Βοηθήστε τον Λίβανο να βοηθήσει τον εαυτό του

Η Βηρυτός συνεχίζει να ανακάμπτει από μια έκρηξη που σκότωσε σχεδόν 200 άτομα και τραυμάτισε χιλιάδες περισσότερους στις 4 Αυγούστου. Σημαντικά στοιχεία των υποδομών της Βηρυτού, όπως το λιμάνι της, θα χρειαστούν επισκευές που το κράτος δεν μπορεί να αντέξει.

Ο Λίβανος ήταν σε κρίση ακόμη και πριν από την έκρηξη. Τα ποσοστά μόλυνσης COVID-19 αυξάνονταν –μετά την έκρηξη, έχουν διπλασιαστεί. Τα lockdown έχουν καταστρέψει την οικονομία του Λιβάνου, συμπεριλαμβανομένου του κάποτε ζωηρού τραπεζικού τομέα της χώρας, ο οποίος είναι πλέον αφερέγγυος. Επιπλέον, ο Λίβανος έχει τον υψηλότερο κατά κεφαλή αριθμό προσφύγων στον κόσμο, κυρίως Σύρους και Παλαιστίνιους. Η εισροή, που αποτελεί περίπου το 20% του πληθυσμού του Λιβάνου, ήταν δύσκολο να απορροφηθεί από ένα μικρό έθνος ακόμη και στις καλύτερες εποχές. Η χώρα που είναι γνωστή ως «το Μαργαριτάρι της Μεσογείου» είναι τώρα θαμμένη στην λάσπη της φτώχειας, των ασθενειών, της απογοήτευσης και της απελπισίας.

Γκράφιτι κοντά στο λιμάνι της Βηρυτού, στον Λίβανο, τον Αύγουστο του 2020. Hannah McKay / Reuters
----------------------------------------------------------------

Για να ανοικοδομηθεί υπό αυτές τις συνθήκες, ο Λίβανος θα χρειαστεί εξωτερική υποστήριξη. Αλλά το πολιτικό σύστημα της χώρας [1] κατανέμει την εξουσία ανά θρησκευτικό δόγμα και ενθαρρύνει τους ηγέτες να καθιερώνουν συστήματα πατρωνίας που εκτρέπουν τους δημόσιους πόρους σε ιδιωτικούς τραπεζικούς λογαριασμούς. Οι διεθνείς δωρητές έχουν βάσιμους λόγους να φοβούνται ότι θα δεχθούν επικρίσεις για επίσημη διαφθορά ή να δουν τις συνεισφορές τους να εξυπηρετούν σεχταριστικά συμφέροντα και όχι τα συμφέροντα της χώρας στο σύνολό της. Οι παραδοσιακές μορφές βοήθειας μέσω της κεντρικής κυβέρνησης είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην κατάχρηση. Στο παρελθόν, κυβερνητικοί αξιωματούχοι έχουν γίνει πλούσιοι ακριβώς χρησιμοποιώντας τα διεθνή κεφάλαια που προορίζονται για τους Σύρους πρόσφυγες και τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση.

Ωστόσο, τέτοια αποτελέσματα δεν είναι αναπόφευκτα. Η τρέχουσα κρίση προσφέρει στις δωρήτριες χώρες την ευκαιρία να προσεγγίσουν τον Λίβανο δημιουργικά και να κάνουν κεντρική προτεραιότητα της διεθνούς βοήθειας την ισότιμη ανάκαμψη για όλους τους Λιβανέζους. Αντί να διοχετεύουν βοήθεια μέσω των συνηθισμένων αναποτελεσματικών διαδρομών, εκείνοι που επιδιώκουν να βοηθήσουν τον Λίβανο θα πρέπει να σχεδιάσουν ένα σύστημα που να διανέμει την βοήθεια αποτελεσματικά και να συναρτήσουν αυστηρούς όρους στην χρήση της, συμπεριλαμβανομένων μέτρων που έχουν σχεδιαστεί για την ελαχιστοποίηση της διαφθοράς και τη μεγιστοποίηση της εντιμότητας. Ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να καταστήσει υπόλογους εκείνους που είναι υπεύθυνοι για την καταστροφή, ακόμη και ενώ θα αποτρέπει την χώρα από το να κυλήσει περαιτέρω στην κρίση.

ΕΝΑΣ ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΡΙΣΗΣ

Ο Λίβανος δεν χρειάζεται μόνο άμεση ανακούφιση αλλά και μακροπρόθεσμη ανοικοδόμηση. Η έκρηξη στις 4 Αυγούστου, μια από τις μεγαλύτερες καταγεγραμμένες μη πυρηνικές εκρήξεις στην ιστορία, προκάλεσε ζημιές σε ακτίνα έξι μιλίων από το λιμάνι. Δεν υπάρχουν ακόμη επιβεβαιωμένα στοιχεία, αλλά οι πρώτες εκτιμήσεις έθεσαν το κόστος της ανοικοδόμησης τόσο ψηλά όσο στα 15 δισεκατομμύρια δολάρια [2].

Αλλά τα χρήματα μόνο δεν θα καλύψουν τις ανάγκες του Λιβάνου. Αντίθετα, για να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στην κρίση του Λιβάνου, οι εξωτερικοί δρώντες πρέπει να αναγνωρίσουν και να βοηθήσουν στην αποκατάσταση της πολιτικής δυσλειτουργίας της χώρας. Πολλοί Λιβανέζοι κατηγορούν την κυβερνητική αμέλεια για την έκρηξη του λιμανιού: αξιωματούχοι είχαν αφήσει από το 2013 ένα τεράστιο απόθεμα νιτρικού αμμωνίου να παραμείνει στην αποθήκη χωρίς μέτρα ασφαλείας [3]. Η έκρηξη ξύπνησε εκ νέου ένα λαϊκό κίνημα διαμαρτυρίας που είχε αδρανοποιηθεί κατά την διάρκεια της πανδημίας COVID-19, αλλά τώρα απαιτεί οι πολιτικοί της χώρας να λογοδοτούν και η διαδικασία ανοικοδόμησης να παραμείνει απαλλαγμένη από διαφθορά.

Για τον σκοπό αυτό, Λιβανέζοι ακτιβιστές και ηγέτες της κοινωνίας των πολιτών ζήτησαν από την διεθνή κοινότητα να αποφύγει την διοχέτευση βοήθειας μέσω της κυβέρνησής τους, η οποία φοβούνται ότι θα την εκτρέψει σε διεφθαρμένους σκοπούς. Οι ανησυχίες τους βασίζονται σε σκληρά κερδισμένη εμπειρία: μετά τον καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο του Λιβάνου, οι πολιτικοί άντλησαν δισεκατομμύρια δολάρια μέσω διεφθαρμένων σχεδίων ανοικοδόμησης. Συγκέντρωσαν κι άλλα δισεκατομμύρια με το να μονοπωλήσουν την αγορά ακινήτων [4] στο κάποτε ζωηρό κέντρο της πόλης. Το ίδιο σχήμα εφαρμόστηκε με διεθνή βοήθεια μετά τον πόλεμο του 2006 με το Ισραήλ, όταν αξιωματούχοι εξέτρεψαν την άνευ όρων διεθνή βοήθεια ανοικοδόμησης από χώρες του Κόλπου στις εκλογικές τους περιφέρειες μέσω προσοδοφόρων συμβάσεων.

Οι πρώτες διεθνείς προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κρίσης του Αυγούστου δεν έχουν αντιμετωπίσει επαρκώς τέτοιες ανησυχίες. Μια διάσκεψη δωρητών στις 9 Αυγούστου ζήτησε [5] μια «αμερόληπτη, αξιόπιστη και ανεξάρτητη» έρευνα για την πηγή της έκρηξης -αλλά η έρευνα εξαρτάται από την υποστήριξη της κυβέρνησης του Λιβάνου, κάτι που ο πρόεδρος Michel Aoun έχει λίγα κίνητρα να προσφέρει. Επιπλέον, η διάσκεψη παρήγαγε 250 εκατομμύρια ευρώ για ανθρωπιστική βοήθεια -αλλά στην συνέχεια κάλεσε τα Ηνωμένα Έθνη να διανείμει τα χρήματα, παρά τον σκεπτικισμό πολλών Λιβανέζων σχετικά με τις πρακτικές του. Ο ΟΗΕ συνήθως διοχετεύει βοήθεια μέσω των κυβερνήσεων, ακόμη και εκείνων που έχουν ιστορικό διαφθοράς ή εγκληματικότητας. Οι άνθρωποι φοβούνται ότι ακόμη και τα χρήματα της βοήθειας που προορίζονται για τους πρόσφατα άστεγους απλώς θα εξαφανιστούν σε ιδιωτικά χέρια.

ΣΦΥΡΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ

Οι χώρες δωρητές μπορούν να αρχίσουν να χτίζουν εμπιστοσύνη με το να διευκολύνουν μια πραγματικά ανεξάρτητη έρευνα για την έκρηξη. Πρέπει να εξαρτήσουν την βοήθεια ανασυγκρότησης στον Λίβανο στην συνεργασία με μια τέτοια έρευνα και την αποδοχή των αποτελεσμάτων της.

Οι λιβανέζικοι θεσμοί απέτυχαν προφανώς να αναζητήσουν απαντήσεις από μόνοι τους. Η κυβέρνηση κατηγόρησε την στρατιωτική αστυνομία ότι ηγήθηκε μιας γρήγορης έρευνας και υποσχέθηκε ευρήματα εντός πέντε ημερών από την έκρηξη. Εβδομάδες αργότερα, τα αποτελέσματα παραμένουν ένα μυστήριο. Ανώτεροι αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου και του πρωθυπουργού που παραιτήθηκε πρόσφατα, έχουν εμπλακεί σε ένα παιχνίδι κατηγορών τύπου «οφθαλμόν αντί οφθαλμού», αρνούμενοι αρχικά οποιαδήποτε προηγούμενη γνώση για το απόθεμα του νιτρικού αμμωνίου -παρόλο που έγγραφα που έχουν διαρρεύσει προσφέρουν αποδεικτικά στοιχεία για το αντίθετο.

Ακόμα κι αν η έρευνα της κυβέρνησης αποφέρει αποτελέσματα, μεγάλος αριθμός Λιβανέζων δεν θα τα θεωρήσει πειστικά. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να προχωρήσουν στην σύσταση μιας διερευνητικής επιτροπής που θα περιλαμβάνει Λιβανέζους και διεθνείς ειδικούς και θα διευθύνεται από μια ανώτερη διεθνή προσωπικότητα. Χώρες των οποίων οι πολίτες σκοτώθηκαν –συμπεριλαμβανομένης της Συρίας, της Αιγύπτου, της Τουρκίας, της Αυστραλίας, της Γερμανίας, της Γαλλίας και άλλων– θα μπορούσαν να κληθούν να στείλουν ειδικούς. Η επιτροπή θα προσπαθούσε να εξηγήσει την προέλευση της έκρηξης και να καθορίσει ποιος ήταν υπεύθυνος για αυτήν. Με την βοήθεια στην ζυγαριά, και με τις Αρχές που είναι αποστασιοποιημένες από τους πολιτικούς μηχανισμούς του Λιβάνου να βρίσκονται στο τιμόνι, ο έλεγχος είναι πιθανό να παράγει ένα αποτέλεσμα που να είναι αληθινό και όχι πολιτικά βολικό. Σε αντίθεση με την έρευνα που προτάθηκε στην διάσκεψη των δωρητών, μια έρευνα που θα οργανωνόταν από μια ανεξάρτητη εξεταστική επιτροπή δεν θα εξαρτιόταν από την καλή θέληση της κυβέρνησης του Λιβάνου ούτε θα λειτουργούσε υπό την αιγίδα της.

ΕΝΑ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΛΙΒΑΝΟ

Η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να καταλήξει σε ένα βελτιωμένο μοντέλο διανομής βοήθειας για να παρακάμψει την διαφθορά του Λιβάνου. Κανονικά, οι ξένες χώρες θα δημιουργούσαν ένα ταμείο πολλαπλών δωρεών που θα το διαχειριζόταν η Παγκόσμια Τράπεζα ή άλλοι σημαντικοί συντελεστές, σε συνεργασία με το κράτος υποδοχής. Ωστόσο, δεδομένης της δικαιολογημένης έλλειψης εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση του Λιβάνου, δωρητές όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (Gulf Cooperation Council, GCC) και η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να στοχεύουν στην δημιουργία μιας διεθνούς Αρχής ανοικοδόμησης που θα είναι περισσότερο αποστασιοποιημένη από την δικαιοδοσία του Λιβάνου. Οι δωρητές θα πρέπει να χαρακτηρίσουν αυτή την Αρχή ως ένα συμβόλαιο -μια συμφωνία που προσφέρει στον Λίβανο βοήθεια δισεκατομμυρίων δολαρίων σε αντάλλαγμα για μετρήσιμη, αποδεδειγμένη απόδοση στην ανοικοδόμηση της πόλης και του λιμανιού της.

Αυτό το όργανο –ας το αποκαλέσουμε Διεθνής Αρχή Ανασυγκρότησης της Βηρυτού- όχι μόνο θα επιβλέπει τις διεθνείς συνεισφορές αλλά και θα αναλαμβάνει την ευθύνη για την χρήση τους, ζητώντας την συμβολή των ειδικευμένων ομάδων της κοινωνίας των πολιτών του Λιβάνου. Μια τέτοια Αρχή θα σχεδιάζει, θα συμβολαιοποιεί, θα χρηματοδοτεί και θα επιβλέπει την διαδικασία ανοικοδόμησης, καθορίζοντας τις προτεραιότητες στην ανοικοδόμηση της πόλης και επιλέγοντας τους εταίρους της. Το προσωπικό της πρέπει να αποτελείται κυρίως από πολιτικά ανεξάρτητους Λιβανέζους ειδικούς που είναι γνωστοί για την ακεραιότητα και τον επαγγελματισμό τους, ενώ το διοικητικό συμβούλιό της θα πρέπει να περιλαμβάνει μια διεθνή πλειοψηφία εγκεκριμένη από τα κράτη-δωρητές. Όλοι οι δωρητές της ανοικοδόμησης θα πρέπει να λειτουργούν μέσω της Αρχής και όχι μέσω τοπικών κυβερνητικών υπηρεσιών, όπως έχουν κάνει οι δωρητές στο παρελθόν.

Συμβόλαια που εξαρτούν την ενίσχυση από την απόδοση δεν είναι καινούργια. Ο ΟΗΕ υποστήριξε παρόμοια συμβόλαια ανασυγκρότησης στο Ιράκ και το Αφγανιστάν μετά τις εισβολές των ΗΠΑ το 2001 και 2003, αλλά με περιορισμένη επιτυχία. Οι δωρητές δεν ήταν πάντα καλά συντονισμένοι, και ορισμένοι δίστασαν να διακόψουν την βοήθεια, ακόμη και όταν οι κυβερνήσεις υποδοχής δεν εκπλήρωναν τις δεσμεύσεις τους. Σε αντιδιαστολή, η Millennium Challenge Corporation, μια ανεξάρτητη υπηρεσία εξωτερικής βοήθειας των ΗΠΑ, παρέχει αμερικανική βοήθεια σε δεκάδες χώρες που πληρούν τις προϋποθέσεις επιλεξιμότητας. Αυτά τα πρότυπα έχουν ωθήσει αποτελεσματικά την εγχώρια μεταρρύθμιση [6] στις αποδέκτριες χώρες, τις οποίες η υπηρεσία αξιολογεί για την απόδοση, την διαφάνεια και τις προσπάθειές τους για την προώθηση της τοπικής ιδιοκτησίας. Ο Λίβανος χρειάζεται οι δωρήτριες χώρες να δημιουργήσουν έναν παρόμοιο αξιόπιστο συμβατικό μηχανισμό, στον οποίο η κυβέρνηση υποδοχής θα δεσμεύεται για μεταρρυθμίσεις σε αντάλλαγμα για βοήθεια ανασυγκρότησης. Οι δωρητές πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να αποσυρθούν εάν ο Λίβανος αποτύχει να κρατήσει την το δικό του μέρος της συμφωνίας.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΗΓΕΣΙΑΣ

Οι ξένοι δωρητές δεν θα μπορέσουν να αποφύγουν εντελώς την περίπλοκη πολιτική του Λιβάνου, ανεξάρτητα από το πώς προσεγγίζουν την ανοικοδόμηση. Αντ' αυτού, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η ΕΕ και οι χώρες του GCC πρέπει να διασφαλίσουν ότι το λιβανικό κράτος θα ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του λαού του για μια νέα ηγεσία. Πρέπει να εξουσιοδοτηθεί μια νέα κυβέρνηση για την θέσπιση μεταρρυθμίσεων με σκοπό την διαχείριση της σοβαρής οικονομικής κρίσης της χώρας. Μαζί, οι δωρητές μπορούν να προωθήσουν αυτό το δύσκολο αίτημα. Αλλά αν δεν μιλήσουν με μια φωνή, οι σημερινοί Λιβανέζοι ηγέτες θα συνεχίσουν τις συνήθεις δραστηριότητές τους και θα αγνοήσουν τα αιτήματά τους.

Η Χεζμπολάχ, η σιιτική πολιτοφυλακή και πολιτικό κόμμα, θέτει ένα ξεχωριστό πρόβλημα. Έχει την οικονομική επιρροή και την λαϊκή υποστήριξη για να παίξει σημαντικό ρόλο στην ανοικοδόμηση της Βηρυτού. Οι υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας που διαθέτει έχουν ιστορία παράδοσης βοήθειας και διαχείρισης έργων ανοικοδόμησης [7] στην Βηρυτό μετά τον πόλεμο του 2006 με το Ισραήλ. Αλλά η Χεζμπολάχ είναι μέρος της δομής διακυβέρνησης που προκάλεσε την πρόσφατη καταστροφή της πόλης. Επιπλέον, η Ουάσιγκτον βλέπει το κόμμα ως τρομοκρατική οργάνωση και αντίπαλο λόγω των δεσμών του με το Ιράν και της εχθρότητας προς το Ισραήλ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα θέλουν να αποκλειστεί η ομάδα από την προσπάθεια ανοικοδόμησης και μπορεί ακόμη και να επιβάλουν νέες κυρώσεις εναντίον της. Αλλά ο αποκλεισμός ή η τιμωρία της Χεζμπολάχ θα αποδειχτεί διχαστικός, αποξενώνοντας ορισμένα τμήματα του πληθυσμού του Λιβάνου ενώ θα ικανοποιεί άλλα. Οι δωρητές θα πρέπει να βρουν ένα modus vivendi με έναν οργανισμό που συγκεντρώνει την πίστη πολλών Λιβανέζων.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι χώρες του GCC έχουν δύσκολο και μακρύ έργο μπροστά τους στον Λίβανο. Η Βηρυτός υπέστη ζημιές, τόσο πολιτικές όσο και φυσικές, που θα είναι δύσκολο και δαπανηρό να επισκευαστούν. Ο Λίβανος χρειάζεται αξιοπρεπή διακυβέρνηση και ισόνομη ευημερία όχι μόνο ως ένα αγαθό από μόνο του, αλλά επειδή χωρίς αυτά, κινδυνεύει να γίνει ένα ακόμη αποτυχημένο κράτος σε μια περιοχή που ήδη υποφέρει από ανεξέλεγκτη μετανάστευση, πολιτική ριζοσπαστικοποίηση και βίαιες συγκρούσεις. Καλύτερα να βοηθηθεί να διορθωθεί η Βηρυτός παρά να αφεθεί εγκαταλελειμμένη. Ο Λιβανέζικος λαός έχει αγωνιστεί πολύ σκληρά για να πέσει ξανά η χώρα στο χάος.

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2020-08-28/help-leba...

Σύνδεσμοι:

[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/lebanon/2020-08-14/corrupt-polit...
[2] https://www.usatoday.com/story/news/world/2020/08/06/aid-lebanon-beirut-...
[3] https://www.nytimes.com/2020/08/05/world/middleeast/beirut-explosion-shi...
[4] https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2016/10/12/beiruts-le...
[5] https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/lebanon/news/article/int...
[6] https://www.brookings.edu/blog/future-development/2019/04/01/where-has-t...
[7] https://www.nytimes.com/2006/08/16/world/middleeast/16hezbollah.html

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition