Η Βολιβία μετά τον Μοράλες | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Βολιβία μετά τον Μοράλες

Τι υπάρχει στο μέλλον για την χώρα;
Περίληψη: 

Ο κίνδυνος σήμερα είναι ότι μια κυβέρνηση μετά τον Μοράλες δεν θα επικεντρωθεί στην αποκατάσταση των δημοκρατικών αρχών που έχουν διαβρωθεί υπό την διακυβέρνησή του, αλλά στην ανατροπή των συμμετοχικών πολιτικών που ήταν το σήμα κατατεθέν της προεδρίας του.

Ο SANTIAGO ANRIA είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και Λατινοαμερικανικών Σπουδών στο Dickinson College.
Ο KENNETH M. ROBERTS είναι καθηγητής Διακυβέρνησης και διευθυντής Λατινοαμερικανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Cornell.

Τις ημέρες από τότε που ο Evo Morales παραιτήθηκε από πρόεδρος της Βολιβίας και κατέφυγε στο Μεξικό, δύο απόλυτα αποκλίνοντες υπολογισμοί της πτώσης του εμφανίστηκαν μεταξύ των παρατηρητών ανά τον κόσμο. Στον έναν, ο Μοράλες είναι το θύμα ενός θρασέος δεξιού πραξικοπήματος, ο τελευταίος από μια μακρά σειρά από προοδευτικούς ηγέτες της Λατινικής Αμερικής που ανατράπηκαν από αντιδραστικές δυνάμεις. Στον άλλον, ο Μοράλες είχε γίνει όλο και πιο αυταρχικός, προσκολλημένος στην εξουσία με ελάχιστη προσοχή στους [δημοκρατικούς] ελέγχους και τις ισορροπίες (checks and balances), και η αποπομπή του ήταν μια σπάνια νίκη για την δημοκρατία και το κράτος δικαίου σε μια εποχή που ο αυταρχισμός είναι σε άνοδο.

22112019-1.jpg

Η Βολιβιανή προσωρινή πρόεδρος, Jeanine Áñez, στο Προεδρικό Μέγαρο στην Λα Παζ, τον Νοέμβριο του 2019. Carlos Garcia Rawlins / Reuters
-----------------------------------------------------------------

Κανένα από τα δύο αφηγήματα δεν συλλαμβάνει ολόκληρη την ιστορία, αλλά και τα δύο περιέχουν έναν πυρήνα αλήθειας. Ο Μοράλες και οι σύμμαχοί του πολύ συχνά χρησιμοποίησαν την δημοτικότητά τους ως μια άδεια για να συγκεντρώσουν πολιτική εξουσία και να περιθωριοποιήσουν τους αντιπάλους τους και με αυτόν τον τρόπο έθεσαν τα θεμέλια για την τελική πτώση του. Ωστόσο, στα σχεδόν 14 χρόνια του στην εξουσία, ο Μοράλες επέβλεπε επίσης τις κοινωνικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις που μείωσαν σημαντικά την ανισότητα και έδωσαν στους Βολιβιανούς μια αληθινή φωνή και επιρροή στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσε η χώρα -αξιοσημείωτη κληρονομιά κοινωνικού μετασχηματισμού που η οποιαδήποτε μελλοντική κυβέρνηση θα πρέπει να εργαστεί για να διατηρήσει.

Ο κίνδυνος σήμερα είναι ότι μια κυβέρνηση μετά τον Μοράλες δεν θα επικεντρωθεί στην αποκατάσταση των δημοκρατικών αρχών που έχουν διαβρωθεί υπό την διακυβέρνησή του, αλλά στην ανατροπή των συμμετοχικών πολιτικών που ήταν το σήμα κατατεθέν της προεδρίας του. Πράγματι, η αυτοδιορισμένη προσωρινή κυβέρνηση που διαδέχθηκε τον Μοράλες, υπό την ηγεσία της άλλοτε γερουσιαστή Jeanine Áñez και ενός πλήθους σταθερά δεξιών προσωπικοτήτων, προχωρεί ήδη προς αυτή την κατεύθυνση, με μέλη του υπουργικού συμβουλίου να προσπαθούν να δυσφημήσουν τον πρώην πρόεδρο και να απειλούν να συλλάβουν τους «στασιαστές» υποστηρικτές του Μοράλες και δημοσιογράφους. Όμως, παρ’ όλα τα λάθη του, ο Μοράλες διατηρεί μεγάλη λαϊκή υποστήριξη και οποιαδήποτε ανοιχτή προσπάθεια να ανατραπεί η κληρονομιά του κινδυνεύει να στείλει την χώρα σε έναν αβέβαιο και επικίνδυνο δρόμο προς παρατεταμένες πολιτικές συγκρούσεις και βιαιότητες.

Ο ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΤΗΣ

Η ξαφνική έξοδος του Μοράλες -και η αναταραχή που ακολούθησε- εξέθεσαν τα βαθιά κοινωνικά και πολιτικά ρήγματα της Βολιβίας. Κι όμως, το επεισόδιο κατέλαβε πολλούς παρατηρητές εξαπίνης. Όταν τα αποτελέσματα των γενικών εκλογών της χώρας ήρθαν στις 20 Οκτωβρίου, ο Μοράλες, εκείνη την χρονική στιγμή ήδη ο μακροβιότερος αξιωματούχος της Λατινικής Αμερικής, φάνηκε να κατευθύνεται προς μια τέταρτη θητεία. Ωστόσο σχεδόν αμέσως, ευρέως διαδεδομένοι ισχυρισμοί περί εκλογικής νοθείας επισκίασαν τη νίκη του. Διαδηλώσεις και μάχες παρατάξεων ξέσπασαν στους δρόμους της Λα Παζ, παραλύοντας την πρωτεύουσα. Ένας ισχυρογνώμων Μοράλες κράτησε για τρεις εβδομάδες. Αλλά στις 10 Νοεμβρίου, παραιτήθηκε μετά από πίεση του αρχηγού του στρατού, ο οποίος δημοσίως «πρότεινε» την παραίτησή του. Δύο ημέρες αργότερα, διέφυγε στο Μεξικό.

Η δραματική έξοδος του Μοράλες έκλεισε σχεδόν δεκατέσσερα χρόνια διακυβέρνησης που μεταμόρφωσε εντελώς την Βολιβία. Η απίθανη άνοδός του έγραψε ιστορία. Ήταν ένας καλλιεργητής κόκας, τότε επικεφαλής ενός συνδικάτου, προτού αναρριχηθεί στην ηγεσία του Κινήματος για τον Σοσιαλισμό, ή MAS -ένα κόμμα το οποίο εκείνος βοήθησε να σχηματιστεί στα μέσα της δεκαετίας του '90. Τεράστια εγχώρια κινήματα κοινωνικής διαμαρτυρίας συντάρασσαν την Βολιβία κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου. Το MAS, με τον Morales επικεφαλής, διογκώθηκε μαζεύοντας την πολιτική ενέργεια πίσω από αυτά τα κινήματα.

Μέσα σε λίγα μόνο χρόνια, οι μαζικές κινητοποιήσεις ανέτρεψαν δύο προέδρους, σάρωσαν τα παραδοσιακά κόμματα, αμφισβήτησαν την προσέγγιση της Βολιβίας προς την ελεύθερη αγορά για την ανάπτυξη (που διαλαλείτο εδώ και πολύ καιρό ως πρότυπο για την περιοχή) και το 2005 έφερε τον Μοράλες στην Προεδρία με το μεγαλύτερο ποσοστό ψήφων στην δημοκρατική ιστορία της χώρας. Μετά από σχεδόν πέντε αιώνες αποικιοκρατίας και κυριαρχίας της λευκής μειονότητας, η κυβέρνηση Μοράλες ήταν η πρώτη που εκπροσώπησε και ενδυνάμωσε την αυτόχθονα πλειοψηφία της χώρας. Μέχρι το 2009, στην κορύφωση της εξουσίας του, το MAS ήταν το μοναδικό κόμμα της χώρας με πραγματικά εθνική εμβέλεια.

Η κυβέρνηση του Μοράλες ήταν ένα σημαντικό μέλος της «αριστερής στροφής» της Λατινικής Αμερικής κατά την πρώτη δεκαετία του αιώνα, όταν δώδεκα χώρες που αποτελούν τα δύο τρίτα του πληθυσμού της περιοχής, εξέλεξαν κεντροαριστερές κυβερνήσεις. Αλλά η περίπτωση της Βολιβίας διέφερε από πολλές απόψεις. Το MAS είχε ισχυρότερες και βαθύτερες ρίζες στα κοινωνικά κινήματα από τους περιφερειακούς ομολόγους του και αποδείχτηκε πολύ πιο αποτελεσματικό στο να οδηγεί ηγέτες από αυτά τα κινήματα -πολλοί από αυτούς ιθαγενείς- σε θέσεις εξουσίας στο κράτος, ορισμένοι ως βουλευτές, άλλοι ως αξιωματούχοι σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Στο παρελθόν, μόνο εκείνοι με υψηλά επίπεδα επίσημης εκπαίδευσης θα μπορούσαν να γίνουν κρατικοί αξιωματούχοι ή μέλη της δημόσιας διοίκησης. Αυτό το σύστημα, το οποίο επί δεκαετίες είχε διατηρήσει την εξουσία με ασφάλεια μακριά από τους λιγότερο προνομιούχους, τώρα τερματίστηκε. Από τα αγροτικά κινήματα μέχρις ένα ευρύ φάσμα πολιτικών δικτύων, ομάδες που είχαν προηγουμένως μικρό λόγο για το πώς λειτουργούσε η χώρα είδαν την εξουσία και την επιρροή τους να αυξάνονται.