Η Ουκρανία χρειάζεται από τις ΗΠΑ κάτι περισσότερο από όπλα | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Ουκρανία χρειάζεται από τις ΗΠΑ κάτι περισσότερο από όπλα

Χρειάζεται έναν συνεργάτη στην ειρήνη

Σε ένα επεισόδιο του ουκρανικού τηλεοπτικού προγράμματος Υπηρέτης του Λαού το 2015, ο εκλεγείς πρόεδρος Vasyl Holoborodko προετοιμαζόταν για την εναρκτήρια συνάντησή του με την Angela Merkel. Τον Holoborodko υποδυόταν ο κωμικός ηθοποιός Volodymyr Zelensky, ο οποίος κέρδισε σαρωτικά τις προεδρικές εκλογές της Ουκρανίας τον περασμένο Μάιο.

11112019-1a.jpg

Ουκρανοί έφεδροι συμμετέχουν σε στρατιωτικές ασκήσεις στο Chernihiv, στην Ουκρανία, τον Δεκέμβριο του 2018. Valentyn Ogirenko / Reuters
-----------------------------------------------------------

«Σφίξε απαλά το χέρι της», τον συμβούλεψε ο σύμβουλος του Holoborodko. «Θα πρέπει να κυριαρχήσει. Η χειραψία αποφασίζει πόση βοήθεια θα μας δώσει η κεντρική τράπεζα της Γερμανίας». Η εξάρτηση της Ουκρανίας από την γερμανική και την ευρωπαϊκή καλή θέληση είναι δεδομένη, όπως και το καθήκον του Ουκρανού προέδρου να υποκύπτει. Αυτή είναι η μοίρα μιας από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης.

Η υποτακτική στάση του πραγματικού Ζελένσκι τώρα φαίνεται σε ένα διεθνές σκάνδαλο. Τον Αύγουστο, ένας πληροφοριοδότης ανέφερε ότι ο πρόεδρος Trump απείλησε να παρακρατήσει σχεδόν 400 εκατομμύρια δολάρια υπεσχημένης στρατιωτικής βοήθειας μέχρις ότου ο πρόεδρος της Ουκρανίας παρείχε ενοχοποιητικά στοιχεία για τις υποτιθέμενες διεφθαρμένες δραστηριότητες του Τζο Μπάιντεν στην Ουκρανία. Ο Trump αποκρίθηκε δημοσιοποιώντας ένα χονδροειδές, τμηματικό αντίγραφο του τηλεφωνήματός του με τον Zelensky, ο οποίος καταγράφηκε να κάνει γελοία δουλοπρεπή σχόλια όπως: «Έχετε απολύτως δίκιο. Όχι μόνο 100 τοις εκατό, αλλά στην πραγματικότητα 1000 τοις εκατό». Συμφώνησε με τον ισχυρισμό του Trump ότι η Μέρκελ δεν κατάφερε να βοηθήσει την Ουκρανία˙ στην πραγματικότητα, η Ουκρανία έλαβε περίπου 16,4 δισεκατομμύρια δολάρια [1] σε επιχορηγήσεις και δάνεια από την ΕΕ και από ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα τα τελευταία πέντε χρόνια, και η Γερμανία και η Γαλλία εξακολουθούν να προσπαθούν να βοηθήσουν στον τερματισμό των συγκρούσεων στις ανατολικές περιφέρειες της Ουκρανίας, οι οποίες έχουν καταληφθεί από υποστηριζόμενους από την Ρωσία αυτονομιστές το 2014.

Σε συνέντευξη Τύπου με τον Trump στις 25 Σεπτεμβρίου, ο Zelensky έκανε ό, τι μπορούσε καλύτερο για να είναι γοητευτικός και αστείος, αστειευόμενος για το πότε θα του έκανε επίσκεψη ο Trump. Αλλά ο νεαρός πρόεδρος της Ουκρανίας είχε μαύρους κύκλους κάτω από τα μάτια του και το χαμόγελό του σύντομα έδωσε την θέση του σε μια ματιά ενόχλησης και άγχους. «Λυπάμαι, αλλά δεν θέλω να εμπλακώ στις δημοκρατικές, ανοιχτές εκλογές των ΗΠΑ», τόνισε, όταν ρωτήθηκε για το αν ο Τrump τον είχε πιέσει να διερευνήσει τους Biden. Ήταν δύσκολο να μην λυπηθείς τον Zelensky, που τραβήχτηκε μέσα σε ένα διεθνές σκάνδαλο λίγους μήνες μετά την εκλογή του στο πρώτο πολιτικό αξίωμα που κατείχε ποτέ.

«Σας έδωσα μπαζούκα κατά τεθωρακισμένων», είπε ο Trump στο Zelensky. «Ειλικρινά, ο πρόεδρος Ομπάμα σας έστελνε μαξιλάρια και σεντόνια».

Αυτό ήταν μια χονδροειδώς κακή εκπροσώπηση, αλλά το γεγονός παραμένει ότι μόνο υπό τον Trump οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να παρέχουν «θανατηφόρα βοήθεια» [στμ: lethal aid, δηλαδή όπλα] στην Ουκρανία. Παρά την πίεση του John McCain και άλλων γερακιών, και παρά τον νόμο για την υποστήριξη της ελευθερίας της Ουκρανίας (Ukraine Freedom Support Act) που ψηφίστηκε το 2014, ο πρόεδρος Ομπάμα αποφάσισε να μην εγκρίνει καμία κρατική πώληση όπλων στην Ουκρανία. Επιφυλακτικός για να μην ανταγωνιστεί ασκόπως την Ρωσία, ο Ομπάμα αποφάσισε αντ' αυτού να προσφέρει στην Ουκρανία μη θανατηφόρα βοήθεια αξίας άνω των 600 εκατομμυρίων δολαρίων όπως σε οχήματα, ραντάρ και οπτικά συστήματα νυχτερινής όρασης. Η διοίκησή του επέτρεψε επίσης κάποιες άμεσες εμπορικές πωλήσεις [2] θανατηφόρων όπλων. Προβλεπόμενα, ο Ομπάμα κατηγορήθηκε ότι ήταν ήπιος με την Ρωσία, ότι εγκατέλειψε αβοήθητη την Ουκρανία στον Πούτιν, και ότι δεν ανταποκρίθηκε στην δέσμευσή του για την παγκόσμια ελευθερία.

Η [προεκλογική] εκστρατεία του Trump απέκλεισε την θανατηφόρα βοήθεια στην Ουκρανία από την πλατφόρμα του GOP [στμ: the Grand Old Party, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα] το 2016, προς αγανάκτησιν του McCain και πολλών άλλων Ρεπουμπλικανών [3]. (Ένα μικρό σκάνδαλο [4] ακολούθησε την άρνηση της εκστρατείας σχετικά με τον ρόλο τους στην αλλαγή της πλατφόρμας). Κάποιοι [5] είδαν την παράλειψη ως πιθανή απόδειξη της συνενοχής του Trump [6] με τον Πούτιν, αλλά ο Trump άλλαξε σύντομα τον αντιπολεμικό του τόνο. Το 2018, οι Ηνωμένες Πολιτείες ενέκριναν την πώληση στην Ουκρανία πυραύλων και εκτοξευτήρων πυραύλων Javelin αξίας 47 εκατομμυρίων δολαρίων, που κατασκευάζονται από την αμερικανική εταιρεία Raytheon σε συνεργασία με την Lockheed Martin. Με κόστος 80.000 δολαρίων το κομμάτι, ο Javelin είναι ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό αντιαρματικό όπλο: Σχεδιασμένο για να βυθίζεται στον στόχο του από πάνω, μπορεί να καταστρέψει σχεδόν κάθε τανκ από απόσταση μέχρι τριών μιλίων.

Ο Πέτρο Ποροσένκο, τότε πρόεδρος της Ουκρανίας, ήταν περιχαρής, και συμπεριέλαβε τους Javelin στην πλούσια στρατιωτική παρέλαση που σηματοδότησε την Ημέρα Ανεξαρτησίας της Ουκρανίας τον Αύγουστο. Εκπρόσωποι του αμερικανικού στρατού, συμπεριλαμβανομένου του Ανώτατου Συμμαχικού Διοικητή του ΝΑΤΟ, στρατηγού Todd Wolters, επευφήμησαν την απόφαση. Το The Atlantic ανέφερε ότι ο Ποροσένκο, ο οποίος αντιλαμβανόταν την συναλλακτική νοοτροπία του Trump, είχε προσπαθήσει πολύ [7] για να πείσει τον Αμερικανικό πρόεδρο να επιτρέψει την πώληση. Πριν από την αλλαγή της διάθεσης του Τραμπ, ο Ποροσένκο κανόνισε να αγοράσει 700.000 τόνους αμερικανικού άνθρακα (ο ουκρανικός εφοδιασμός άνθρακα είχε διαταραχθεί από τον πόλεμο στις περιοχές εξόρυξης στα ανατολικά) και αμερικανικά καύσιμα για τα πυρηνικά εργοστάσια της Ουκρανίας, και οι ουκρανικοί σιδηρόδρομοι υπέγραψαν συμφωνία ύψους ενός δισ. δολαρίων για μηχανές τρένου από την GE. Καθώς η συμφωνία γα τους Javelin ολοκληρωνόταν, ο τότε εισαγγελέας της Ουκρανίας πάγωσε τις [επιμέρους] έρευνες [8] που συνδέονταν με την έρευνα Mueller.

Ο Ομπάμα συμβιβάστηκε με το να στέλνει μόνο μη θανατηφόρα βοήθεια στην Ουκρανία˙ η εξουσιοδότηση από την διοίκηση Trump για την πώληση Javelin ήταν ένα άλλο είδος συμβιβασμού. Τα αμερικανικά όπλα θα πωλούνταν (πληρωμένα με αμερικανική βοήθεια [9]), οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αναλάμβαναν τον ρόλο του ισχυρού υποστηρικτή της Ουκρανίας, ο Ποροσένκο θα κέρδιζε πόντους στους Ουκρανούς ψηφοφόρους, και ο Τραμπ θα έπαιρνε τις συμφωνίες του –αλλά οι Javelin στην πραγματικότητα δεν θα εμφανίζονταν στο πεδίο της μάχης. Οι όροι της πώλησης προέβλεπαν ότι οι πύραυλοι έπρεπε να φυλάσσονται στην δυτική Ουκρανία, εκατοντάδες μίλια από το μέτωπο. Αυτή η προφύλαξη είχε ως στόχο να αποτρέψει την πτώση των όπλων στα χέρια [10] των αυτονομιστών και των Ρώσων. Θα εξασφάλιζε ότι η Ουκρανία δεν θα χρησιμοποιούσε τους Javelin επιθετικά και ότι δεν θα κατάσχονταν εάν οι αυτονομιστές προέλαυναν. Αμερικανοί στρατιώτες έπρεπε να ελέγχουν και να μετρούν τακτικά, για να βεβαιωθούν ότι κανένας από τους πυραύλους δεν έλειπε. Αυτά τα μέτρα προφύλαξης ήταν εμπνευσμένα εν μέρει από την κατάσχεση από τους αυτονομιστές, το 2014, μερών ενός συστήματος ραντάρ μικρής εμβέλειας που είχαν παραδώσει οι Ηνωμένες Πολιτείες στην Ουκρανία.

Ορισμένοι επικριτές [7] επεσήμαναν ότι η αποθήκευση των Javelin τόσο μακριά από την πρώτη γραμμή μειώνει δραματικά την αποτελεσματικότητά τους -άλλοι [11], ότι τα ραντάρ κατά πυροβολικού θα ήταν φθηνότερα και πιο αποτελεσματικά από τους Javelin, οι οποίοι δεν είναι κατάλληλοι για το είδος του αστικού πολέμου που χαρακτήρισε μεγάλο μέρος της σύγκρουσης στην ανατολική Ουκρανία. Αξιωματούχοι των ΗΠΑ και της Ουκρανίας δήλωσαν ρητά ότι ο σκοπός της πώλησης ήταν να δώσει στην Ουκρανία περισσότερη μόχλευση στην εξεύρεση διπλωματικής λύσης στην σύγκρουση. Μια αποστολή ακριβών όπλων υψηλής τεχνολογίας που δεν προορίζονταν για χρήση ήταν ένας περίεργος τρόπος προώθησης μιας διπλωματικής λύσης.

Όλα πήγαν σύμφωνα με το σχέδιο: Το Foreign Policy ανέφερε ότι μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου του 2019, οι πύραυλοι δεν είχαν χρησιμοποιηθεί [12]. Και παρόλα αυτά, στο τηλεφώνημα της 25ης Ιουλίου, ο Zelensky είπε στον Trump ότι ήθελε κι άλλους. «Είμαστε έτοιμοι να συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε για τα επόμενα βήματα», δήλωσε ο Zelensky. «Συγκεκριμένα, είμαστε σχεδόν έτοιμοι να αγοράσουμε περισσότερους Javelin από τις Ηνωμένες Πολιτείες για αμυντικούς σκοπούς». Επίσης ανέφερε, για να γίνει ευχάριστος, ότι η Ουκρανία είχε ήδη αρχίσει να αγοράζει αμερικανικό πετρέλαιο και ότι είχε μείνει στο Trump Tower κατά την διάρκεια μιας επίσκεψής του στη Νέα Υόρκη.

Η αγορά αμερικανικού άνθρακα, μηχανών τρένων και πετρελαίου, και η διαμονή στα ξενοδοχεία του Trump είναι αναγνωρισμένοι τρόποι για να γίνει αρεστός κάποιος στον Αμερικανό πρόεδρο. Μήπως η αγορά όπλων από Αμερικανούς κατασκευαστές όπλων -με την επιρροή τους στην Ουάσινγκτον και τις πολυπληθείς δωρεές τους σε πολιτικούς και think tank, και με την παρουσία στην κυβέρνηση ανθρώπων της βιομηχανίας, όπως ο πρώην εκτελεστικός της Raytheon και σημερινός υπουργός Άμυνας, Mark Esper- υπηρετούν έναν παρόμοιο σκοπό; Τον Οκτώβριο, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ εξέδωσε προκαταρκτική έγκριση για πώληση άλλων 150 Javelin στην Ουκρανία αξίας 39 εκατομμυρίων δολαρίων, παρόλο που ο Trump δεν είχε αποσπάσει ποτέ την έρευνα για τον Biden που είχε ζητήσει.

Η κατά πληροφορίες «απέχθεια» [13] του Trump για την Ουκρανία, η οποία φαίνεται να έχει τις ρίζες της στις θεωρίες συνωμοσίας για τις εκλογές του 2016, δεν έχει αντιστρέψει την πορεία της πολιτικής των ΗΠΑ προς την χώρα. Παρά τις προσπάθειες του Trump να χρησιμοποιήσει την Ουκρανία για το προσωπικό πολιτικό όφελος, στο σύνολό τους τόσο οι Δημοκρατικοί όσο και οι Ρεπουμπλικάνοι αντιμετωπίζουν την Ουκρανία ως φυσικό σύμμαχο των ΗΠΑ, ο ρόλος του οποίου είναι να χρησιμεύσει ως ρυθμιστικό στοιχείο μεταξύ της Ρωσίας και των πιο εδραιωμένων δημοκρατιών που βρίσκονται μακρύτερα δυτικά –ένας φυσικός αποδέκτης στρατιωτικής βοήθειας (άνω των 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το 2014) και ένας νόμιμος αποδέκτης αμερικανικών όπλων που αποσκοπούν στην απόκρουση της ρωσικής επιθετικότητας. Ωστόσο, αυτή η έμφαση στην υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ υπαρξιακή πάλη της Ουκρανίας ενάντια στην Ρωσία ταιριάζει παράξενα στην φιλειρηνική θέση που ήταν το κεντρικό κομμάτι της προεκλογικής εκστρατείας του Zelensky.

Στην Ουκρανία, το σκάνδαλο της αμερικανικής μομφής έχει επισκιαστεί από τις αξιέπαινες προσπάθειες του Zelensky να προχωρήσει με έναν ειρηνικό διακανονισμό για τις ανατολικές περιοχές. Μέχρι στιγμής, η αναζήτηση μιας λύσης έχει αποτύχει. Τον Σεπτέμβριο του 2014, η Ουκρανία, η Ρωσία, και οι Ουκρανοί αυτονομιστές υπέγραψαν το Πρωτόκολλο του Μινσκ, μετά από συνομιλίες που διευκόλυνε ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ). Το 12 σταδίων σχέδιο απαιτούσε άμεση κατάπαυση του πυρός, ακολουθούμενη από αυτοδιοίκηση για τις περιοχές που είχαν καταληφθεί από τους αυτονομιστές, με πρόωρες εκλογές. Αλλά καμία από τις δύο πλευρές δεν τήρησε την κατάπαυση του πυρός και υπήρξαν σημαντικές μάχες στους επόμενους μήνες. Τον Φεβρουάριο του 2015, η Ουκρανία, η Ρωσία, η Γαλλία και η Γερμανία συναντήθηκαν ξανά και συμφώνησαν το Μινσκ ΙΙ, το οποίο έμοιαζε πολύ με την πρώτη συμφωνία και αποδείχθηκε εξίσου ανεπιτυχές. Ο Frank-Walter Steinmeier, τότε υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, πρότεινε μια πολύ απλούστερη εκδοχή των συμφωνιών του Μινσκ το 2016. Σύμφωνα με την «φόρμουλα Steinmeier», μόλις καθιερωθεί μια κατάπαυση του πυρός, η Ουκρανία και ο ΟΑΣΕ θα οργανώσουν και θα επιβλέψουν ελεύθερες και δίκαιες εκλογές στα εδάφη που έχουν καταληφθεί από αυτονομιστές, και μετά, τα εδάφη αυτά, θα μπορούν να αποκτήσουν καθεστώς αυτοδιοίκησης εντός της Ουκρανίας.

Την 1η Οκτωβρίου, ο Zelensky ανακοίνωσε ότι είχε υπογράψει την φόρμουλα Steinmeier [14], εξηγώντας ότι η Ουκρανία θα διεξάγει εκλογές στην ανατολή μόνο αφού αποσυρθούν οι ρωσικές δυνάμεις και η Ουκρανία αποκτήσει έλεγχο στα σύνορά της. Υπάρχει προηγούμενο για ειδικό περιφερειακό καθεστώς στην Ουκρανία. Από το 1992 έως την παράνομη προσάρτησή της από την Ρωσία το 2014, η Κριμαία ήταν μια «αυτόνομη δημοκρατία», μια διάκριση που καθιερώθηκε ως αναγνώριση της διφορούμενης σχέσης της Κριμαίας με την Ουκρανία. (Το 1954, ο Χρουστσόφ έδωσε την Κριμαία στην Ουκρανική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία ως δώρο για να τιμήσει την Ρωσο-Ουκρανική φιλία). Οι Κριμαιάτες ήταν Ουκρανοί πολίτες και η Κριμαία ήταν μέρος της Ουκρανίας, αλλά η χερσόνησος είχε έναν βαθμό ανεξαρτησίας. Αν η Ρωσία αληθινά αποσυρθεί από την ανατολική Ουκρανία και αν πραγματικά πραγματοποιηθούν ελεύθερες εκλογές, με την συμμετοχή των πολλών Ανατολικο-ουκρανών που έφυγαν λόγω της σύγκρουσης, οι αυτόνομες ανατολικές περιφέρειες θα μπορούσαν ενδεχομένως να επανενταχθούν σε μια ειρηνική δημοκρατική Ουκρανία. Υπάρχουν πολλοί λόγοι να αμφιβάλλουμε ότι όλες αυτές οι συνθήκες θα επικρατήσουν, αλλά οι εναλλακτικές λύσεις είναι πολύ χειρότερες: Ένας ατελείωτος πόλεμος τριβής ή μια παγωμένη σύγκρουση με τον τρόπο της γειτονικής αποσχισθείσας Μολδαβικής περιοχής της Υπερδνειστερίας.

Αν και η συντριπτική πλειοψηφία των Ουκρανών θέλει να τερματιστεί ο πόλεμος, η απόφαση του Zelensky σύντομα πυροδότησε διαμαρτυρίες από βετεράνους, την υπερεθνικιστική ακροδεξιά, και υποστηρικτές του πρώην προέδρου Poroshenko, του οποίου η αποτυχημένη εκστρατεία για την επανεκλογή του επικεντρώθηκε στα εθνικιστικά και μιλιταριστικά θέματα. Αυτός ο συνασπισμός διοργάνωσε ευμεγέθεις συγκεντρώσεις με το σύνθημα «Καμία Συνθηκολόγηση», υποστηρίζοντας ότι η φόρμουλα Steinmeier θα ισοδυναμούσε με την ήττα στον πόλεμο και τον ενδοτισμό στην Ρωσία. Σε απάντηση, στις 3 Οκτωβρίου, ο Zelensky κυκλοφόρησε ένα βίντεο [15] καθησυχάζοντας το κοινό ότι δεν θα διεξαχθούν άμεσες εκλογές «υπό την απειλή των όπλων» στις ανατολικές περιοχές και ότι δεν είχε σχέδια να προδώσει την χώρα του στην Ρωσία.

«Μπροστά μας έχουμε έναν μακρύ δρόμο για την επίλυση αυτού του προβλήματος και πρέπει να τον περπατήσουμε μαζί», κατέληξε, τονίζοντας ότι η διαδικασία εφαρμογής της φόρμουλας Steinmeier θα είναι ανοικτή και δημοκρατική. Η αποχώρηση των στρατευμάτων έχει αρχίσει, αν και έχουν υπάρξει επανειλημμένες αναβολές λόγω δυσκολίας στην διατήρηση της κατάπαυσης του πυρός στην γραμμή του πυρός.

Η πολεμική προσπάθεια της Ουκρανίας εξακολουθεί να απολαμβάνει αμερικανικής στήριξης, η οποία μεταφράζεται σε στρατιωτική βοήθεια και πωλήσεις όπλων. Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά στην Ουκρανία δείχνει ότι αυτό που χρειάζεται ο Zelensky δεν είναι συμβολική θανατηφόρα βοήθεια (πόσω μάλλον προεδρικές προσφορές που δεν μπορεί να αρνηθεί), αλλά μια μελετημένη υποστήριξη στις πεισμώδεις προσπάθειές του για επίτευξη ειρηνευτικής συμφωνίας. Η χάβρα της αμερικανικής διαδικασίας μομφής, η έντονη αντιρωσική ρητορική που κυριαρχεί σήμερα στην πολιτική των ΗΠΑ και η συνεχιζόμενη αμερικανική έμφαση στην στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία θα καταστήσουν πιθανότατα ακόμη πιο δύσκολη την αποστολή του Zelensky.

Copyright © 2019 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2019-11-08/ukraine-needs...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.factcheck.org/2019/09/trump-wrong-on-european-aid-to-ukraine/
[2] https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/lethal-weapons-to-ukr...
[3] https://www.latimes.com/world/la-na-pol-ukraine-gop-20160720-snap-story....
[4] https://www.thedailybeast.com/trump-campaign-changed-ukraine-platform-li...
[5] https://www.forbes.com/sites/paulroderickgregory/2016/07/18/trump-deferr...
[6] https://www.theguardian.com/us-news/2016/jul/30/donald-trump-paul-manafo...
[7] https://www.theatlantic.com/politics/archive/2018/05/ukraines-successful...
[8] https://www.nytimes.com/2019/11/04/us/politics/poroshenko-trump-ukraine....
[9] https://www.ft.com/content/6d8a26c8-4d41-11e8-8a8e-22951a2d8493
[10] https://www.wsj.com/articles/u-s-ukraine-try-to-ensure-weapons-dont-fall...
[11] http://www.ponarseurasia.org/memo/washington-security-assistance-kyiv-im...
[12] https://foreignpolicy.com/2019/10/03/far-from-the-front-lines-javelin-mi...
[13] https://www.washingtonpost.com/national-security/a-presidential-loathing...
[14] https://www.rferl.org/a/what-is-the-steinmeier-formula-and-did-zelenskiy...
[15] https://www.youtube.com/watch?v=4cEKiIwbWKk

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition