Ο πραγματικός στόχος της απολυταρχικής παραπληροφόρησης

Στις 7 Οκτωβρίου του περασμένου έτους, ο λογαριασμός στο Twitter @hakkidin ανάρτησε ένα μήνυμα συγχαρητηρίων: «Θα ήθελα να ευχηθώ στον πρόεδρό μας, τον υπέρτατο αρχιστράτηγο, Βλαντιμίρ Βλαντιμίροβιτς Πούτιν, χαρούμενα γενέθλια. Του εύχομαι δύναμη, επιτυχία στο δύσκολο έργο του και ευχαριστώ για μια ισχυρή, ακμάζουσα πατρίδα. ΤΡΙΑ “ΕΙΣ ΥΓΕΙΑΝ” ΠΡΟΣ ΤΙΜΗΝ ΤΩΝ ΓΕΝΕΘΛΙΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΜΑΣ!». Αλλά ο @hakkidin, ο οποίος κάνει tweets στα ρωσικά και του οποίου η εικόνα στο προφίλ του είναι ο ήρωας του ρωσικού εμφυλίου πολέμου, Vasily Chapayev, δεν ήταν ένας πατριώτης πολίτης που εξέφρασε ένα αυθόρμητο ξεχείλισμα αγάπης για τον Πούτιν. Ήταν ένα ρωσικό τρολ.

Απεικόνιση ενός ατόμου με ένα τάμπλετ στο Σεράγεβο, στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τον Οκτώβριο του 2013. Dado Ruvic / Reuters
-----------------------------------------------------

Η παρέμβαση της Ρωσίας στις εκλογές των ΗΠΑ το 2016 και η επακόλουθη έρευνα του Ειδικού Συμβούλου, Robert Mueller, έφεραν το ζήτημα του πολέμου πληροφοριών στην παγκόσμια προσοχή. Το ότι η Ρωσία και άλλα αδίστακτα κράτη έχουν χρησιμοποιήσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να επηρεάσουν από τους Αμερικανούς ψηφοφόρους έως τους Βρετανούς συμμετέχοντες στο δημοψήφισμα του Brexit και μέχρι τους αντάρτες του εμφυλίου πολέμου της Λιβύης είναι πλέον καλά γνωστό. Αυτό που εξακολουθεί να παραβλέπεται, ωστόσο, είναι ότι οι περισσότερες κρατικά υποστηριζόμενες εκστρατείες παραπληροφόρησης μέσω κοινωνικών μέσων απευθύνονται σε εγχώρια παρά σε ξένα ακροατήρια. Το παλιό ρητό που αποδίδεται στον πρώην πρόεδρο της Βουλής των ΗΠΑ, Tip O’Neill, ότι «όλη η πολιτική είναι τοπική» (“all politics is local”) δεν περιγράφει ακριβώς τους πολέμους παραπληροφόρησης που παίζονται στο Twitter και στο Facebook -αλλά πλησιάζει. Το παγκόσμιο φαινόμενο της παραπληροφόρησης των κοινωνικών μέσων δεν έχει τις ρίζες του στην γεωπολιτική αλλά στην εσωτερική πολιτική.

Αυτή η απλή γνώση έχει βαθιές επιπτώσεις για όσους επιδιώκουν να αντιμετωπίσουν την παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο. Σε τελική ανάλυση, εάν οι ρωσικές εκστρατείες που επιτίθενται στις Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούν αφηγήματα που έχουν σχεδιαστεί για εγχώρια κατανάλωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να ανταποκριθούν έχοντας υπόψη τους Ρώσους ψηφοφόρους. Διαφορετικά, κινδυνεύουν να ενισχύσουν παρά να καταστείλουν τα ψευδή αφηγήματα του Κρεμλίνου. Τα αποτρεπτικά [μέσα] που τροφοδοτούν τις μηχανές τις οποίες προορίζονται να σταματήσουν δεν είναι καθόλου αποτρεπτικά.

ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΚΡΟΑΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΑΥΤΑΡΧΙΚΩΝ

Οι περισσότερες κρατικά υποστηριζόμενες ενέργειες παραπληροφόρησης στα κοινωνικά μέσα είναι εγχώριες. Το Empirical Studies of Conflict Project στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον συνέταξε [1] μια λίστα με 18 χώρες που έχουν πραγματοποιήσει εγχώρια εστιασμένες εκστρατείες επιρροής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά μόνο έξι που έχουν επιδιώξει να επηρεάσουν ξένα έθνη -μεταξύ αυτών η Κίνα, το Ιράν, η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία. Μια πρόσφατη έκθεση [2] από το Facebook έδειξε ένα παρόμοιο συμπέρασμα, τεκμηριώνοντας πρόσφατες καμπάνιες στην πλατφόρμα του που στοχεύουν το εγχώριο κοινό σε τέσσερις χώρες για εγχώριους σκοπούς. Μόνο μια από αυτές τις χώρες, το Ιράν, στόχευσε επίσης ξένο κοινό -κυρίως εντός της περιοχής, επιδιώκοντας να επηρεάσει τους χρήστες του Facebook στο Ιράκ και το Ισραήλ.

Ακόμα και τα τρολ της Υπηρεσίας Έρευνας Διαδικτύου (Internet Research Agency, IRA) του Ρώσου ολιγάρχη Yevgeny Prigozhin, διαβόητα για τις προσπάθειές τους να ενισχύσουν την εκλογική τύχη του Donald Trump το 2016, ακόνισαν τα δόντια τους με το να αναρτούν tweet στα ρωσικά για το ρωσικό κοινό. Το 2014, για τους πρώτους έξι μήνες που ήταν ενεργοί, ενεπλάκησαν με ρωσικά ακροατήρια πριν αρχίσουν εντατικά να εργάζονται στα Αγγλικά και τα Ουκρανικά. Αλλά ακόμη και τότε, τα τρολ του IRA δεν σταμάτησαν ποτέ να προσπαθούν να διαμορφώσουν την εγχώρια συζήτηση στην Ρωσία. Το Twitter έχει εντοπίσει δημοσίως περισσότερα από εννέα εκατομμύρια tweets από troll του IRA μεταξύ 2014 και 2018, περισσότερα από τα μισά από αυτά στην ρωσική γλώσσα.

Τις τελευταίες εβδομάδες, η ερευνητική μας ομάδα στο Πανεπιστήμιο Clemson εντόπισε ένα δίκτυο εκατοντάδων ρωσικής γλώσσας μη αυθεντικών λογαριασμών Twitter που λειτουργούν με τρόπο παρόμοιο με εκείνον που λειτουργεί ο IRA. Αυτό το δίκτυο τακτικά ενισχύει την φωνή των ρωσικών κρατικών μέσων ενημέρωσης, επαναλαμβάνει ρητορικά σημεία του Κρεμλίνου και επιτίθεται στις Δυτικές δημοκρατίες. Οι λογαριασμοί είναι έξυπνοι και πνευματώδεις. Οι εικόνες προφίλ τους περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό ιστορικών αναφορών, ελκυστικών γυναικών, καλλιτεχνικής παραξενιάς και σύγχρονων μιμιδίων. Ορισμένοι λογαριασμοί είναι θεματικοί -κάποιος επικοινωνεί σχεδόν εξ ολοκλήρου σε μιμίδια γάτας- αλλά όλοι είναι πιστοί στον Πούτιν. Ο λογαριασμός @hakkidin δεν ήταν ο μόνος που έστειλε ευχές για τα γενέθλια του Ρώσου ηγέτη.

Μια επιλογή από φωτογραφίες προφίλ από λογαριασμούς κοινωνικών μέσων φιλικούς προς τον Πούτιν. Darren Linvill
-------------------------------------------------------

Οι χρήστες αυτών των λογαριασμών υποτίθεται ότι είναι απλοί Ρώσοι πολίτες, οι οποίοι μοιράζονται τις απόψεις τους για εσωτερικά ζητήματα που είναι σημαντικά για το καθεστώς, όπως η [ασθένεια] COVID-19 και ο Alexei Navalny, ο ηγέτης της αντιπολίτευσης που δηλητηριάστηκε από Ρώσους πράκτορες ασφαλείας τον Αύγουστο και αργότερα καταδικάστηκε σε σχεδόν τρία χρόνια σε μια ρωσική σωφρονιστική φυλακή [3]. Το Κρεμλίνο είναι σαφώς ανυπόμονο να ελέγξει το αφήγημα περί τον Ναβάλνι, και τα τρολ του κάνουν ό, τι μπορούν για να τον δυσφημίσουν. «Η Δύση χρειάζεται μια αδύναμη Ρωσία, αλλά ο λαός μας όχι. Ας μην αφήσουμε τον Ναβάλνι με τους φίλους του να καταστρέψουν την χώρα μας. Μην ξεγελιέστε από όλες τις προκλήσεις τους», ανάρτησε στο Twitter ένας από τους ρωσικής γλώσσας ψεύτικους λογαριασμούς που εντοπίσαμε. Άλλοι λογαριασμοί χαρακτηρίζουν τον Navalny ως αναποτελεσματική μαριονέτα της Δύσης, του οποίου η πολιτική και ακόμη και η σεξουαλικότητα είναι ύποπτη. Τα τρολ φτάνουν μέχρι να προειδοποιούν τους Ρώσους γονείς, ειρωνικά, ότι τα παιδιά τους ενδέχεται να πέσουν θύματα διαδικτυακής αμερικανικής παραπληροφόρησης υπέρ του Ναβάλνι.

Ενώ αυτά τα τρολ περιγράφουν τον Ναβάλνι και την Δύση ως αδύναμους και κατακριτέους, χαιρετίζουν τον Πούτιν και το καθεστώς του ως ηρωικό. Τίποτα δεν αποτελεί καλύτερο παράδειγμα αυτού του αφηγήματος από τις αναφορές των τρολ για τον αγώνα της Ρωσίας κατά της COVID-19. Οι [ιντερνετικοί] λογαριασμοί υπερηφανεύονται για τις γενναίες προσπάθειες των Ρώσων εργαζομένων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και διαλαλούν την αποτελεσματικότητα του ρωσικού εμβολίου Sputnik V, υπογραμμίζοντας με πανηγυρισμούς κάθε φορά που ένα άλλο ευγνώμων έθνος αγοράζει δόσεις. Και όπως τα τρολ έχουν έναν πολιτικό κακό στο [πρόσωπο του] Ναβάλνι, έχουν επίσης έναν κακό για την πανδημία: την «εγκληματία» Anastasia Vasilyeva [4], μια ντόμπρα ιατρό που έχει επικρίνει την αντίδραση του Κρεμλίνου στην COVID-19.

Το ότι η Ρωσία θα έχει προσαρμοσμένες τοπικές εκστρατείες παραπληροφόρησης για το εγχώριο κοινό ίσως δεν προκαλεί έκπληξη. Όμως, οι προσανατολισμένες στο εξωτερικό, προσβλητικές, επιθετικές επιχειρήσεις πληροφόρησης από το Κρεμλίνο επιδιώκουν επίσης να διαμορφώσουν την ρωσική κοινή γνώμη. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την [εφημερίδα] The Wall Street Journal [5], οι ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών πιθανότατα βρίσκονται πίσω από μια διαδικτυακή εκστρατεία σε αγγλική γλώσσα για να υπονομευθεί η εμπιστοσύνη στα Δυτικά εμβόλια για την COVID-19, υποστηρίζοντας ότι αυτοί που τα ανέπτυξαν παρέκαμψαν διαδικασίες και ότι έχουν σοβαρές παρενέργειες. Αυτό το αφήγημα ταιριάζει απόλυτα με εκείνα που λέει ο Πούτιν στον λαό του: δεν μπορείτε να εμπιστευτείτε την Δύση.

Οι ρωσικές μακροχρόνιες εκστρατείες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την διασπορά παραπληροφόρησης σχετικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες του ΝΑΤΟ, έχουν σχεδιαστεί με παρόμοιο τρόπο για να υπονομεύσουν την ρωσική όσο και την Δυτική εμπιστοσύνη στους δημοκρατικούς θεσμούς. Ενώ οι υποστηριζόμενοι από το Κρεμλίνο [ιντερνετικοί] λογαριασμοί σε αγγλική γλώσσα [6] τροφοδότησαν τους φόβους για εκλογική νοθεία και τις φυλετικές διακρίσεις κατά τις εκλογές των ΗΠΑ το 2020, οι λογαριασμοί σε ρωσική γλώσσα έφεραν εκπληκτικές αναφορές για χαμένα αμερικανικά ψηφοδέλτια και αργότερα, ακόμη πιο συγκλονιστικές νύξεις για μυστηριώδεις εξωδικαστικές εξαφανίσεις μετά τις ταραχές στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ στις 6 Ιανουαρίου. «Γιατί είναι άγνωστη η τύχη των ανθρώπων που συμμετείχαν στην εισβολή του Καπιτωλίου;» ανάρτησε στο Twitter ένας λογαριασμός συνδεδεμένος με το δίκτυο που εντοπίσαμε. Αυτές οι εξωστρεφείς και εγχώριες εκστρατείες αλληλοενισχύονται. Μαζί, απεικονίζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες ως μια αποτυχημένη δημοκρατία και κάνουν τα προβλήματα της Ρωσίας να φαίνονται συγκριτικά ήπια. Ο Πούτιν, όπως όλοι οι σύγχρονοι αυταρχικοί, καταλαβαίνει ότι ο φθόνος είναι ο κλέφτης της χαράς.

Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ

Το γεγονός ότι αυταρχικοί, όπως ο Πούτιν, προωθούν σε μεγάλο βαθμό την παραπληροφόρηση για την Δύση για να διαμορφώσουν την εγχώρια κοινή γνώμη, ως επί το πλείστον αγνοήθηκε στις συζητήσεις σχετικά με τον τρόπο κατανόησης και ανταπόκρισης σε τέτοιες εκστρατείες. Μέχρι σήμερα, η απάντηση των ΗΠΑ σε επιθέσεις παραπληροφόρησης από ξένους δρώντες συνίστατο σε λίγες μόνο κατηγορίες χωρίς συνέπειες [7] για Ρώσους αξιωματούχους και την κατάσχεση [8] ιρανικών ιστότοπων στο Διαδίκτυο. Αδύναμα όπως είναι, τέτοια μέτρα αποσκοπούν στην αποτροπή ξένων εκστρατειών επιρροής με βάση την υπόθεση ότι οι Αμερικανοί είναι οι κύριοι στόχοι τους.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, μίλησε σκληρότερα από όσο ο προκάτοχός του, αποκαλώντας τον Πούτιν ως άκαρδο «δολοφόνο» που θα «πληρώσει ένα τίμημα» [9] για την ανάμειξή του στις εκλογές του 2020. Ωστόσο, η διοίκηση Μπάιντεν έκανε το ίδιο λάθος με την διοίκηση του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ στο να υποθέτει ότι ο πρωταρχικός στόχος του Ρώσου ηγέτη είναι να διαμορφώσει την αμερικανική κοινή γνώμη. Η έντονη ρητορική του Μπάιντεν ίσως να μπορεί ή να μην μπορεί να αποτρέψει μελλοντικές εκστρατείες επιρροής, αλλά έχει επίσης την πιθανότητα να τροφοδοτήσει την αυταρχική μηχανή προπαγάνδας του Πούτιν. Ήδη, ο Ρώσος ηγέτης έχει ανταποκριθεί στον Μπάιντεν προκαλώντας τον σε μια ζωντανή συζήτηση για το ποιος είναι ο πραγματικός δολοφόνος, μια κίνηση που τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης έχουν διακινήσει προς όφελος του Πούτιν. Ταυτόχρονα, το ρωσικό δίκτυο τρολ λειτουργεί με υπερωρίες, ενισχύοντας το αφήγημα του Κρεμλίνου και αποκαλώντας τον Μπάιντεν «γέρο και άνοα».

Ένα πιθανό «τίμημα» που θα μπορούσε να επιβάλει η κυβέρνηση του Μπάιντεν θα ήταν οι οικονομικές κυρώσεις. Αυτές μπορεί να είναι καλύτερα αποτρεπτικά από απλώς μια ρητορική, αλλά οι κυρώσεις θα ενισχύσουν επίσης το αφήγημα περί θύματος με το οποίο ο Πούτιν και άλλοι αυταρχικοί τροφοδοτούν τους λαούς τους, καθιστώντας τις ένα δίκοπο μαχαίρι. Οι κυρώσεις θα διακινδύνευαν επίσης να σκιαγραφήσουν τον Πούτιν ως πιο ισχυρό και τεχνολογικό γνώστη από όσο είναι πραγματικά. Οι επιχειρήσεις παραπληροφόρησης είναι, τελικά, θεμελιωδώς ασύμμετρες τακτικές.

Μια πιο αποτελεσματική απάντηση στις ξένες εκστρατείες παραπληροφόρησης θα ήταν να εντοπίζονται, να αναλύονται και να εκτίθενται οι επιχειρήσεις -ειδικά εκείνες με τις οποίες τα αυταρχικά καθεστώτα στοχεύουν τους δικούς τους λαούς- αντί να γίνεται προσπάθεια να αποτραπούν. Επειδή πολλές εκστρατείες επιρροής διεξάγονται σε ιδιωτικές πλατφόρμες κοινωνικών μέσων, μια τέτοια απάντηση δεν μπορεί να προέλθει μόνο από την κυβέρνηση. Το Twitter έχει κάνει κάποια αξιοθαύμαστα βήματα για την απελευθέρωση περιεχομένου από συντονισμένες ενέργειες παραπληροφόρησης τις οποίες αποδίδει σε κρατικούς φορείς. Ωστόσο, το Twitter και άλλες πλατφόρμες κοινωνικών μέσων, ειδικά το Facebook και η Google, μπορούν να κάνουν περισσότερα για να αποκαλύψουν τους ύπουλους τρόπους με τους οποίους τα αυταρχικά καθεστώτα στοχεύουν στους δικούς τους λαούς με συντονισμένες εκστρατείες ψευδολογιών στα κοινωνικά μέσα.

Γενικότερα, οι απαντήσεις των ΗΠΑ σε εκστρατείες παραπληροφόρησης που υποστηρίζονται από το εξωτερικό πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στην εσωτερική πολιτική του έθνους που την διαπράττει. Αυτές οι απαντήσεις πρέπει να μιλούν απευθείας στους πολίτες εκείνης της χώρας, βοηθώντας τους να καταλάβουν το πώς και το γιατί η κυβέρνησή τους προσπαθεί να τους χειραγωγήσει -χωρίς να τροφοδοτήσουν τα προπαγανδιστικά αφηγήματα που διατηρούν τους αυταρχικούς στην εξουσία. Η παραπληροφόρηση είναι μια απελπισμένη αυταρχική τακτική που αποσκοπεί στην απόκρυψη των γεγονότων και συνεπώς στην σύγχυση και την καταστολή της αντιπολίτευσης. Η αποκάλυψη της αλήθειας σχετικά με την παραπληροφόρηση υπονομεύει την δύναμη εκείνων που την χρησιμοποιούν. Αλλά για να γίνει αυτό, ο Μπάιντεν θα χρειαστεί μια προσεγμένη και τοπικά προσαρμοσμένη προσέγγιση -όχι μια στρατηγική one-size-fits-all («ενός μεγέθους που ταιριάζει σε όλους»). Όλη η πολιτική είναι τοπική, σε τελική ανάλυση, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής παραπληροφόρησης.

Σύνδεσμοι:
[1] https://esoc.princeton.edu/publications/trends-online-influence-efforts
[2] https://about.fb.com/news/2021/03/february-2021-coordinated-inauthentic-...
[3] https://www.cnn.com/2021/03/18/europe/alexey-navalny-fast-facts/index.html
[4] https://www.abc.net.au/news/2020-06-02/anastasia-vasilyeva-doctors-allia...
[5] https://www.wsj.com/articles/russian-disinformation-campaign-aims-to-und...
[6] https://www.cnn.com/2020/03/12/world/russia-ghana-troll-farms-2020-ward/...
[7] https://www.justice.gov/opa/pr/us-charges-russian-gru-officers-internati...
[8] https://www.justice.gov/opa/pr/united-states-seizes-domain-names-used-ir...
[9] https://www.cnn.com/2021/03/17/politics/joe-biden-vladimir-putin-price-t...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russian-federation/2021-03-24/re...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition