιατισμός» είναι σχήμα ανταγωνιστικό ως προς τις γεωπολιτικές και γεωοικονομικές σταθερές του Ευρωπαϊκού, κατ’ αρχήν, και του Δυτικού μοντέλου, γενικότερα. Ο ανταγωνισμός φέρνει ρήξεις και στιγμιαίες, μεσοπρόθεσμες ή ακόμη χειρότερα, μακροπρόθεσμες συγκρούσεις. Το προσφυγικό-μεταναστευτικό ήταν και θα είναι εφεξής μια από τις αιχμές αυτού του συγκρουσιακού περιβάλλοντος. Το γενικότερο, όμως, συγκρουσιακό στοιχείο σε θέματα ασφάλειας θα είναι αυτό που θα κυριαρχήσει σε ένα ορατό χρονικό ορίζοντα. Τα ζητήματα ασφαλείας συνδέονται άμεσα με τα βασικά στοιχεία που καθορίζουν τα Δυτικά συμφέροντα στο άμεσο και απώτερο μέλλον. Αυτά είναι τα ενεργειακά (αγωγοί) και οι μεταφορές (ελεύθερες εμπορικοί οδοί). Αυτό ακριβώς είναι το αντικείμενο της αντιπαράθεσης ετούτη την στιγμή στη Μαύρη Θάλασσα, το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Το Καστελόριζο και η θάλασσα της Καρπάθου είναι απλώς ένα «κόκκινο κουμπί» που συμβολίζει το πώς θα είναι ή δεν θα είναι λειτουργικά τα σύνορα μεταξύ Ευρώπης–Δύσης με τον Ευρασιατισμό κατά την επόμενη περίοδο. Δεν υφίσταται επί της ουσίας ζήτημα επιλογής. Υπάρχει μόνον θέμα διαχείρισής της. Η νέα κυβέρνηση στην Αθήνα θα αντιμετωπίσει αυτό το ζήτημα, όπως η προηγούμενη κλήθηκε (και το έκανε) να διαχειριστεί ένα από τα βασικά προβλήματα των Δυτικών Βαλκανίων.

Τα στοιχεία που καθορίζουν το γενικότερο πλαίσιο ασφαλείας στα ανατολικότερα σύνορα της Ευρώπης και του Δυτικού κόσμου, από τον Έβρο δηλαδή έως την Αμμόχωστο, είναι τα εξής:

Α) Το ψήφισμα περί East Med διαμορφώνει πρακτικά την εμπλοκή των ΗΠΑ στην γεωπολιτική πραγματικότητα της Ανατολικής Μεσογείου.

Β) Η υπό διαμόρφωση της Στρατηγικής Συμφωνία Ελλάδας–ΗΠΑ.

Γ) Η Στρατηγική Συμφωνία Κύπρου–ΗΠΑ.

Δ) Η επισημοποίηση της εμπλοκής της Γαλλίας στην Ανατολική Μεσόγειο με τις συμφωνίες στρατηγικού χαρακτήρα για ναυτικές διευκολύνσεις και επιμελητειακή στήριξη της γαλλικής αεροναυτικής δύναμης κρούσης στην Ανατολική Μεσόγειο.

Όπως ο «Ευρασιατισμός» για την Τουρκία, έτσι και το ευρωπαϊκό-Δυτικό σύστημα αναφοράς είναι για την Ελλάδα ταυτοτικό ζήτημα. Τόσο η προηγούμενη κυβέρνηση όσο και η σημερινή, διαθέτουν πλήρη εικόνα ως προς την ρευστότητα που επικρατεί στα υπό αντιπαράθεση συστήματα ασφαλείας των περιοχών Εγγύς και Μέσης Ανατολής, Βορείου Αφρικής, Δυτικών Βαλκανίων και στο ουκρανικό υπογάστριο της Κεντρικής–Ανατολικής Ευρώπης.

Η Ελλάδα εκ της θέσεώς της αναπόφευκτα και με διαφορετικό βαθμό εμπλοκής, συμμετέχει σε όλα τα παραπάνω πεδία αντιπαράθεσης. Η πολύ πρόσφατη αποκάλυψη του βάθους της εμπλοκής της Τουρκίας στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης είναι άλλη μια σαφής ένδειξη για το ότι το περιβάλλον ασφαλείας στις εγγύς προς την Ελλάδα περιοχές είναι απόλυτα ασταθές. Πόσω δε μάλλον όταν η τουρκική εμπλοκή στην Λιβύη έχει άμεση (αλλά ανομολόγητη) σχέση με την διαμόρφωση των Αποκλειστικών Ζωνών (ΑΟΖ) στην Ανατολική Μεσόγειο και νοτίως της Κρήτης, Καστελόριζου και Καρπάθου.

Η παρούσα, λοιπόν, κυβέρνηση καλείται να ολοκληρώσει την Στρατηγική Συμφωνία με τις ΗΠΑ (τελευταίο στάδιο) αλλά και να προετοιμαστεί για την προεξοφλούμενη από πολλές πλευρές νέα διαδικασία Cran Montana για το Κυπριακό, υπό τις παρούσες συνθήκες.

Η Τουρκία έχει κατανοήσει σε βάθος πως βρίσκεται εκτός σχεδιασμών των κέντρων λήψης αποφάσεων της Δύσης ως προς την κατανομή ρόλων και αρμοδιοτήτων στην Ανατολική Μεσόγειο και στην οδό μεταφοράς ενεργειακών πόρων προς τις Δυτικές οικονομίες. Η πλήρης κατανόηση από την Άγκυρα της νέας αυτής πραγματικότητας, την ωθεί στην εφαρμογή μιας διπλωματίας «πειρατικού περιεχομένου» με τις παρενοχλητικές, παράνομες, και στο τέλος επικίνδυνες εξορυκτικές δραστηριότητες στα νερά της Κύπρου, παρά τις επανειλημμένες και αυστηρές προειδοποιήσεις του αμερικανικού αλλά και του ευρωπαϊκού παράγοντα. Η Τουρκία επιχειρεί να τεκμηριώσει ερείσματα ώστε να διασφαλίσει κάποια θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων που θα ασχοληθεί με την κατανομή των ποσοστών εκμετάλλευσης (και εσόδων) από τους υδρογονάνθρακες.

Όλα τα στοιχεία είναι εδώ, τα μηνύματα είναι ξεκάθαρα και οι παράμετροι του στρατηγικού παιγνίου ορατές αν και πολύπλοκες. Ως εκ τούτου, οι μακρόσυρτες συζητήσεις θεωρητικού περιεχομένου περιττεύουν.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

*Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στο τεύχος αρ. 59 (Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2019) του Foreign Affairs The Hellenic Edition.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition