Εμφύλιος πόλεμος και ανθρωπιστική κρίση στην Αιθιοπία

Πριν από έναν χρόνο κανείς δεν φανταζόταν ότι η Αιθιοπία θα βρισκόταν σήμερα στα πρόθυρα ενός γενικευμένου εμφυλίου πολέμου. Αντίθετα, η αφρικανική χώρα φάνταζε ως μια από τις πιο σταθερές χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής.

Η οικονομία της Αιθιοπίας γνώρισε ραγδαία ανάπτυξη κατά την τελευταία δεκαετία, με το ΑΕΠ της να τριπλασιάζεται από το 2009 μέχρι και το 2019 (από 32,4 δισ. δολάρια το 2009 σε 96,1 δισ. δολάρια το 2019). Ακόμα, το ποσοστό του πληθυσμού που ζούσε σε συνθήκες φτώχειας μειώθηκε από 45,5% το 1995 σε 23,5% το 2016, ενώ το γεγονός ότι ο μέσος όρος ηλικίας των Αιθιόπων ανερχόταν σε 19,5 έτη το 2019 –με τον συνολικό πληθυσμό της χώρας να αγγίζει τα 110 εκατομμύρια– γεννούσε ελπίδες για τις μελλοντικές αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας [1].

Εργαζόμενοι στην Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ICRC) και εθελοντές από τον Ερυθρό Σταυρό της Αιθιοπίας, διανέμουν βοήθεια σε πολίτες στην περιοχή Tigray, στην Αιθιοπία, στις 6 Ιανουαρίου 2021. International Committee of the Red Cross/Handout via REUTERS
------------------------------------------------------------------

Παράλληλα, η σύναψη της ειρηνευτικής συμφωνίας με την γειτονική Ερυθραία το 2018, έθεσε και επίσημα τέλος στον πόλεμο (1998-2000) των δύο χωρών, χαρίζοντας στον νεοεκλεγέντα πρωθυπουργό της Αιθιοπίας, Abiy Ahmed, το Νόμπελ Ειρήνης (2019) για την καθοριστική συμβολή του στην επίτευξη της συμφωνίας. Η ομαλοποίηση των σχέσεων των δύο κρατών ήταν ιδιαίτερα σημαντική καθώς η συγκεκριμένη πολεμική σύρραξη, η οποία αποτελεί μια από τις πιο αιματηρές στην ιστορία της ηπείρου (υπολογίζεται ότι στοίχησε την ζωή σε 100.000-300.000 ανθρώπους [2]), ενώ το γεγονός ότι μέχρι πρόσφατα δεν είχε υπογραφεί επίσημη συνθήκη ειρήνης μεταξύ των δύο κρατών συνιστούσε έναν σημαντικό αποσταθεροποιητικό παράγοντα για την ευρύτερη περιοχή.

Ωστόσο, πίσω από τα αισιόδοξα πρωτοσέλιδα μεγάλης μερίδας του εγχώριου αλλά και του διεθνούς Τύπου, οι εντάσεις στο εσωτερικό της χώρας αυξάνονταν σε επικίνδυνο βαθμό μεταξύ του κόμματος της Oromia (ODP), της μεγαλύτερης περιφέρειας της χώρας και του κόμματος της περιφέρειας Tigray (TPLF). Το 2018, ο Abiy Ahmed εκλέχτηκε πρωθυπουργός ως επικεφαλής του ODP, το οποίο αποτελούσε μέρος ενός συνασπισμού τεσσάρων κομμάτων με την ονομασία Επαναστατικό Δημοκρατικό Μέτωπο του Αιθιοπικού Λαού (EPRDF). Έτσι, ο Abiy Ahmed έγινε ο πρώτος πρωθυπουργός από την εθνοτική ομάδα των Oromo, η οποία αντιπροσωπεύει το 35% του συνολικού πληθυσμού. Στον συγκεκριμένο συνασπισμό συμμετείχε και το TPLF, που μέχρι τότε παραδοσιακά διατηρούσε τον έλεγχο της ομοσπονδιακής κυβέρνησης [3].

Έναν χρόνο αργότερα, ο Abiy Ahmed αποφάσισε να ενοποιήσει τα κόμματα τα οποία στήριζαν την ομοσπονδιακή κυβέρνησή του, (κατά πάσα πιθανότητα για να αποδυναμώσει το TPLF), συγκροτώντας το Κόμμα Ευημερίας (PP), κίνηση η οποία πυροδότησε νέες εντάσεις, καθώς η ηγεσία του TPLF τάχθηκε κατά αυτής της απόφασης και δεν συμμετείχε στη νέα πολιτική παράταξη. Μάλιστα, το TPLF κατηγόρησε τον Abiy Ahmed ότι προσπαθούσε να τροποποιήσει το πολίτευμα της χώρας, θέτοντας τέλος στον ομοσπονδιακό χαρακτήρα του και καταστρατηγώντας τα προνόμια που απολάμβαναν οι τοπικές περιφέρειες. Πιο συγκεκριμένα, η ηγεσία του TPLF εξέφρασε φόβους ότι ο Abiy Ahmed στόχευε στην κατάργηση του δικαιώματος αυτοπροσδιορισμού των διαφόρων φυλών της χώρας. Αντίθετα, ο πρωθυπουργός κατηγόρησε το TPFL ότι αποτελεί κράτος εν κράτει στην περιφέρεια Tigray.

Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν η απόφαση του Abiy Ahmed να αναβάλλει επ’ αόριστον τις εθνικές εκλογές, οι οποίες επρόκειτο να διεξαχθούν τον Αύγουστο του 2020, εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού. Ως εκ τούτου τον περασμένο Σεπτέμβριο, το TPLF προχώρησε στην διεξαγωγή ενός τοπικού δημοψηφίσματος στην περιφέρεια Tigray, σύμφωνα με το οποίο η ομοσπονδιακή κυβέρνηση του Abiy Ahmed κηρύχθηκε παράνομη. Παράλληλα, η περιφέρεια Tigray απείλησε με απόσχιση από την Αιθιοπία, βάσει του δικαιώματος του αυτοπροσδιορισμού το οποίο παρέχεται από το σύνταγμα της χώρας. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση αντέδρασε διακόπτοντας τις επαφές με την περιφέρεια, ενώ παράλληλα πάγωσε και την κρατική της χρηματοδότηση.

Στις 4 Νοεμβρίου, η ηγεσία του TPLF, αντιλαμβανόμενη ότι μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα ο Abiy Ahmed είχε πετύχει την περιθωριοποίησή της, πέρασε στην αντεπίθεση εξαπολύοντας επιθέσεις κατά κυβερνητικών στόχων στην πρωτεύουσα της επαρχίας Tigray, Mekelle. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση απάντησε κηρύσσοντας την επαρχία σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ενώ η τοπική κυβέρνηση του TPLF κηρύχτηκε παράνομη. Παράλληλα, οι στρατιωτικές δυνάμεις της χώρας ξεκίνησαν επιχειρήσεις κατά στόχων των δυνάμεων του TPLF. Μέσα σε λίγες ημέρες οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν, ενώ στις 9-10 Νοεμβρίου 2020 στην πόλη Mai Kadra της επαρχίας Tigray, πολιτοφυλακές του TPLF δολοφόνησαν με αυτοσχέδια όπλα (μαχαίρια και ματσέτες) τουλάχιστον 700 αμάχους που ανήκαν στις φυλές των Amharian και των Welkait και οι οποίες υποστηρίζουν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση [4]. Αντίστοιχα, στις αρχές του ίδιου μήνα, οι στρατιωτικές δυνάμεις τις χώρας καθώς και ομάδες πολιτοφυλακών της περιφέρειας Amhara, δολοφόνησαν 92 μέλη της εθνοτικής ομάδας Tigray.

Στις 28 Νοεμβρίου, έπειτα από σύντομες συγκρούσεις οι οποίες άφησαν πίσω τους 27 νεκρούς και περισσότερους από 100 τραυματίες, οι κυβερνητικές δυνάμεις ανακοίνωσαν ότι πήραν υπό τον έλεγχό τους την πόλη Mekelle. Ωστόσο, οι δυνάμεις του TPLF κατάφεραν να εγκαταλείψουν προηγουμένως την πόλη, δηλώνοντας αποφασισμένες να συνεχίσουν τις εχθροπραξίες. Οι συγκρούσεις μαίνονται μέχρι και σήμερα, ενώ συνεχώς έρχονται στο φως νέα στοιχεία και αναφορές για σφαγές αμάχων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της σφαγής τουλάχιστον 750 Tigray από τις στρατιωτικές δυνάμεις της κυβέρνησης καθώς και πολιτοφυλακών των Amharian, η οποία έλαβε χώρα μεταξύ 17-20 Δεκεμβρίου στο ναό «Maryam Ts’iyon» της πόλης Axum [5].

Ο χάρτης της Αιθιοπίας και της περιφέρειας Tigray. REUTERS
-----------------------------------------------------------------------

Η κατάσταση μοιάζει ιδιαίτερα κρίσιμη, ιδίως αν αναλογιστεί κανείς ότι η εθνοτική ομάδα των Tigray, παρά το γεγονός ότι αντιπροσωπεύει μόνο το 7,3% του συνολικού πληθυσμού της Αιθιοπίας, είχε πρόσβαση κατά τα προηγούμενα χρόνια στον στρατιωτικό εξοπλισμό της χώρας. Αυτό εξηγείται λόγω της κυρίαρχης θέσης που διατηρούσε το TPLF κατά το παρελθόν στον συνασπισμό κομμάτων (EPRDF) που κυβερνούσε την Αιθιοπία. Έτσι, σήμερα οι δυνάμεις του TPLF καθώς και οι τοπικές πολιτοφυλακές που το υποστηρίζουν ανέρχονται περίπου σε 250.000 μαχητές, ενώ έχουν στην διάθεση τους, μεταξύ άλλων, βαρύ οπλισμό, πολεμικά ελικόπτερα και άρματα μάχης. Ακόμα, ένα μεγάλο μέρος των στρατιωτικών δυνάμεων της χώρας που συμμετείχαν στην πολεμική σύρραξη με τη γειτονική Ερυθραία την περίοδο 1998-2000, προερχόταν από την περιφέρεια Tigray [6]. Επομένως, οι δυνάμεις του TPLF δεν στελεχώνονται μόνο από νέους μαχητές, αλλά και από βετεράνους με μεγάλη εμπειρία στα πεδία των μαχών. Τέλος, οι δυνάμεις του TPLF ευνοούνται και από την γεωμορφολογία της Αιθιοπίας. Αυτό συμβαίνει διότι το μεγαλύτερο μέρος της χώρας καλύπτεται από ορεινούς όγκους οι οποίοι διευκολύνουν την διεξαγωγή ανταρτοπόλεμου. Χαρακτηριστικό είναι ότι η πρωτεύουσα της περιφέρειας Tigray είναι χτισμένη σε υψόμετρο 2.254 μέτρων, ενώ η πρωτεύουσα της χώρας, Addis Ababa, σε υψόμετρο 2.355 μέτρων.

Μέχρι στιγμής, οι κυβερνητικές δυνάμεις του Abiy Ahmed έχουν καταλάβει το 60-80% των εδαφών της περιφέρειας Tigray, ωστόσο δεν ασκούν πλήρη έλεγχο στις δυνάμεις της εθνοτικής ομάδας των Amharian καθώς και σε αυτές της Ερυθραίας, οι οποίες δρουν στην περιοχή. Τρεις από τις πολιτικές παρατάξεις της περιφέρειας (Tigray Independence Party, National Congress of Great Tigray, Salsay Woyane Tigray) υπολογίζουν τον αριθμό των νεκρών σε 52.000. Παράλληλα, σύμφωνα με στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών τουλάχιστον 60.000 κάτοικοι της περιοχής έχουν διαφύγει στο γειτονικό Σουδάν και περισσότεροι από 413.000 έχουν εκτοπιστεί στο εσωτερικό της Αιθιοπίας [7]. Ακόμα, ως αποτέλεσμα των βομβαρδισμών που πραγματοποίησαν οι κυβερνητικές δυνάμεις, το δίκτυο ηλεκτροδότησης της περιοχής υπέστη σοβαρές ζημίες με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται ακόμα περισσότερο η κατάσταση για τους αμάχους.

Το μέλλον των κάτοικων της Tigray φαντάζει δυσοίωνο, ιδίως αν αναλογιστεί κανείς ότι τα Ηνωμένα Έθνη δεν έχουν ακόμα πρόσβαση σε περιοχές στις οποίες βρίσκονται εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που χρήζουν άμεσης ανθρωπιστικής βοήθειας. Μάλιστα, ακόμα και πριν την έναρξη των εχθροπραξιών τουλάχιστον 600.000 άνθρωποι στην περιφέρεια ήταν εξαρτημένοι από την παροχή ξένης βοήθειας (τρόφιμα, φάρμακα κλπ.). Ωστόσο, οι συνεχιζόμενες συγκρούσεις έχουν αυξήσει δραματικά τον αριθμό αυτό με αποτέλεσμα σήμερα περίπου 2,3 εκατομμύρια άνθρωποι να εξαρτώνται από την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας [8].

Αιθίοπες πρόσφυγες από την περιοχή του Tigray κατευθύνονται στο γειτονικό Σουδάν προκειμένου βρουν καταφύγιο. REUTERS/Mohamed Nureldin Abdallah
-----------------------------------------------------------------------------------

Σε περίπτωση που οι συγκρούσεις συνεχιστούν, ολόκληρη η Ανατολική Αφρική θα βρεθεί αντιμέτωπη με μια νέα προσφυγική κρίση, μεγαλύτερη ακόμα και από εκείνη του 2009 [9], η οποία θα έχει ως αποτέλεσμα την επιδείνωση του ήδη υπάρχοντος προσφυγικού προβλήματος. Μόνο στην Αιθιοπία ζουν σήμερα 1,8 εκατομμύρια εκτοπισμένοι άνθρωποι, ενώ γειτονικές χώρες, όπως το Σουδάν και η Κένυα, αντιμετωπίζουν και αυτές αντίστοιχα προβλήματα [10].

Εξίσου ανησυχητικό είναι το ενδεχόμενο πως μια παρατεταμένη σύγκρουση θα μπορούσε να προσελκύσει γειτονικές χώρες (π.χ. Ερυθραία, Σουδάν), οι οποίες μπορεί να μπουν στον πειρασμό να εμπλακούν στην σύγκρουση προκειμένου να προωθήσουν τα συμφέροντά τους στην περιοχή. Ήδη υπάρχουν αναφορές σχετικά με την παροχή στρατιωτικής βοήθειας εκ μέρους της Ερυθραίας στις κυβερνητικές δυνάμεις του Abiy Ahmed. Άλλωστε, ο πρόεδρος της Ερυθραίας, Isaias Afwerki, διατηρεί στενές σχέσεις με τον Abiy Ahmed, καθώς οι δύο άνδρες υπέγραψαν τη συνθήκη ειρήνης η οποία τερμάτισε τον πόλεμο Αιθιοπίας-Ερυθραίας στον οποίο οι δυνάμεις του TPLF πολέμησαν εναντίον της τελευταίας. Σύμφωνα με στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 100.000 πρόσφυγες από την Ερυθραία έχουν βρει καταφύγιο σε προσφυγικούς καταυλισμούς στην ευρύτερη περιοχή της Tigray προκειμένου να αποφύγουν την υποχρεωτική στράτευση που επιβάλλει το αυταρχικό καθεστώς της χώρας. Έτσι, η δράση των δυνάμεων της Ερυθραίας που επιχειρούν στα εδάφη της Tigray έχει να κάνει κυρίως με την απαγωγή και τον επαναπατρισμό αυτών των προσφύγων. Σε έκθεσή της, η ΜΚΟ Europe External Programme with Africa (EEPA) υπολογίζει ότι τουλάχιστον 20.000 πρόσφυγες από την Ερυθραία αγνοούνται, αφότου εγκατέλειψαν τους καταυλισμούς Hitsats και Shimelba, οι οποίοι καταστράφηκαν τον Νοέμβριο πέρσι. Από αυτούς, περίπου 6.000 οδηγήθηκαν στην Ερυθραία ενώ 64 δολοφονήθηκαν από τις καθεστωτικές δυνάμεις [11].

Από την άλλη πλευρά οι κυβερνητικές δυνάμεις της Αιθιοπίας ενεπλάκησαν τον Δεκέμβριο σε συγκρούσεις με το γειτονικό Σουδάν στην αμφισβητούμενη συνοριακή περιοχή Abu Tyour, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 4 Σουδανοί στρατιώτες καθώς και 10 πολίτες. Έπειτα από αυτό το επεισόδιο η κυβέρνηση του Σουδάν άρχισε να αναπτύσσει στρατιωτικές δυνάμεις στα σύνορα με την Αιθιοπία με τον κίνδυνο να μεταφερθούν οι συγκρούσεις και στα εδάφη του Σουδάν να είναι πλέον υπαρκτός.

Μέχρι στιγμής η διεθνής κοινότητα, πέρα από τις αναμενόμενες συστάσεις, δεν έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για την κατάσταση που επικρατεί στην Αιθιοπία. Αυτό σημαίνει ότι αντιμαχόμενες πλευρές πιθανόν να χρειαστεί να οδηγηθούν είτε από μόνες τους είτε με την σύμπραξη γειτονικών κρατών (π.χ. Κένυα, Σουδάν, Αίγυπτος, Ερυθραία κ.α.) στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Διαφορετικά, η κατάσταση ενδέχεται να βγει εκτός ελέγχου με απρόβλεπτες συνέπειες για την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Αφρικής και όχι μόνον. Έχοντας ακόμα νωπές τις μνήμες από τον αιματηρό εμφύλιο του 1974-1991, ο οποίος στοίχησε την ζωή σε περίπου 1,5 εκατομμύρια ανθρώπους, οι ηγεσίες των αντιμαχόμενων πλευρών οφείλουν να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου η χώρα να μην διολισθήσει σε μια νέα εμφύλια σύρραξη.

Παραπομπές:
[1] https://data.worldbank.org/country/ET
[2] https://web.archive.org/web/20120301142434/http://www.jimmatimes.com/art...
[3] Χαρακτηριστικό είναι πως ο πρώην ηγέτης της χώρας, Meles Zenawi, ο οποίος καταγόταν από την περιφέρεια Tigray, βρισκόταν στην εξουσία από το 1991 μέχρι και το θάνατό του το 2012.
[4] https://www.amnesty.org/en/latest/news/2020/11/ethiopia-investigation-re...
[5] https://www.eepa.be//wp-content/uploads/2020/11/Situation-Report-EEPA-Ho...
[6] https://www.wsj.com/articles/ethiopia-what-we-know-about-the-war-in-the-...
[7] https://reliefweb.int/report/ethiopia/unhcr-ethiopia-operation-tigray-si...
[8] https://www.reuters.com/article/uk-ethiopia-conflict/almost-2-3-million-...
[9] Ως αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου της γειτονικής Σομαλίας που ξέσπασε το 2009, περίπου 1,4 εκατομμύρια Σομαλοί έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Από αυτούς περίπου 252.000 κατέφυγαν στην Αιθιοπία και άλλοι 250.000 στην Κένυα. https://www.unhcr.org/ke/figures-at-a-glance
[10] https://www.foreignaffairs.com/articles/africa/2020-11-12/ethiopias-dang...
[11] https://www.eepa.be//wp-content/uploads/2020/11/Situation-Report-EEPA-Ho...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition