Οι παγκόσμιες αμυντικές δαπάνες αυξάνονται

Η πρόσφατη δημοσίευση (Απρίλιος 2020) του Ινστιτούτου SIPRI [1], το οποίο εδρεύει στην Στοκχόλμη, αναφορικά με τις παγκόσμιες αμυντικές δαπάνες για το έτος 2019 είναι ενδεικτική για την σύγχρονη τάση και οδηγεί στην εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων αναφορικά με τις στρατιωτικές δαπάνες συνολικά σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον.

Στρατιώτες του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (PLA) σε σχηματισμό κατά την διάρκεια της στρατιωτικής παρέλασης που σηματοδοτούσε την 70ή επέτειο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, στο Πεκίνο, την 1η Οκτωβρίου 2019. REUTERS/Jason Lee
---------------------------------------------------------------------

Το SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute) αποτελεί ένα ανεξάρτητο διεθνές ινστιτούτο αφοσιωμένο στην έρευνα συγκρούσεων, στρατιωτικών εξοπλισμών, ελέγχου των εξοπλισμών αυτών, και στον αφοπλισμό [2]. Ιδρύθηκε το 1966 και παρέχει δεδομένα κι αναλύσεις, από ανοικτές πηγές, σε υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, ερευνητές, τα ΜΜΕ και τους ενδιαφερόμενους πολίτες με σκοπό την προώθηση του διαλόγου και την ειρηνική επίλυση των διαφορών. Το Ινστιτούτο βρίσκεται σταθερά τα τελευταία χρόνια μεταξύ των κορυφαίων δεξαμενών σκέψης (think tanks) σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ανάμεσα σε άλλες αναλύσεις, δημοσιεύει σε ετήσια βάση ενημερωτικά δελτία που αφορούν τις τάσεις για τις παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες. Τα δελτία αυτά καλύπτουν το χρονικό διάστημα από το 1949 με το πλέον πρόσφατο να αφορά το 2019. Εδώ, πρέπει να σημειωθεί πως η φύση των αμυντικών δαπανών θέτει φραγμούς, λόγω του ευαίσθητου χαρακτήρα τους για την εθνική άμυνα, στην ελεύθερη πρόσβαση στο σύνολο των πληροφοριών για το ευρύ κοινό αλλά και τους ερευνητές. Για τον λόγο αυτόν παρατηρούνται αποκλίσεις σε ορισμένα ποσά που παραθέτει το ενημερωτικό δελτίο του SIPRI από τις επίσημες αναφορές των κυβερνήσεων [3]. Συνεπώς, αναλογιζόμενοι πάντα την απόρρητη φύση ορισμών στοιχείων, τα δεδομένα των αμυντικών δαπανών περιλαμβάνουν δαπάνες για τις ένοπλες δυνάμεις, τα Υπουργεία κι άλλες σχετικές με την άμυνα κυβερνητικές υπηρεσίες, τις παραστρατιωτικές δυνάμεις όταν εκτελούν στρατιωτικές επιχειρήσεις, καθώς και τις στρατιωτικές διαστημικές δυνάμεις. Τα δεδομένα αυτά συνοδεύονται από δαπάνες που αφορούν το στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό (μισθοδοσία, συντάξεις) καθώς και δαπάνες σχετικές με την εκπαίδευση, συντήρηση, προμήθεια, έρευνα/ανάπτυξη και βοήθεια προς άλλα κράτη.

Στο ενημερωτικό δελτίο αναφέρεται πως το συνολικό ύψος των αμυντικών δαπανών παγκοσμίως εκτιμάται για το έτος 2019 σε 1.917 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό το οποίο είναι και το υψηλότερο που καταγράφεται από το 1988.

Στην Εικόνα 1 παρατηρούμε μια σταθερή πτώση των ετών 2011-2014, που συμπίπτει με την οικονομική κρίση, ενώ από το 2015 κι εντεύθεν η άνοδος είναι σε ετήσια βάση με το αποκορύφωμα να καταγράφεται το έτος 2019. Η αύξηση των αμυντικών δαπανών είναι της τάξης του 3,6% από το 2018 κι αγγίζει το 7,2% σε σύγκριση με το 2010. Όσον αφορά το μερίδιό των αμυντικών δαπανών σε σχέση με το παγκόσμιου Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) ανέρχεται στο 2,2%. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο καταμερισμός του εν λόγω ποσού όπως παρουσιάζεται στην Εικόνα 2. Τα πέντε κράτη με τις μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες, καλύπτοντας το 62% των παγκοσμίων αμυντικών δαπανών, είναι κατά σειρά οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία.

Οι ΗΠΑ βρίσκονται στην κορυφή του πίνακα καθώς δαπάνησαν κατά το προηγούμενο έτος το αστρονομικό ποσό των 732 δισ. δολαρίων για την κάλυψη των αμυντικών τους δαπανών αυξάνοντάς το κατά 5,3% από το 2018. Παρ' όλη την θεαματική άνοδο το 2019, οι συνολικές αμυντικές δαπάνες της χώρας είναι μειωμένες κατά 15% σε σύγκριση με το έτος ρεκόρ 2010. Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να δεσπόζουν ως η κυρίαρχη στρατιωτική δύναμη του πλανήτη καθώς κατέχουν μερίδιο της τάξης του 38% των συνολικών δαπανών για την άμυνα, ενώ ξοδεύουν μόνες τους όσα τα επόμενα 10 κράτη. Η Κίνα βρίσκεται στη 2η θέση με τις εκτιμήσεις να ανεβάζουν τα συνολικά έξοδα της χώρας σε 261 δισ. δολάρια, σχεδόν το 1/3 των αντίστοιχων αμερικανικών. Τα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά στην περίπτωση της Κίνας δεν είναι τόσο η 2η θέση αλλά το γεγονός πως κατέχει ήδη το 14% του παγκόσμιου μεριδίου, παρουσιάζει αύξηση από το 2018 της τάξης του 5,1% [4] καθώς και ένα εκπληκτικό 85% από το 2010. Επιπροσθέτως, οι κινεζικές αμυντικές δαπάνες βρίσκονται σε συνεχή αυξητική πορεία από το 1994. Η αύξηση αυτή ακολουθεί την οικονομική ανάπτυξη της χώρας, ενώ αποτελεί ένδειξη πως το Πεκίνο μετατρέπει την οικονομική ισχύ του σε στρατιωτική για την επίτευξη των γεωπολιτικών στόχων του. Η Ινδία βρίσκεται στην 3η θέση της παγκόσμιας κατάταξης κατέχοντας το 3,7% του παγκοσμίου μεριδίου για πρώτη φορά. Η αύξηση από το 2018 αγγίζει το 6,8% ενώ το ποσό που ξόδεψε η χώρα το 2019 εκτιμάται σε 71,1 δισ. δολάρια. Η Ρωσική Ομοσπονδία βρίσκεται στην 4η θέση για το 2019 ξοδεύοντας 65,1 δισ. δολάρια το οποίο μεταφράζεται σε μερίδιο της τάξης του 3,4% με την αύξηση από το 2018 να ανέρχεται στο 4,5%. Η πρώτη πεντάδα συμπληρώνεται από την Σαουδική Αραβία η οποία εκτιμάται πως ξόδεψε 61,9 δισ. δολάρια παρουσιάζοντας σημαντική κάμψη από το 2018 της τάξης του 16% [5].

Στην πρώτη πεντάδα παρατηρούμε ότι από τις Δυτικές δυνάμεις βρίσκονται μόνον οι ΗΠΑ, ενώ είναι χαρακτηριστική η απουσία των ευρωπαϊκών κρατών. Στον αντίποδα συναντούμε τρεις ασιατικές δυνάμεις (Κίνα, Ινδία, Ρωσία) καθώς η περιφέρεια της Ασίας-Ωκεανίας κατέχει μερίδιο 27% των παγκόσμιων δαπανών για την άμυνα, ξεπερνώντας την Ευρώπη η οποία περιορίζεται μόλις στο 19%. Η περιφέρεια της Αμερικής βρίσκεται στην κορυφή κατέχοντας το 43% ενώ η Αφρική μόλις το 2,1%. Είναι προφανές πως η κατανομή εντός τόσο εκτεταμένων περιφερειών δεν είναι ομοιόμορφη. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως στην περιφέρεια της Αμερικής (μερίδιο 43%), το 39% αφορά την Βόρεια, το 0,5% την Κεντρική και το 2,8% τη Νότια. Κατ' αντιστοιχία στην περιφέρεια της Ευρώπης (μερίδιο 19%), η Δυτική καταλαμβάνει τη μερίδα του λέοντος με 13% ακολουθούμενη από την Ανατολική (3,9%) και Κεντρική (1,6%). Επίσης, πάντα σε επίπεδο περιφερειών, η Ευρώπη κατέγραψε την μεγαλύτερη ποσοστιαία άνοδο η οποία κυμάνθηκε στο 5%, ακολουθούμενη από την Ασία-Ωκεανία (άνοδος 4,8%), την Αμερική (άνοδος 4,7%) και τέλος την Αφρική (άνοδος 1,5%).

Στις επόμενες θέσεις μέχρι την πρώτη 10αδα θα συναντήσουμε τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, Γαλλία, Γερμανία, Μεγάλη Βρετανία ακολουθούμενες από την Ιαπωνία και Νότια Κορέα. Η μεταβολή μεταξύ 2018-2019 είναι θεαματική για την Γερμανία η οποία παρουσιάζει αύξηση 10%, ενώ στον αντίποδα η Ιαπωνία παρουσιάζει οριακή μείωση της τάξης του 0,1%. Η ισχυρότερη ευρωπαϊκή δύναμη αναδεικνύεται η Γαλλία η οποία δαπάνησε 50,1 δισ. δολάρια το 2019 κατέχοντας το 2,9% των συνολικών παγκόσμιων δαπανών. Οι επόμενες θέσεις καταλαμβάνονται κατά σειρά από τις Βραζιλία, Ιταλία, Αυστραλία, Καναδά και Ισραήλ. Τα δεκαπέντε αυτά κράτη κατέχουν το 81% των παγκόσμιων αμυντικών δαπανών ξοδεύοντας συνολικά 1533 δισ. δολάρια. Επίσης, από τα κράτη που βρίσκονται στις 15 πρώτες θέσεις της λίστας τα 6 είναι μέλη του NATO [6] κατέχοντας το 48% των παγκόσμιων δαπανών ξοδεύοντας 929 δισ. δολάρια. Το σύνολο των μελών του NATO, ήτοι 29 κράτη, δαπάνησαν συνολικά 1.035 δισ. δολάρια. Στην Εικόνα 3 παρατίθεται ο χάρτης που δεικνύει τις αμυντικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ κάθε κράτους για το έτος 2019.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η Κίνα φαίνεται να δαπανά μικρότερο ποσοστό του ΑΕΠ της για την άμυνα σε σύγκριση με τις ΗΠΑ. Ομοίως τα κράτη της Δυτικής Ευρώπης φαίνεται ότι δαπανούν μικρό ποσοστό του ΑΕΠ τους για τις αμυντικές τους δαπάνες καθώς καλύπτονται από την αμερικανική προστασία μέσω του NATO. Μόνον 10 κράτη διέθεσαν για την κάλυψη των αμυντικών τους δαπανών το 4% ή και παραπάνω του συνολικού τους ΑΕΠ. Από τα εν λόγω αυτά κράτη τα 6 βρίσκονται στη Μέση Ανατολή, δηλαδή το Ομάν [7], η Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ, το Ισραήλ, η Ιορδανία και ο Λίβανος.

Παρατηρώντας προσεκτικότερα την λίστα με τα 40 κράτη τα οποία δαπάνησαν τα μεγαλύτερα ποσά για τις αμυντικές δαπάνες τους το 2019 θα σταθούμε συγκεκριμένα στην 16η και 34η θέση καθώς καταλαμβάνονται από την Τουρκία και την Ελλάδα αντίστοιχα. Η Τουρκία καταλαμβάνει στην ίδια θέση στον πίνακα για το 2018 και 2019 καθώς δαπάνησε 20,4 δισ. δολάρια σημειώνοντας αύξηση κατά 5,8%. Η άνοδος σε σύγκριση με το 2010 ανέρχεται στο 86% κι αντικατοπτρίζει την ανάπτυξη της τουρκικής οικονομίας η οποία μεταφράζεται σε ένα εκτεταμένο εξοπλιστικό πρόγραμμα το οποίο προέρχεται κατά μεγάλο ποσοστό από την εγχώρια αμυντική βιομηχανία. Τέλος, η Τουρκία κατέχει το 1,1% των παγκόσμιων αμυντικών δαπανών. Η Ελλάδα αντίστοιχα βρίσκεται στην 34η θέση για το 2019, μια θέση χαμηλότερα σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Η χώρα δαπάνησε συνολικά 5,5 δισ. δολάρια [8] σημειώνοντας μικρή μείωση σε σχέση με το 2018, της τάξης του 0,4%. Εντούτοις, η συρρίκνωση των αμυντικών δαπανών το 2019 εν συγκρίσει με το 2010 ανέρχεται στο εντυπωσιακό 23%. Το γεγονός αυτό οφείλεται φυσικά στην οικονομική κρίση που ενέσκηψε στην χώρα επί σχεδόν μια δεκαετία, η οποία άφησε τα σημάδια της στον χώρο της άμυνας. Το διαμορφούμενο περιφερειακό περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο, με μια όλο και περισσότερο αναθεωρητική και διεκδικητική Τουρκία, καθιστά επιτακτική την ανάγκη η Ελλάδα να επενδύσει μεγαλύτερα ποσά για την βελτίωση της αποτρεπτικής ικανότητας των Ενόπλων Δυνάμεών της.

ΟΙ ΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΜΥΝΤΙΚΕΣ ΔΑΠΑΝΕΣ ΕΝ ΜΕΣΩ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

Η πρόσφατη πανδημία που έπληξε την ανθρωπότητα είναι σε θέση να ανακόψει την άνοδο των αμυντικών δαπανών. Πράγματι, οι ένοπλες δυνάμεις διαφόρων κρατών χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση της ασθένειας covid-19 [9]. Όμως, το πλήγμα στην παγκόσμια οικονομία από τα περιοριστικά μέτρα αναμένεται να είναι σοβαρό με συνέπεια να αναγκαστούν τα κράτη να περιορίσουν τις εκτεταμένες αμυντικές τους δαπάνες. Σε μια σύντομη ιστορική αναδρομή, οι αμυντικές δαπάνες, γνώρισαν σημαντική πτώση μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου για να αυξηθούν εκ νέου την δεκαετία του 2000 με τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας που εξαπέλυσαν οι ΗΠΑ. Παράλληλα, η ανάπτυξη της κινεζικής οικονομίας οδήγησε σε έναν εκτεταμένο ανταγωνισμό μεταξύ των δύο μεγάλων δυνάμεων της εποχής μας, των ΗΠΑ και της Κίνας. Στην Ευρώπη, η ρωσική επιθετικότητα οδηγεί στην σταδιακή αύξηση των αμυντικών δαπανών των κρατών της Ανατολικής Ευρώπης [1]. Παρ' όλα αυτά, στην Δύση υπάρχει εύλογη δυσπιστία ως προς την ειλικρίνεια των δημοσιοποιούμενων αμυντικών δαπανών τόσο από πλευράς Κίνας όσο και από τη Ρωσία.

Η πανδημία βάθυνε την δυσπιστία μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, ενώ ο ραγδαίος κινεζικός εξοπλισμός θέτει έντονα διλήμματα ασφαλείας σε άλλα κράτη της περιφέρειας τα οποία οδηγούνται επίσης σε αύξηση των αμυντικών δαπανών τους. Η ρευστότητα του διεθνούς περιβάλλοντος και η ανάπτυξη γεωπολιτικών ανταγωνισμών προμηνύει την συνέχιση της ανοδικής πορείας των αμυντικών δαπανών κάτι που τελικώς μπορεί να μην επαληθευτεί. Παράλληλα με την κρίση της covid-19 ενέσκηψε η κρίση των τιμών του πετρελαίου οι οποίες κατέρρευσαν καθώς έπεσε κάτω από 10 δολάρια το βαρέλι (αν και αργότερα ανέκαμψαν στα περίπου 30 δολάρια το βαρέλι). Το γεγονός αυτό αναμένεται να έχει αρνητικές συνέπειες στις εξαγωγές κρατών όπως η Ρωσία, η Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα τα οποία συνιστούν σημαντικούς παίκτες στην παγκόσμια αμυντική βιομηχανία.

Τα περιοριστικά μέτρα για την καταπολέμηση της πανδημίας θα πλήξουν επίσης πολλές από τις ευρωπαϊκές οικονομίες οι οποίες, κατά δήλωση του ΔΝΤ, θα παρουσιάσουν αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Ορισμένα από τα κράτη που χτυπήθηκαν σκληρά από την πανδημία είναι η Ιταλία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ, η Γερμανία και ο Καναδάς. Τα κράτη αυτά επίσης δαπανούν τα μεγαλύτερα ποσά για την άμυνα στο πλαίσιο του NATO. Η ανάγκη για την αντιμετώπιση της επερχόμενης οικονομικής κρίσης αλλά και της ενίσχυσης του κοινωνικού κράτους ίσως αναγκάσει τις κυβερνήσεις να περικόψουν δαπάνες από την άμυνα, ακόμα και την κυβέρνηση των ΗΠΑ η οποία βρίσκεται με διαφορά στην κορυφή των αμυντικών δαπανών παγκοσμίως. Ήδη, κράτη όπως η Νότια Κορέα και η Ταϊλάνδη ανακοίνωσαν περικοπές των αμυντικών τους δαπανών για το τρέχον έτος της τάξης του 2% και 5% αντίστοιχα.

Εν κατακλείδι, ο πλανήτης βιώνει μια συνεχή αύξηση των αμυντικών δαπανών τα τελευταία έτη καθώς το διεθνές περιβάλλον χαρακτηρίζεται από έντονη αστάθεια. Απρόβλεπτες εξελίξεις όμως, όπως το ξέσπασμα της πανδημίας, είναι σε θέση να επιβραδύνουν ή και να ανακόψουν την αύξηση των αμυντικών δαπανών καθώς προέχει η επικείμενη οικονομική κρίση, ενώ κανείς ακόμη δεν είναι βέβαιος για το χρόνο της επιστροφής στην κανονικότητα.

Παραπομπές:

*Το δοκίμιο αυτό έχει δημοσιευθεί στο τεύχος αριθ. 64 (Ιούνιος - Ιούλιος 2020) του Foreign Affairs The Hellenic Edition.

[1] Βλ. https://www.sipri.org/media/press-release/2020/global-military-expenditu...
[2] Βλ. https://www.sipri.org/about
[3] Βλ. https://www.sipri.org/sites/default/files/2020-04/fs_2020_04_milex_0.pdf στη σελίδα 8 αναφορικά με την εκτίμηση των αμυντικών δαπανών Γερμανίας και Μεγάλης Βρετανίας
[4] Εντούτοις μικρότερη αύξηση συγκριτικά με την αντίστοιχη των ΗΠΑ
[5] είναι χαρακτηριστικό πως αποτελεί το μόνο κράτος της πρώτης πεντάδας που γνώρισε μείωση των αμυντικών του δαπανών μεταξύ 2018-2019
[6] ΗΠΑ, Γαλλία, Γερμανία, Μεγάλη Βρετανία, Ιταλία και Καναδάς
[7] Η χώρα ξοδεύει το 8,8% του ΑΕΠ της για την κάλυψη των αμυντικών της δαπανών γεγονός που την κατατάσσει στην κορυφή της σχετικής λίστας
[8] Η χώρα κατέχει το 0,3% των παγκόσμιων αμυντικών δαπανών
[9] Χτίσιμο νοσοκομείων, επιβολή μέτρων περιορισμού, συνδρομή στην έρευνα για την ανάπτυξη εμβολίου. Βλ. επίσης https://www.economist.com/international/2020/04/26/global-arms-spending-...
[10] Βλ. https://www.economist.com/international/2020/04/26/global-arms-spending-...

Πηγές:

-https://www.economist.com/international/2020/04/26/global-arms-spending-is-rising-but-covid-19-will-trim-budgets
-https://www.sipri.org/sites/default/files/2020-04/fs_2020_04_milex_0.pdf

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition