Η αδυναμία του αυταρχικού

Στις αρχές του Μαρτίου, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, ανήγγειλε την υποστήριξή του για μια συνταγματική αλλαγή που θα του επιτρέψει δύο επιπλέον θητείες. Όταν τελειώσουν οι θητείες αυτές το 2035, θα είναι 84 ετών και -αν τα καταφέρει- ο μακροβιότερος ηγέτης [1] στην ρωσική ιστορία.

Παρόλο που η μακροβιότητα του Πούτιν ξεχωρίζει, η στροφή της Ρωσίας στην προσωποπαγή εξουσία [2] -στην οποία η πολιτική ισχύς συγκεντρώνεται όλο και περισσότερο σε ένα άτομο [3]- αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης τάσης [4]. Η Κίνα, για παράδειγμα, φαινόταν μέχρι πρόσφατα να εδραιώνει ένα μονοκομματικό καθεστώς στο οποίο οι ελίτ μοιράζονταν την εξουσία και συντηρούσαν έναν λειτουργικό μηχανισμό διαδοχής. Ωστόσο, τα τελευταία δύο χρόνια, ο Κινέζος πρόεδρος, Xi Jinping, [5] έχει καταργήσει τα όρια των θητειών και συγκέντρωσε την πολιτική εξουσία [6], συχνά σε βάρος άλλων θεσμών, όπως το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα και ο στρατός. Άλλες χώρες, όπως η Τουρκία υπό τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν [7] και οι Φιλιππίνες υπό τον Rodrigo Duterte [8], έχουν επίσης δει ότι τα καθεστώτα να συγχωνεύονται γύρω από ένα μεμονωμένο άτομο. Οι αυταρχικοί, φαίνεται, γίνονται ισχυρότεροι.

Ο Σι και ο Πούτιν ετοιμάζονται να σφίξουν τα χέρια, στη Μόσχα, τον Ιούνιο του 2019. Li Xueren Xinhua / eyevine / Redux
-----------------------------------------------------------

Αλλά η άνοδος των προσωποπαγών ηγετών, παρά τα προβλήματα που δημιουργεί, μπορεί να έχει κάτι καλό για το μέλλον της δημοκρατίας [9]. Τα προσωποπαγή καθεστώτα είναι πιο εύθραυστα από άλλους τύπους απολυταρχιών και τείνουν να τελειώνουν άσχημα για τους ηγέτες τους. Συγκεντρώνοντας την εξουσία σε ιδιωτικά χέρια, ο περσοναλισμός τροφοδοτεί την διαφθορά και υπονομεύει την κρατική ικανότητα. Το πιο σημαντικό, σε αντίθεση με τα μονοκομματικά καθεστώτα, τα προσωποπαγή καθεστώτα δεν προσφέρουν ένα εύκολα εξαγώγιμο μοντέλο αυταρχικής διακυβέρνησης που να μπορούν να μιμηθούν άλλες κυβερνήσεις.

ΤΑ ΔΕΙΝΑ ΤΟΥ ΠΕΡΣΟΝΑΛΙΣΜΟΥ

Η προσωποπαγής διακυβέρνηση εμφανίζεται όταν άλλες ελίτ δεν είναι σε θέση να εμποδίσουν επιτυχημένα [3] την συσσώρευση εξουσίας από έναν αυταρχικό. Ο περσοναλισμός είναι κακός για τις άλλες ελίτ: Φοβούμενοι την ανάδυση ενός αντιπάλου, οι προσωποπαγείς δικτάτορες συχνά εναλλάσσουν [10], εκκαθαρίζουν, φυλακίζουν ή ακόμη και εκτελούν τις φιλικές τους κυβερνώσες ελίτ. Υπό αυτές τις συνθήκες, καθίσταται όλο και πιο δύσκολο [11] για τις άλλες ελίτ να συντονίζονται μεταξύ τους για να απομακρύνουν τον απολυτάρχη. Με την πάροδο του χρόνου, οι προσωποπαγείς ηγέτες είναι δύσκολο να εκτοπιστούν από το εσωτερικό [της κυβέρνησης].

Αλλά με την πάροδο του χρόνου, μια τέτοια παραγόμενη από την παράνοια ακαμψία γίνεται η πηγή της πτώσης του καθεστώτος. Όπως έχει επανειλημμένα δείξει η έρευνα, τα προσωποπαγή καθεστώτα είναι λιγότερο ανθεκτικά από εκείνα που καθοδηγούνται από συλλογικά κυβερνώμενα κόμματα [3] –επιβιώνοντας στην εξουσία περίπου στο ήμισυ του χρόνου [12] από όσο τα κυρίαρχα κομματικά καθεστώτα- και η ευαλωτότητά τους προκύπτει από την αμείλικτη συσσώρευση εξουσίας. Δεδομένου ότι η νομιμοφροσύνη είναι καθοριστικής σημασίας, οι δυνάμεις ασφαλείας καταλήγουν να διευθύνονται από συκοφάντες και να παραμένουν αδύναμες με την ελπίδα ότι δεν θα μπορέσουν να πραγματοποιήσουν ένα επιτυχημένο πραξικόπημα [13]. Ως αποτέλεσμα, τα προσωποπαγή καθεστώτα είναι λιγότερο ικανά στην διεξαγωγή πολέμων [14]. Και όταν όντως ανακύπτουν μαζικές διαμαρτυρίες, αυτά τα καθεστώτα είναι πιο πιθανό να βλέπουν αποστασίες τόσο από τις ένοπλες δυνάμεις [15] όσο και από τις ελίτ [16].

Όταν ένας γλοιώδης Ρώσος τηλεοπτικός σχολιαστής πρόσφατα εξήγησε ότι «χωρίς τον Πούτιν, η Ρωσία δεν είναι βιώσιμη», το εννοούσε αυτό ως κομπλιμέντο. Αλλά η φράση του υπογραμμίζει επίσης την ασθενή φύση των προσωποπαγών καθεστώτων. Για να παραμείνει απαραίτητος, ο Πούτιν πρέπει να εκτελεί μια συνεχή πράξη εξισορρόπηση μεταξύ των ανταγωνιστικών ομάδων μέσα στο καθεστώς του, γεγονός που θέτει πραγματικά όρια στην εξουσία του [17] και διατηρεί τα ρωσικά θεσμικά όργανα σε μια μόνιμη κατάσταση αποδιοργάνωσης [18].

Μόλις βρεθούν στην εξουσία, οι προσωποπαγείς ηγέτες βρίσκονται κλειδωμένοι σε ένα δίκτυο ευνοιών στο οποίο οι προσωπικές σχέσεις υπερισχύουν των θεσμικών συμφερόντων. Ως αποτέλεσμα, οι μεταβάσεις στην ηγεσία δημιουργούν τεράστια ποσά αβεβαιότητας. Στην περίπτωση του Πούτιν, για παράδειγμα, η προοπτική της αποχώρησής του είναι αποσταθεροποιητική [19] ακόμη και για τους ανθρώπους που είναι δυσαρεστημένοι με την ηγεσία του. Τα προσωποπαγή καθεστώτα, αναμενόμενα, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις κρίσεις διαδοχής [3] μετά τον θάνατο του απολυτάρχη ή πριν ένας χρισμένος διάδοχος μπορέσει να εδραιώσει με επιτυχία τον έλεγχο.

ΤΟΠΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ, ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΤΑΞΗ

Επομένως, μακροπρόθεσμα, η στροφή προς τον περσοναλισμό μπορεί να συμβάλει στην διαφύλαξη της βιωσιμότητας της φιλελεύθερης δημοκρατίας ως καθολικού μοντέλου. Ο περσοναλισμός μπορεί να είναι μόνο τοπικός. Η ιδεολογία του είναι να συσσωρεύει την εξουσία με οποιονδήποτε τρόπο είναι δυνατός˙ είναι μια τακτική για την προσωπική ενίσχυση, όχι μια στρατηγική για θεσμική διακυβέρνηση. Επομένως, δεν υπάρχει η ελκυστικότητα των προηγούμενων παγκοσμιοποιημένων ιδεολογιών, όπως ο φασισμός και ο κομμουνισμός, που προσέφεραν αξιόπιστες, συνεκτικές και κατά καιρούς εξαιρετικά ελκυστικές καθεστωτικές εναλλακτικές έναντι της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Το μονοκομματικό κράτος της Κίνας, μέχρι πρόσφατα, φαινόταν να προσφέρει μια τέτοια αντίπαλη ιδεολογία. Το Πεκίνο φάνηκε να έχει αναπτύξει ένα σύστημα [20], στο οποίο τα όρια των θητειών γίνονταν σεβαστά και ένας κύκλος ελίτ θα μπορούσε να επιδιώξει το εθνικό συμφέρον με τρόπο που να συνδυάζει τα πλεονεκτήματα της καπιταλιστικής ευελιξίας με αυταρχικό συγκεντρωτισμό. Αντί για ανταγωνιστικές ομάδες που θα εναλλάσσονται στην εξουσία, ένα μοναδικό σώμα θα αντιπροσωπεύει την βούληση του λαού. Με αυτόν τον τρόπο, υποσχέθηκε να αποφύγει το αδιέξοδο της πολυκομματικής δημοκρατίας, να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης, και να διασφαλίσει την κυριαρχία της χώρας ενάντια στις διεισδύσεις της υπό την ηγεσία των ΗΠΑ παγκόσμιας τάξης.

Οι προσωποπαγείς ηγέτες μπορούν να δώσουν τις ίδιες υποσχέσεις με τα προεξάρχοντα κυβερνώντα κόμματα. Αλλά οι υποσχέσεις των προσωποπαγών ηγετών υποστηρίζονται από την δύναμη του χαρίσματός τους και των προσωπικών τους πιστών, όχι από θεσμικούς μηχανισμούς. Ως αποτέλεσμα, η ικανότητά τους να κυβερνούν είναι πιο περιορισμένη από ό, τι φαίνεται. Πιο προβληματικά, η ισχύς των διακηρύξεών τους εξαρτάται από τις συλλογικές εκτιμήσεις για το πόσο καιρό θα παραμείνουν στην εξουσία. Καθεστώτα που όταν δεν αμφισβητούνται φαίνονται σταθερά και ιδιαίτερα αποδοτικά, αρχίζουν να φαίνονται εύθραυστα και κούφια μόλις απειλούνται.

Μια πρόσφατη υπεράσπιση [21] του επιχειρήματος του Francis Fukuyama σχετικά με το τέλος της ιστορίας σημείωσε ότι ο κεντρικός ισχυρισμός του -ότι «δεν υπάρχει κανένας πιθανός ιδεολογικός αντίπαλος για την φιλελεύθερη δημοκρατία» - παραμένει αληθής και σήμερα. Η Κίνα, η Ρωσία, το Ισλαμικό Κράτος (ή ISIS), ο εθνικισμός: Κανείς δεν προσφέρει ένα «ολοκληρωμένο σύνολο πολιτικών και οικονομικών ιδεών που να μπορούν να σταθούν ως ανταγωνιστικές της φιλελεύθερης δημοκρατίας με καθολικά ιδανικά και παγκόσμια ελκυστικότητα». Παρόλο που το μονοκομματικό κράτος, υποβοηθούμενο από την κατανομή της εξουσίας και την θεσμοποιημένη διαδοχή, θα μπορούσε να γίνει αυτός ο αντίπαλος, τούτο φαίνεται τώρα όλο και πιο απίθανο.

Αυτός δεν είναι λόγος για να είμαστε αισιόδοξοι σχετικά με την άνοδο των αυταρχικών. Η κίνηση προς τον περσοναλισμό μπορεί να είναι αυτοκαταστροφική μακροπρόθεσμα, αλλά, όπως είπε ο John Maynard Keynes, μακροπρόθεσμα θα είμαστε όλοι νεκροί. Τα προσωποπαγή καθεστώτα ξεκινούν περισσότερους πολέμους [22] και κάνουν την ζωή μίζερη για τον λαό τους [23]. Ούτε τα προσωποπαγή καθεστώτα είναι ανίκανα για προσαρμογή: Τόσο η Κίνα όσο και η Σοβιετική Ένωση υποβλήθηκαν σε περιόδους έντονου περσοναλισμού [3] (υπό τον Μάο και τον Στάλιν) αλλά κατάφεραν να ανακάμψουν και να επανέλθουν στην μονοκομματική κυριαρχία.

Ωστόσο, ακόμη και σε μια εποχή εκτεταμένης απογοήτευσης με την δημοκρατία, δεν έχει ακόμη προκύψει μια καθολικά ελκυστική εναλλακτική λύση. Η στροφή προς τον περσοναλισμό, με όλα τα δυνητικά προβλήματα που θέτει, μόνο ενισχύει αυτή την πραγματικότητα. Οι αυταρχικοί μπορεί να γίνονται ισχυρότεροι, αλλά η ιδεολογία που χρησιμοποιείται για να στηρίξει την διακυβέρνησή τους, όχι.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2020-03-23/weakness-strongman

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2019-08-12/pu...
[2] https://doi.org/10.5129/001041518822704872
[3] https://www.cambridge.org/core/books/how-dictatorships-work/8DC095F7A890...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/2016-09-26/new-dictators
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2019-08-14/party-man
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2018-04-17/chinas-new-revo...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/turkey/2019-08-12/erdogans-way
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/philippines/2019-08-12/vigilante...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/2018-04-16/end-democratic-century
[10] https://doi.org/10.1016/j.socnet.2017.07.002
[11] https://www.cambridge.org/core/books/politics-of-authoritarian-rule/7F78...
[12] https://global.oup.com/academic/product/authoritarianism-9780190880200?c...
[13] https://doi.org/10.1177%2F0022002717692652
[14] https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0022002716684627
[15] https://jhupbooks.press.jhu.edu/title/defect-or-defend
[16] https://doi.org/10.1080/13510347.2020.1737677
[17] https://www.newsweek.com/putin-president-life-weaker-1493314
[18] https://www.npr.org/sections/parallels/2017/07/21/538535186/in-putins-ru...
[19] https://thediplomat.com/2020/03/one-way-to-look-at-the-overhaul-in-russi...
[20] https://www.cambridge.org/core/books/chinas-governance-puzzle/6DA23AD2ED...
[21] https://www.the-american-interest.com/2019/01/14/fukuyama-was-right-mostly/
[22] https://doi.org/10.1017/S0003055412000111
[23] https://doi.org/10.1086/706049

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition