Tο στρατήγημα και η στρατηγική της Τουρκίας για μια «γαλάζια πατρίδα»

Πίνακας 2. Η χαμηλή κατάταξη του Τουρκικού ναυπηγικού τομέα κατά την δεκαετία του 1980. Πηγή: Turkish Chamber of Shipping, 1988 Maritime Sector report, Istanbul 1989.
----------------------------------------------------------------------------------------------

Από το 1994 έως το 2008, η τουρκική ναυπηγική βιομηχανία πέτυχε μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης 22% στον αριθμό των κατασκευαζόμενων πλοίων και 35% σε DWT (deadweight tonnage), ενώ αποδείχθηκε ένας από τους μεγαλύτερους και υψηλότερα αναπτυσσόμενους μεταποιητικούς κλάδους της Τουρκίας. Η περί τα ναυπηγεία απασχόληση, κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, αυξήθηκε από περίπου 4.000 σε 35.000 εργαζόμενους, σημειώνοντας αύξηση 823% σε 16 έτη και συμβάλλοντας στην διαβίωση περισσότερων από 100.000 πολιτών στις αρχές του 2008.

Αν και ο ναυπηγοεπισκευαστικός τομέας κατά τα επόμενα έτη αντιπροσωπεύει ένα σχετικά χαμηλό ποσοστό του συνολικού τουρκικού ΑΕΠ, η σημασία του δεν πρέπει να υποτιμάται, τόσο επειδή απασχολεί μεγάλο αριθμό εργαζομένων όσο κι επειδή συμβάλλει στην βιομηχανική ανάπτυξη και στην πρόοδο της κατασκευαστικής τεχνογνωσίας (Senturk 2011). Επιπλέον, οι αυξανόμενες εξαγωγικές επιδόσεις του τομέα της ναυπηγικής βιομηχανίας σημαίνουν ότι συμβάλλει σημαντικά στο ισοζύγιο πληρωμών και στα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας.

Ο αριθμός των τουρκικών ναυπηγείων αυξήθηκε στα 78 εντός του 2018, ενώ το 2002, όταν το AKP ανέλαβε για πρώτη φορά τη διακυβέρνηση, ήταν 37. Ο αριθμός των ναυπηγείων αλλά και η γεωγραφική κατανομή τους αυξάνεται: Πιο συγκεκριμένα είναι υπό κατασκευή 25 σε 15 περιοχές, σύμφωνα με τα σχετικά εγκεκριμένα αναπτυξιακά σχέδια.

Σχήμα 1.Αύξηση του αριθμού των Τουρκικών ναυπηγείων σε λειτουργία. Πηγή: Turkish Chamber of Shipping, 2017 Maritime Sector report, Istanbul 2018.
------------------------------------------------------------------------------------

Σχήμα 2. Η Τουρκία καταλαμβάνει την 10η θέση παγκοσμίως όσον αφορά τις παραγγελίες για μονάδες πλοίων προς ναυπήγηση. Πηγή: Turkish Chamber of Shipping, 2017 Maritime Sector report, Istanbul 2018.
--------------------------------------------------------------------------------------

Συνοψίζοντας και υπό μια ευρύτερη οπτική, η αναπτυξιακή δυναμική για την τουρκική εμπορική ναυπηγική βιομηχανία ανατρέχει στην δεκαετία του 1980, σημειώνει μια καμπή στις αρχές της δεκαετίας του 1990, αλλά κορυφώνεται στην πρώτη δεκαετία του 2000 έως και το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης το 2008, μετά το οποίο σχετικά σταθεροποιείται.

ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Ανάμεσα στις μεταβλητές που προσδιορίζονται στην βιβλιογραφία σχετικά με την εν λόγω βιομηχανική μεγέθυνση, τρεις είναι εκείνες που δραστικά επηρέασαν την τουρκική περίπτωση, ήτοι, η συσπείρωση της σχετικής δραστηριότητας στην Τούζλα (Tuzla), σε απόσταση περίπου 50 χλμ. από την Κωνσταντινούπολη, η αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής και του εμπορίου, καθώς και η εξειδίκευση στα δεξαμενόπλοια χημικών και τα πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων (Sartas 2010).

Όσον αφορά τον πρώτο παράγοντα, την συσπείρωση (clustering) των βιομηχανικών εγκαταστάσεων, την εφοδιαστική υποστήριξή τους και τις σχετικές οικονομίες κλίμακας, οι Van Klink και De Langen έχουν χαρακτηριστικά επισκοπήσει αντίστοιχες δομές και αυξημένη παραγωγικότητα σε σχέση με τη ναυπηγική βιομηχανία στη Βόρεια Ολλανδία. Η μελέτη τους παρουσιάζει τα πλεονεκτήματα ενός παραγωγικού κύκλου που περιλαμβάνει σχεδιασμό και βέλτιστες πρακτικές υπό το πρίσμα εφοδιαστικών «αλυσίδων προστιθέμενης αξίας», δέσμης κρατικών υπηρεσιών και στρατηγικών συνεργασιών/συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, προσδίδοντας επίσης προοπτική ωριμότητας σε κάθε διάσταση του συγκεκριμένου βιομηχανικού χώρου (Van Klink and De Langen 2001). Εν συντομία, η συγκέντρωση δραστηριοτήτων στο ναυπηγικό σύμπλεγμα της Τούζλα μειώνει τον χρόνο και το κόστος για την κινητοποίηση του εργατικού δυναμικού, περιορίζει τα σχετικά μεταφορικά κόστη, ενώ δημιουργεί και το πλαίσιο για πολυεπίπεδη κατάρτιση των εργαζομένων (Todd 1983).

Ωστόσο, από μια άλληοπτική, η γεωγραφική κατανομή των τουρκικών ναυπηγείων σε ένα σχετικά «κλειστό» θαλάσσιο χώρο, όπως διαμορφώθηκε στην κύρια περίοδο ακμής τους κατά τις πρώτες κυβερνήσεις του AKP, επέφερε κορεσμό σε λειτουργικά θέματα υποδομών, αλλά και αναπόφευκτες και ανεπιθύμητες σχετικές συνέπειες περιβαλλοντικής επιβάρυνσης και αυξημένο αριθμό εργατικών ατυχημάτων (Kotrikla, Lilas, and Nikitakos 2017). Μετά τον εν λόγω κορεσμό στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης, σταδιακά σημειώθηκαν τάσεις ευρύτερης γεωγραφικής διασποράς. Οι εγκαταστάσεις της Τούζλα ανήκουν αυτοδιοικητικά στην Κωνσταντινούπολη, ενώ εκείνες περί το Κοτσαέλι (Kocaeli) στο Ιζμίτ (İzmit). Όπως σημειώθηκε προηγούμενα, η πλήρης εγκαταστάσεων Τούζλα κορέσθηκε σε σημείο που συστηματικά αναζητήθηκαν και αξιοποιήθηκαν νέα επίκεντρα ενδιαφέροντος, όπως στη Γιάλοβα (Yalova-Altınova) και στο Ιζμίτ (Kocaeli Free Zone-KOSBAŞ).

Χάρτης 1.Η γεωγραφική κατανομή των Τουρκικών ναυπηγείων όπως διαμορφώθηκε στην κύρια περίοδο ακμής τους κατά τις πρώτες κυβερνήσεις του AKP. Μετά τον κορεσμό στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης σημειώθηκαν τάσεις ευρείας γεωγραφικής διασποράς. Πηγή: OECD, The Shipbuilding Industry in Turkey, 2011.
------------------------------------------------------------------------------------------