Το «άνοιγμα Suwalki» και η άμυνα των χωρών της Βαλτικής | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το «άνοιγμα Suwalki» και η άμυνα των χωρών της Βαλτικής

Είναι η Αχίλλειος πτέρνα του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη;

Με μικρή φήμη, αλλά με τεράστια γεωστρατηγική σημασία, το άνοιγμα Σουβάλκι (Suwalki Gap) είναι μια λεπτή γραμμή 110 χιλιομέτρων που αποτελεί τα σύνορα της Πολωνίας με την Λιθουανία, όπως αυτά αποτυπώθηκαν στην ομώνυμη συνθήκη του 1920 και παγιώθηκαν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ως σύνορο δύο χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (από το 2004) και της Συνθήκης Σένγκεν (από το 2007), το άνοιγμα Σουβάλκι φυλάσσεται με «χαλαρή» επιτήρηση από τις συνοριακές δυνάμεις της Πολωνίας βορειοδυτικά και της Λιθουανίας βορειοανατολικά, ενώ λόγω της σημαντικότητάς της, η ευρύτερη περιοχή πρόκειται για μια από τις πιο στρατιωτικοποιημένες της Ευρώπης.

26112020-3.jpg

Δυνάμεις των ΗΠΑ προς την πόλη Suwalki κοντά στην Augustow της Πολωνίας, στις 17 Ιουνίου 2017. REUTERS/Ints Kalnins
------------------------------------------------------------------------------

Το άνοιγμα Σουβάλκι αποτελείται από δύο κάθετους αυτοκινητόδρομους (Highway A5/E67) που συνδέουν την Πολωνία με την Λιθουανία και έναν δρόμο με δύο παρακλάδια, που απλώνεται παράλληλα του ανοίγματος. Συγκεκριμένα, η οδός 134 συνδέει την πόλη Χρόντνα (Hrodna) της Λευκορωσίας με την πόλη Καλβάριτζα (Kalvarija) της Λιθουανίας και από εκεί η οδός 200 ενώνει την τελευταία με την πόλη Γιάσναγια Πολγιάνα (Yasnaya Polyana) του ρωσικού Καλλίνιγκραντ.

Ταυτόχρονα, το άνοιγμα Σουβάλκι είναι το ευάλωτο σημείο του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη σε μια ενδεχόμενη σύρραξη με την Ρωσία. Πώς γίνεται, όμως, ένα τόσο μικρό και φαινομενικά ασήμαντο στενό να αποτελεί καθοριστικό παράγοντα της στρατιωτικής στρατηγικής μιας τόσο ισχυρής συμμαχίας όπως είναι το ΝΑΤΟ;

Η απάντηση είναι ότι οι δύο προαναφερθέντες αυτοκινητόδρομοι (Α5/Ε67) είναι οι μόνοι χερσαίοι δρόμοι μέσω των οποίων μπορεί το ΝΑΤΟ να συνδράμει τις Βαλτικές χώρες σε περίπτωση ρωσικής εισβολής. Αυτό συμβαίνει διότι απλούστατα οι υπόλοιποι είναι υπό τον έλεγχο της Μόσχας. Στα δυτικά του ανοίγματος Σουβάλκι είναι ο ρωσικός θύλακας του Καλίνιγκραντ όπου εδρεύει ο πανίσχυρος στόλος της Βαλτικής με 75 πολεμικά πλοία και όπου, εκτός από καθόλα υπολογίσιμες στρατιωτικές δυνάμεις, η Ρωσία διατηρεί και πυρηνικές κεφαλές. Στα ανατολικά προβάλλει το κράτος της Λευκορωσίας που παρά τις τελευταίες δηλώσεις Λουκασένκο για ανεξάρτητη πολιτική, παραμένει δορυφόρος της Ρωσίας και η εξωτερική του πολιτική άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτή του Κρεμλίνου.

26112020-4.jpg

Υπό αυτό το πρίσμα, οι «πύλες» για τις Βαλτικές χώρες τόσο εκ δυσμάς όσο και εξ’ ανατολάς είναι κλειστές. Η μόνη «πόρτα» που μένει ανοικτή και διατηρεί αδιαίρετο το έδαφος του ΝΑΤΟ είναι το άνοιγμα Σουβάλκι στα βορειοανατολικά της Πολωνίας. Συνεπώς, οι ΗΠΑ έχουν κάθε λόγο να θεωρούν το συγκεκριμένο κομμάτι γης ως θεμελιώδες για την συνοχή της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας αλλά και για την ίδια την ύπαρξή της καθώς σε περίπτωση αποκλεισμού του από την Ρωσία, το ΝΑΤΟ θα έχανε την Βορειανατολική του πλευρά στην Ευρώπη και το πλήγμα από ένα τέτοιο γεγονός θα ήταν τεράστιο και ίσως μη αναστρέψιμο. Φυσικά, ο μόνος λόγος που θα είχε η Ρωσία για να καταλάβει το κενό Σουβάλκι και να αποκόψει τους Συμμάχους από τις Βαλτικές χώρες είναι να θέλει να προετοιμάσει το έδαφος για εισβολή σε αυτές και γρήγορη προσάρτησή τους, κάτι που θα δημιουργούσε faits accomplis για το ΝΑΤΟ.

ΤΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ

Πόσο πιθανό είναι η Ρωσία να επιτεθεί στις Βαλτικές χώρες; Με μια πρώτη ματιά, είναι απίθανο. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν ξέρει ότι μια τέτοια ενέργεια θα τον έφερνε αντιμέτωπο με τις ΗΠΑ και η ένοπλη σύρραξη με το ΝΑΤΟ θα ήταν σχεδόν βέβαιη. Σε αντίθεση με τις παρεμβάσεις σε Γεωργία (2008) και Ουκρανία (2014), μια εισβολή σε χώρες που βρίσκονται κάτω από τη νατοϊκή ομπρέλα, όπως η Λετονία, η Εσθονία και η Λιθουανία, θα πυροδοτούσε το άρθρο 5 του ΝΑΤΟ για συλλογική άμυνα καθώς θα πρόκειται για επίθεση εναντίον κράτους-μέλους από δύναμη εκτός της Συμμαχίας. Ακόμα και ο πιο γενναίος Ρώσος δε θα ήθελε σε καμία περίπτωση να πάει σε πόλεμο με τις ΗΠΑ.

Αυτό λέει η λογική. Αλλά η «αρκούδα» είναι τόσο απρόβλεπτη που κάποιες φορές η ρωσική εξωτερική πολιτική ξεφεύγει από τα στεγανά και πάει κόντρα στην λογική• ή τουλάχιστον στην λογική που επιτάσσει το Διεθνές Δίκαιο, η διπλωματία και οι συσχετισμοί ισχύος που αντιλαμβάνεται η Δύση. Για παράδειγμα, λίγοι ήταν εκείνοι που θεωρούσαν πιθανή μια ένοπλη παρέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία και προσάρτηση της χερσονήσου της Κριμαίας στα νότια της χώρας. Η Ρωσία τότε είχε ήδη μπει σε τροχιά ύφεσης και ο Πούτιν γνώριζε ότι μια τέτοια ρωσική επιθετικότητα θα έφερνε τις σχέσεις της χώρας του με την Δύση στο ναδίρ και η ρωσική οικονομία θα υπέφερε έτι περαιτέρω από τον «πόλεμο» δασμών που θα της έκαναν οι ΗΠΑ. Ωστόσο, η «κοινή λογική» δεν τον σταμάτησε και σήμερα η Κριμαία παραμένει υπό ρωσική κυριαρχία.

Το 2014 μπορεί να μην φαντάζει πολύ κοντινό αλλά η κατάσταση στη Ρωσία δεν έχει αλλάξει πολύ. Η οικονομία παραμένει ασθμαίνουσα, ενώ και η δημοτικότητα του Πούτιν βρίσκεται περίπου στα ίδια επίπεδα που ήταν πριν την Κριμαία. Χρησιμοποιώντας τότε την ανάφλεξη στην Κριμαία, ο πανέξυπνος Ρώσος ηγέτης αποπροσανατόλισε την κοινή γνώμη από τα οικονομικά προβλήματα και αποκατέστησε την δημοτικότητά του, ανάγοντας την κρίση σε εθνικό ζήτημα και παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως προστάτη όλων των Ρώσων. Με αυτόν τον τρόπο συσπείρωσε τον λαό του και η κρίση στο εσωτερικό πέρασε σε δεύτερη μοίρα. Έξι χρόνια μετά, ο ούριος άνεμος που φύσηξε γύρω από την Κριμαία για τον Πούτιν έχει κοπάσει, και τα προβλήματα της ρωσικής αναιμικής οικονομίας ξαναέρχονται στην επιφάνεια. Μήπως λοιπόν ο Πούτιν χρειάζεται άλλη μια «Κριμαία» για να επαναφέρει τα επίπεδα δημοφιλίας του και να «ξεχάσουν» οι Ρώσοι τον πληθωρισμό και την οικονομική κρίση;

Ένα άλλο στοιχείο που αξίζει να σημειωθεί και φανερώνει «διαβολικές» ομοιότητες της παρούσας στιγμής με εκείνης τόσο στην Κριμαία το 2014 όσο και στην Γεωργία το 2008, είναι οι εκτενείς αναφορές του Βλάντιμιρ Πούτιν [1] και Ρώσων κυβερνητικών αξιωματούχων [2] στις ρωσικές μειονότητες των Βαλτικών χωρών. Ως πρόφαση για την επέμβαση της Μόσχας σε Νότια Οσσετία- Αμπχαζία και Ανατολική Ουκρανία/Ντονμπάς-Κριμαία χρησιμοποιήθηκε η προστασία των ισχυρών ρωσικών μειονοτήτων στις εν λόγω περιοχές. Η ρητορική Πούτιν σχετικά με τις μεγάλες ρωσικές μειονότητες στις Βαλτικές χώρες (αποτελούν το ¼ των πληθυσμών της Λετονίας και της Εσθονίας) εντείνεται όλο και περισσότερο τον τελευταίο καιρό δίνοντας της εντύπωση ότι ο Ρώσος πρόεδρος ίσως προετοιμάζει το έδαφος για επέμβαση.

Εξάλλου, ο Πούτιν ίσως να ποντάρει στο γεγονός ότι μια ταχύτατη προσάρτηση των τριών κρατών της Βαλτικής (σύμφωνα με προσομοιώσεις του ΝΑΤΟ η Ρωσία θα χρειαζόταν 36 με 60 ώρες για να ολοκληρώσει την κατάκτησή τους) με ταυτόχρονο αποκλεισμό του ανοίγματος Σουβάλκι, θα προκαλούσε την οργή του ΝΑΤΟ αλλά τόσο οι ΗΠΑ όσο και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι θα το εξέταζαν δύο φορές πριν πάνε σε πόλεμο. Αφ’ ενός η Ουάσινγκτον μπορεί να μην είναι διατεθειμένη να ρισκάρει έναν πυρηνικό όλεθρο για ένα τετελεσμένο γεγονός στην Βαλτική, αφ’ ετέρου οι δυνάμεις της Ευρώπης ίσως να είναι διστακτικές να δεσμεύσουν στρατό στην Βορειοανατολική Ευρώπη την ώρα που θα νιώθουν την ρωσική απειλή για την ίδια τους την ύπαρξη. Γιατί, ποιος εγγυάται στα ευρωπαϊκά κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ ότι η Ρωσία θα σταματήσει στις Βαλτικές χώρες και δεν θα κινηθεί νότια «καταπίνοντας» σιγά-σιγά όλη την Γηραιά Ήπειρο;

Κάτι τέτοιο φαντάζει αδιανόητο, αλλά όταν κρίνεται η επιβίωσή τους, τα ευρωπαϊκά κράτη θα λάβουν υπ’όψιν όλα τα σενάρια. Η αλήθεια είναι ότι μέχρι να ληφθούν οι αποφάσεις και να εξεταστούν από τα μέλη της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας όλα τα παραπάνω, οι μέρες θα περνάνε και η ρωσική κυριαρχία θα παγιώνεται. Ο χρόνος κυλάει πάντα υπέρ του εισβολέα σε τέτοιες περιπτώσεις. Επομένως, μια ρωσική εισβολή στις Βαλτικές χώρες μπορεί να μην είναι πολύ πιθανή, αλλά δεν είναι ούτε απίθανη, ούτε εντελώς μη ευνοούμενη από τις συνθήκες που θα προκύψουν.

ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΟΙ ΗΠΑ;

Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα παραπάνω, οι ΗΠΑ πρέπει να κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να διατηρήσουν το κενό Σουβάλκι ανέγγιχτο από ρωσικά χέρια. Η υποστήριξη των Βαλτικών χωρών σε περίπτωση ρωσικής εισβολής εξαρτάται αποκλειστικά από την άμεση παρέμβαση των ΗΠΑ μέσω του συγκεκριμένου στενού, από όπου εξασφαλίζεται και ο ανεφοδιασμός των συμμάχων του ΝΑΤΟ. Πράγματι λοιπόν, το άνοιγμα Σουβάλκι μπορεί να αποβεί μοιραίο για το ΝΑΤΟ εάν ο έλεγχός του περάσει στην Ρωσία. Η καθοριστική σημασία του οφείλεται στο γεγονός ότι το ΝΑΤΟ δεν δύναται να κρατήσει τις Βαλτικές χώρες βασιζόμενη στα στρατεύματα που διατηρεί στα εδάφη τους, αφού η ισχύς τους είναι πολύ μικρή σε σχέση με εκείνη που θα είχαν τα στρατεύματα μιας εισβάλλουσας Ρωσίας. Επομένως ο ρόλος τους είναι μάλλον αποτρεπτικός παρά αμυντικός.

Οι ΗΠΑ, λοιπόν, χρησιμοποιούν την «αποτροπή διά της παρουσίας» προκειμένου η Μόσχα να βγάλει από τα σχέδιά της την έναρξη εχθροπραξιών σε Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία. Αυτό όντως θα αρκούσε εάν η Ρωσία δεν μπορούσε να παρακάμψει τα εν λόγω νατοϊκά στρατεύματα και αναγκαζόταν να τα πλήξει έτσι ώστε να πετύχει τον αντικειμενικό της σκοπό (κατάκτηση των τριών Βαλτικών χωρών). Όμως, στην πραγματικότητα, η εμπλοκή του ρωσικού στρατού με τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ δεν είναι αναπόφευκτη. Σε περίπτωση που αποφάσιζε να επιτεθεί στις χώρες της Βαλτικής, η Ρωσία είναι σε θέση να αποφύγει την συμπλοκή με τα εκεί νατοϊκά στρατεύματα που μέχρι τώρα παραμένουν μη ευέλικτα.

Η Ουάσινγκτον συνεπώς, καλείται να αναπτύξει μια ολιστική στρατηγική σε σχέση με τις Βαλτικές χώρες. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να θέσει ως πρωταρχικό της σκοπό να προλάβει την ρωσική επιθετικότητα εν τη γενέσει της, κυρίως αυτή που θα στοχεύει το άνοιγμα Σουβάλκι. Εκτός από την ενίσχυση, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά, των αμερικανικών στρατευμάτων που σταθμεύουν στην Πολωνία κοντά στο κενό, οι ΗΠΑ θα πρέπει να δημιουργήσουν ένα αποτελεσματικό και μεθοδικό δίκτυο κατασκοπείας και πληροφόρησης κατά μήκος των πολωνο-λιθουανικών συνόρων, και με έδρες τις πόλεις Σουβάλκι, Σέζνι και Πουνσκ, έτσι ώστε να γίνει δυνατός ο έλεγχος της ρωσικής κινητικότητας. Επίσης, θα πρέπει να εντατικοποιηθεί η εκπαίδευση πολωνικών στρατιωτικών μονάδων που γνωρίζουν καλύτερα την περιοχή και θα μπορούσαν αφ’ ενός να συνεισφέρουν σημαντικά στο προαναφερθέν σύστημα κατασκοπείας, αφ’ ετέρου να συνδράμουν άμεσα τις νατοϊκές δυνάμεις σε περίπτωση ρωσικής επίθεσης.

Οι ΗΠΑ φαίνεται να έχουν κατανοήσει την αναγκαιότητα ενδυνάμωσης της παρουσίας τους στο άνοιγμα Σουβάλκι αλλά οι τελευταίες ενισχύσεις τους στην περιοχή δεν αρκούν. Χρειάζονται και άλλες κινητές μονάδες υποστήριξης αεροσκαφών, πυρά μεγάλου βεληνεκούς, συστήματα εκτόξευσης πυραύλων πολλαπλών χρήσεων (MLRS), καθώς και ελαφρείς εκτοξευτές πυραύλων πολλαπλών χρήσεων υψηλής κινητικότητας (HIMARS), έτσι ώστε να υπάρξει αποτελεσματική αντιμετώπιση πιθανού ρωσικού πρώτου πλήγματος και καθυστέρηση των Ρώσων έως ότου σπεύσουν στο σημείο περισσότερα νατοϊκά στρατεύματα από την υπόλοιπη Πολωνία και την Γερμανία. Με τις παραπάνω προσθήκες οι ΗΠΑ θα αποκτούσαν την επιχειρησιακή ικανότητα σχεδόν να ισοσκελίσουν την αντίστοιχη ρωσική στο σημείο.

Το άνοιγμα Σουβάλκι είναι η ψυχροπολεμική Fulda της εποχής μας. Τότε υπήρχε ο φόβος της Σοβιετικής Ένωσης, τώρα αυτός της διαδόχου της, Ρωσίας. Η αιτία του φόβου, όμως, παραμένει η ίδια: η -δικαιολογημένη- ανασφάλεια της Δύσης για την ύπαρξη ενός αυταρχικού, αναθεωρητικού και απρόβλεπτου γίγαντα στα ανατολικά της Ευρώπης, που μοιάζει έτοιμος να την κατασπαράξει. Το άνοιγμα Fulda που θεωρείτο η αχίλλειος πτέρνα του ΝΑΤΟ από την ίδρυσή του μέχρι την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης δεν χτυπήθηκε ποτέ από βέλος λόγω της ισχυρής αμερικανικής αποτροπής που οδήγησε στην σοβιετική έλλειψη αυτοπεποίθησης για ένα τέτοιο παράτολμο εγχείρημα.

Είναι στην ευχέρεια του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ να μην αφήσουν την σύγχρονη αχίλλειο πτέρνα τους, το άνοιγμα Σουβάλκι, να χτυπηθεί, «χτίζοντας» μια παρόμοια αποτρεπτικότητα και παραμένοντας σε ετοιμότητα για κάθε ενδεχόμενο.

Παραπομπές:
[1] «Putin urges EU to pay attention to Russian speakers’ rights in Baltics», The Baltic Times online, (6 Αυγούστου 2018, Τελευταία ενημέρωση: 06/08/2018), Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: https://www.baltictimes.com/putin_urges_eu_to_pay_attention_to_russian_s... rights_in_bal tics/
[2] «Russia threatens sanctions over Latvian language in schools», BBC News online, (3 Απριλίου 2018, Τελευταία ενημέρωση: 03/04/2018), Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο:
https://www.bbc.com/news/world-europe-43626368

Copyright © 2020 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition