Τα φάρμακα και τα εμβόλια έρχονται -αλλά σε ποιον; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τα φάρμακα και τα εμβόλια έρχονται -αλλά σε ποιον;

Πώς να γίνει σίγουρο ότι τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας δεν θα σταθούν εμπόδιο για την παγκόσμια υγεία

Σε ομιλία του στο συνέδριο του Ντέρμπαν, ο δικαστής του Ανώτατου Δικαστηρίου της Νοτίου Αφρικής, Edwin Cameron, κατήγγειλε [10] την «σοκαριστική και τερατώδη αδικία» του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος που είχε αποτύχει να προσφέρει προσιτές θεραπευτικές επιλογές σε ασθενείς που πεθαίνουν από AIDS στις φτωχές χώρες. Ο Κάμερον και άλλοι ηγέτες και ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών στις χώρες που επλήγησαν περισσότερο, επέρριψαν την ευθύνη για τις υψηλές τιμές και την έλλειψη πρόσβασης στα φάρμακα στις Δυτικές εταιρείες που ελέγχουν τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας [11] και στην Συμφωνία του ΠΟΕ για τις Εμπορικές Πτυχές των Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας (Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights). Η συμφωνία TRIPS -η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1995, την ίδια χρονιά που ιδρύθηκε ο ΠΟΕ- ανάγκασε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες να προστατεύσουν τις φαρμακευτικές πατέντες για πρώτη φορά, ουσιαστικά διασφαλίζοντας το δικαίωμα των φαρμακευτικών εταιρειών να χρεώνουν αυτό που θα μπορούσε να αντέξει η αγορά.

Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1990, καθώς τα συστήματα δημόσιας υγείας σε πολλά έθνη αγωνίστηκαν για να αντιμετωπίσουν την επιδημία του AIDS, ξέσπασαν διαφωνίες για τους κανόνες της Συμφωνίας TRIPS σε όλο τον κόσμο, βάζοντας τις κυβερνήσεις των αναπτυσσόμενων χωρών εναντίον ισχυρών φαρμακευτικών εταιρειών και ορισμένων από τα πλούσια έθνη όπου έδρευαν αυτές οι εταιρείες. Ένας νόμος της Βραζιλίας του 1996 [12] απέρριψε τα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας για τα φάρμακα HIV/AIDS υπέρ της τοπικής παραγωγής, οδηγώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες να περάσουν χρόνια αμφισβητώντας την Βραζιλία μέσω του ΠΟΕ. Το 1998, η μετα-απαρτχάιντ κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής τροποποίησε έναν νόμο για να καταστήσει τα γενόσημα, χαμηλού κόστους φάρμακα για το HIV/AIDS πιο εύκολα διαθέσιμα -μόνο για να αντιμετωπίσει αγωγές [13] από 41 φαρμακευτικές εταιρείες.

Η διάσκεψη για το AIDS στο Ντέρμπαν σηματοδότησε μια καμπή στην παγκόσμια κοινή γνώμη. Η ηθική οργή για τους θανάτους από AIDS σε φτωχές χώρες που θα μπορούσαν να αποτραπούν αυξανόταν, και η φαρμακευτική βιομηχανία και ο ΠΟΕ άρχισαν να ανταποκρίνονται. Οι διαδικασίες εναντίον των κυβερνήσεων της Βραζιλίας και της Νότιας Αφρικής απορρίφθηκαν αμφότερες το 2001 και, εκείνο το έτος, η ινδική παραγωγός γενόσημων φαρμάκων Cipla [14] άρχισε να προσφέρει την έκδοση του συνδυασμού τριών φαρμάκων ART για 350 δολάρια ανά ασθενή ετησίως. Η υπουργική συνάντηση του ΠΟΕ στη Ντόχα του Κατάρ, τον Νοέμβριο του 2001, κατέληξε σε μια δήλωση [15] ότι η Συμφωνία TRIPS «μπορεί και πρέπει να ερμηνευθεί και να εφαρμοστεί κατά τρόπο που να στηρίζει το δικαίωμα των μελών του ΠΟΕ να προστατεύουν την δημόσια υγεία και, ιδίως, να προωθεί την πρόσβαση όλων στα φάρμακα».

Η κρίση του AIDS δημιούργησε βαθιά ερωτήματα σχετικά με τον ρόλο που πρέπει να διαδραματίσουν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στις ωδίνες μιας παγκόσμιας υγειονομικής έκτακτης ανάγκης, και με τις ευθύνες που έχουν τα μέλη μιας διασυνδεδεμένης παγκόσμιας κοινότητας έναντι των πιο ευάλωτων μελών τους. Η σύνοδος του ΠΟΕ στη Ντόχα ένα χρόνο μετά την διάσκεψη του Ντέρμπαν, και με την διαμάχη σχετικά με τις ανισότητες όσον αφορά την πρόσβαση στις θεραπείες HIV/AIDS στο μυαλό, έκανε αλλαγές στην Συμφωνία TRIPS που έλαβαν περισσότερο υπόψη τις παγκόσμιες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για την δημόσια υγεία.

Οι βασικοί κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας του ΠΟΕ απαιτούν από τον οργανισμό να παρέχει προστασία σε διπλώματα ευρεσιτεχνίας [πατέντες] για όλες τις τεχνολογικές καινοτομίες που πληρούν βασικά κριτήρια, συμπεριλαμβανομένων των φαρμάκων και των εμβολίων [16]. Αλλά επειδή τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας προστατεύουν μονοπωλιακά δικαιώματα, οδηγούν σε εγγενή ένταση μεταξύ της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και της ανάγκης παραγωγής και διανομής οικονομικά προσιτών φαρμάκων. Τέτοιες εντάσεις συνήθως επιλύονται μέσω της αδειοδότησης, η οποία δίνει την δυνατότητα σε έναν κάτοχο διπλώματος ευρεσιτεχνίας να επιτρέπει σε άλλους να φτιάχνουν ή να εμπορεύονται το προστατευόμενο προϊόν -συνήθως σε μια τιμή και με κάποια επίβλεψη από τον κάτοχο του διπλώματος ευρεσιτεχνίας που να διασφαλίζει τον ποιοτικό έλεγχο.

Μερικές φορές, ωστόσο, μια εταιρεία ή μια κυβέρνηση μπορεί να προσπαθήσει και να μην καταφέρει να αποκτήσει μια επειγόντως απαραίτητη άδεια —ας πούμε, για την παραγωγή ενός σωτήριου εμβολίου. Σε μια τέτοια περίπτωση, βάσει της Συμφωνίας TRIPS, μια εθνική κυβέρνηση που αντιμετωπίζει κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την δημόσια υγεία μπορεί να εκδώσει τις λεγόμενες αναγκαστικές άδειες σε τοπικές εταιρείες, επιτρέποντάς τους να παράγουν προϊόντα που προστατεύονται από πατέντες χωρίς την συγκατάθεση των κατόχων αυτών των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Σύμφωνα με την TRIPS, οι αναγκαστικές άδειες χορηγούνται μόνο υπό αυστηρούς όρους [17], αλλά η αυξανόμενη εστίαση του ΠΟΕ, μετά την διάσκεψη της Ντόχα το 2001, στην ευέλικτη ερμηνεία των κανόνων για την κάλυψη των αναγκών της δημόσιας υγείας ενθάρρυνε τις φαρμακευτικές εταιρείες να επανεξετάσουν την προσέγγισή τους. Επιθυμώντας να αποφύγουν το στίγμα και τον οικονομικό πόνο της αναγκαστικής αδειοδότησης, πολλές κορυφαίες φαρμακευτικές εταιρείες, από μόνες τους, υιοθέτησαν μια πιο γενναιόδωρη προσέγγιση για την αδειοδότηση, οδηγώντας σε σημαντικές μειώσεις των τιμών των φαρμάκων. Μέχρι το 2011, το ετήσιο κόστος της φαρμακευτικής αγωγής για το HIV/AIDS στην Αφρική είχε μειωθεί [18] σε μόλις 100 δολάρια ανά ασθενή ετησίως και η πλειονότητα των ατόμων που είχαν μολυνθεί από τον ιό HIV στην υποσαχάρια Αφρική είχαν πρόσβαση στην θεραπεία.

ΕΥΕΛΙΞΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ