Η διπλωματία της πανδημίας… | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η διπλωματία της πανδημίας…

…και οι τάσεις επαναπροσδιορισμού των κρατικών αφηγημάτων*
Περίληψη: 

Η πανδημία της νόσου COVID-19, ούσα η πρώτη του 21ου αιώνα, έπληξε την ανθρωπότητα κατά τρόπο οριζόντιο. Η κρίση που εκδηλώθηκε, μάλιστα, υποχρέωσε το σύνολο σχεδόν των κρατών στην λήψη μέτρων με σκοπό τη διαχείριση της. Η συμπεριφορά των περισσότερων εξ αυτών υιοθέτησε παρόμοιας κλίμακας πρακτικές με εκείνες που παρουσίασαν πρώτες η Κίνα και η Νότια Κορέα.

Η ΜΕΡΣΙΛΕΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ είναι Επισκέπτρια Λέκτορας στο Τμήμα Ιστορίας, Πολιτικών και Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου και ερευνήτρια στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία του Παντείου Πανεπιστημίου.

Ο ΜΗΝΑΣ ΛΥΡΙΣΤΗΣ είναι κάτοχος MSc Γεωπολιτικής από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Απόφοιτος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και ερευνητής στο Κέντρο Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία του Παντείου Πανεπιστημίου.

Προϊούσης της διασποράς του Covid-19, παρουσιάστηκαν στην διεθνή αρθρογραφία καινοφανείς όροι, που φαινομενικώς αποτύπωναν νέες εκδοχές πρακτικών δημόσιας διπλωματίας. Παρά ταύτα, επί της ουσίας οι όροι αυτοί, αν και εκ των πραγμάτων μη υφιστάμενοι στο παρελθόν, αρθρώνουν συνήθεις τακτικές των κρατών, οι οποίες εξυπηρετούνται με διαφορετικά μέσα και διαύλους. Συνεπώς, η όποια πρόσληψη και ανάγνωση των τεκταινομένων και των κρατικών ενεργειών θα πρέπει να είναι ιδωμένη κυρίως μέσα από τον εξής γνωστικό φακό: ότι, δηλαδή οι δράσεις, ως επί το πλείστον, εκφράζονται μέσα από ένα θεσμικό πλαίσιο εξωτερικής πολιτικής, όπερ εγγενώς αποσκοπεί και στην εμπέδωση εκείνου που το εκάστοτε κράτος αντιλαμβάνεται ως προάσπιση του εθνικού του συμφέροντος.

Η ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΤΙΚΗ

«Η πανδημία του κορωνοϊού θα μεταβάλει εσαεί την παγκόσμια τάξη» [1]. Ο Henry Kissinger, πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας, υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ και ένας εκ των σημαντικότερων εκφραστών της αμερικανικής και όχι μόνο πολιτικής την δεκαετία του 1970, επέλεξε με αυτό τον τίτλο άρθρου του να παρουσιάσει στις αρχές Απριλίου στην εφημερίδα Wall Street Journal την οπτική του περί των συνθηκών και των ανακατατάξεων που δημιουργεί η εκδήλωση της πανδημίας σε οικουμενικό επίπεδο. Τούτες, σύμφωνα με τον ίδιο, παρουσιάζουν «εμπόδια άνευ προηγουμένου σε επίπεδο μεγέθους και παγκόσμιας εκτάσεως», «κλίμακας και σφοδρότητας», εμπεδώνοντας μια κατάσταση όπου εν τοις πράγμασι «ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ ο ίδιος μετά τον κορωνοϊό» [2].

29102020-1.jpg

Ο πρωθυπουργός της Ισπανίας, Pedro Sanchez, και ο πρωθυπουργός της Ολλανδίας, Mark Rutte, μιλούν δίπλα στην πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen, κατά την διάρκεια της πρώτης συνάντησης κορυφής της ΕΕ μετά το ξέσπασμα της νόσου COVID-19, στις Βρυξέλλες, στις 20 Ιουλίου 2020 . John Thys/Pool via REUTERS
---------------------------------------------------------------------

Στο ίδιο σκεπτικό, πλειάδα μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας, αντιλαμβανόμενη το υφιστάμενο φαινόμενο ως τέτοιο που το απότοκό του να μπορούσε να αντιπαραβληθεί προς εκείνον της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου κατά τον Νοέμβριο του 1989 ή της κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού κολοσσού Lehman Brothers στα μέσα Σεπτεμβρίου του 2008, εκτιμά πως «η πανδημία του κορωνοϊού είναι ένα παγκοσμίως «θρυμματιστικό» γεγονός, του οποίου τις μακροπρόθεσμες συνέπειες μπορούμε μονάχα να αρχίσουμε να φανταζόμαστε σήμερα» [3].

Το φαινόμενο της [ασθένειας] Covid-19 εκδηλώθηκε κατά τον Δεκέμβριο του 2019, εξ ου και η ονομασία του. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, την 31η Δεκεμβρίου ένας πυρήνας περιπτώσεων μιας ιδιάζουσας εκδοχής πνευμονίας εντοπίστηκε στην πόλη Wuhan της επαρχίας Hubei της Κίνας [4], ενώ μέχρι και τα μέσα Μαΐου 2020, η διασπορά του ιού ήταν τέτοιας έκτασης, που ο αριθμός των κρουσμάτων παγκοσμίως εκτεινόταν σε περισσότερα από τέσσερα εκατομμύρια [5].

Ήδη, από την αρχική εκδήλωση σημείων μιας δυνάμει επιδημίας, η οποία αναπόδραστα θα είχε ως λογική εξέλιξη, δεδομένης της παγκοσμιοποιημένης φύσης του σύγχρονου κόσμου, την ταχεία επέκτασή της εκτός των εδαφικών ορίων της Κίνας, καθιστάμενη τοιουτοτρόπως πανδημία, παρουσιάζονται εξελικτικά διάφορες τάσεις με πολυεπίπεδες συνυποδηλώσεις.

Η συγκεκριμένη συνθήκη της πανδημίας ανέδειξε το γεγονός πως η υγεία συνιστά έναν από τους κύριους πυλώνες της εξωτερικής πολιτικής, όπερ μεθερμηνευόμενο, μια επιτυχής και αξιόπιστη εξωτερική πολιτική πρέπει να λαμβάνει υπόψη της την πρόληψη και την εν γένει διαχείριση στο πεδίο της υγείας και όχι μόνο. Απόρροια μιας τέτοιας διαδικασίας είναι η οικοδόμηση ή η επαναχάραξη κρατικών προφίλ, δηλαδή φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών συγκεκριμένων χωρών, που θα τα συνοδεύουν όλως ιδιαιτέρως μετά την πάροδο της πανδημίας [6].

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΤΗΣ «ΕΠΙΔΗΜΙΑΣ», ΤΗΣ «ΜΑΣΚΑΣ», ΤΗΣ «ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ»

«Θα υπάρχουν μεταβολές σε πολλά επαγγέλματα, συμπεριλαμβανομένου εκείνου του διπλωμάτη. Η μάχη μεταξύ παραδοσιακής και μοντέρνας διπλωματίας θα ολοκληρωθεί με την οριστική νίκη της τελευταίας» [7]. Εκκινώντας εκ της συλλογιστικής που εκφράζεται στην πιο πάνω φράση, σημειώνεται πως κατά το πρώτο εξάμηνο του 2020 ιδιότυπες εκδοχές διπλωματίας, όπως «διπλωματία της επιδημίας» [8] ή της «πανδημίας» [9], «διπλωματία της μάσκας» [10] ή με εξειδικεύσεις ως «face mask diplomacy» [11] συμπεριλήφθηκαν στον αυξανόμενο κατάλογο κρατικών πρακτικών, που εκλαμβάνονται ως δυνάμει όψεις ήπιας ισχύος και εξωτερικής πολιτικής.

Με γνώμονα τούτο, παρουσιάζονται διάφορες χώρες -και όλως ιδιαιτέρως η Κίνα- να επιχειρούν την προβολή μιας συγκεκριμένης εικόνας εν μέσω αυτής της παγκόσμιας υγειονομικής απειλής, όπου το κατεξοχήν στοιχείο που υιοθετείται προς τούτο είναι η δωρεά και παραχώρηση προς άλλα κράτη ιατροφαρμακευτικού υλικού και η αποστολή εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού στη μάχη για τον περιορισμό της διασποράς του ιού. Υποστηρίζεται δε, αναφορικά προς το Πεκίνο, πως τοιουτοτρόπως «οικοδομεί ένα νέο σύστημα μέσω της παραχώρησης υποστηρικτικού υλικού στα διάφορα κράτη» [12].

Προσδιορίζοντας το σκεπτικό που συνυφαίνεται προς τις ως άνω εκδοχές της διπλωματίας θα μπορούσε να ειπωθεί πως μια κρίση εκφράζεται και ως προοπτική. Τούτο δε υπό το πρίσμα μετατροπής μιας ανθρωπιστικής καταστροφής ή των δυνητικών συνεπειών ενός πλήγματος, κατά τρόπο που να αποφέρει και διπλωματικό θετικό αντίκτυπο.