Η Κομμούνα του Παρισιού ζει στην γαλλική πολιτική | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Κομμούνα του Παρισιού ζει στην γαλλική πολιτική

Μια έμφορτη επέτειος γίνεται το φυλαχτό για αμφότερες την δεξιά και την αριστερά

Στην Γαλλία, οι ιστορικές επέτειοι τείνουν να διχάζουν παρά να ενώνουν. Η φετινή χρονιά, που σηματοδοτεί την 150ή επέτειο της Κομμούνας του Παρισιού και την επέτειο των 200 ετών από τον θάνατο του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, σίγουρα αποδεικνύει τον κανόνα. Οι ειδικοί και οι πολιτικοί χτίζουν ήδη τα οδοφράγματα τους. Όμως, ενώ οι διαφορές για τον Ναπολέοντα είναι σε μεγάλο βαθμό ιστορικού χαρακτήρα, δεν συμβαίνει το ίδιο με την Κομμούνα. Εξηγώντας αυτό το συγκεκριμένο γεγονός, ο ιστορικός Martin Johnson ανέφερε ότι «ήταν πάντα κάτι παραπάνω από μια ιστορική άσκηση». Από όλα αυτά τα χρόνια, φέτος, όσοι βρίσκονται και στις δύο πλευρές του οδοφράγματος πιστεύουν ότι αυτή η άσκηση έχει ιδιαίτερα σημαντικές πολιτικές, ιδεολογικές και ίσως ακόμη και υπαρξιακές συνέπειες.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Η γέννηση της επαναστατικής Κομμούνας του Παρισιού στις 18 Μαρτίου 1871, κατέλαβε τους πάντες εξαπίνης –περισσότερο απ’ όλους, τους επαναστάτες. Τους προηγούμενους μήνες, τραυματικά γεγονότα είχαν συγκλονίσει την γαλλική πρωτεύουσα. Οι Πρώσοι εισβολείς είχαν κάνει βίαιη πολιορκία στο Παρίσι, οδηγώντας το Βοναπαρτικό καθεστώς στην κατάρρευση και την προσωρινή δημοκρατική κυβέρνηση της Γαλλίας να υπογράψει μια ταπεινωτική ειρηνευτική συνθήκη. Οι εξοργισμένοι Παριζιάνοι, ιδίως εκείνοι από γειτονιές της εργατικής τάξης, απέρριψαν την συνθήκη, επαναστάτησαν εναντίον της κεντρικής κυβέρνησης και αναγνώρισαν τη νομιμότητα μόνο της δημοτικής κυβέρνησης -ή αλλιώς της κομμούνας (commune, δηλαδή κοινότητα)- που βιάστηκαν να δημιουργήσουν.

31032021-1.jpg

Διαδηλωτές που φορούν κίτρινα γιλέκα στο Παρίσι, τον Δεκέμβριο του 2019. Benoit Tessier / Reuters
---------------------------------------------------------

Χτυπημένη από τους Πρώσους και τώρα πολιορκημένη από συμπατριώτες Γάλλους, η Κομμούνα αντιμετώπισε πρώτα τις επείγουσες στρατιωτικές και υλικές ανησυχίες. Ωστόσο, κατά την διάρκεια των 72 ημερών της ύπαρξής της, η Κομμούνα κατάφερε επίσης να θεσπίσει πολιτικές στηριγμένες σε υποσχέσεις προηγούμενων επαναστάσεων και προβλεπτικές των σημερινών προοδευτικών και διεθνικών κινημάτων. Αναπόφευκτα, ορισμένες από τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις ήταν δονκιχωτικές -όπως η απαγόρευση του φουρνίσματος το βράδυ ου, συνεπώς, καταδίκασε τους Παριζιάνους σε μπαγιάτικο ψωμί το πρωί- αλλά άλλες ήταν και πρακτικές και προοδευτικές.

Η Κομμούνα υποστήριξε, για παράδειγμα, την καλύτερη εκπαίδευση των παιδιών και την ένταξη των γυναικών τόσο στο σχολείο όσο και στο εργατικό δυναμικό. «Σε μια καλή δημοκρατία», δήλωνε ένα έγγραφο, «ίσως πρέπει να δοθεί περισσότερη προσοχή στην εκπαίδευση των κοριτσιών από εκείνη των αγοριών». Η εκπαίδευση [στο σχολείο] λοιπόν έγινε υποχρεωτική, κοσμική και μικτή -επιπλέον, σχεδιάστηκε για να είναι πνευματική και επαγγελματική. Ο ειδικευμένος εργαζόμενος, επιβεβαίωνε η εκπαιδευτική επιτροπή, «πρέπει να είναι σε θέση να χαλαρώσει από την καθημερινή εργασία απολαμβάνοντας τις τέχνες, τα γράμματα και τις επιστήμες». Μια επιτροπή γυναικών, η Union des Femmes, που ιδρύθηκε από την γεννημένη στην Ρωσία, Elizabeth Dmitrieff, οργάνωσε crèches, δηλαδή βρεφονηπιακούς σταθμούς, συχνά τοποθετώντας τους κοντά σε εργοστάσια της πόλης των οποίων οι εργαζόμενοι ήταν κυρίως γυναίκες. Επειδή τα μέλη της ήταν επίσης εργαζόμενα μέλη της Κομμούνας, η επιτροπή γυναικών ζήτησε μια θέση στο τραπέζι της εκτελεστικής εξουσίας.

Αυτή η έδρα δεν προσφέρθηκε ποτέ -αν και το «ποτέ» δεν διήρκεσε περισσότερο από δύο μήνες -αλλά τα μέλη της Κομμούνας (Communards) αντιμετώπισαν, ωστόσο, κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες που είχαν ήδη εκδηλωθεί πριν από τον πόλεμο. Η Κομμούνα επέβαλε μορατόριουμ στις πληρωμές χρέους και στα ενοίκια για εκείνους τους Παριζιάνους που έμειναν χωρίς δουλειά από τότε που έγινε η γερμανική εισβολή και επίταξαν άδεια διαμερίσματα για άλλους που τα γαλλικά και τα πρωσικά κανόνια άφησαν άστεγους. Ταυτόχρονα, αναγνώρισε το δικαίωμα ίσης αμοιβής ανδρών και γυναικών και την ανάγκη διαχωρισμού κράτους και εκκλησίας.

Αυτό το πείραμα στην ριζοσπαστική δημοκρατία κατέρρευσε στα τέλη Μαΐου, όταν ο γαλλικός εθνικός στρατός παραβίασε τα τείχη της πόλης και ξαναπήρε το Παρίσι. Όσοι Communards επέζησαν από τις μάχες του δρόμου και τις συνοπτικές εκτελέσεις απελάθηκαν στην γαλλική αποικία της Νέας Καληδονίας. Με καμάρι αλλά και πρόγνωση, ο Γερμανός πολιτικός θεωρητικός Καρλ Μαρξ έγραψε όχι την ανακοίνωση για τον θάνατό της αλλά την ανακοίνωση για την γέννησή της. Και μόνο το γεγονός ότι υπήρξε, επέμεινε, σήμαινε ότι ο αντίκτυπός της θα έκανε «τον γύρο του κόσμου». Στην περίπτωση της Γαλλίας, ωστόσο, οι συνέπειες ήταν εξελικτικές και όχι επαναστατικές. Από τη μια δημοκρατία στην άλλη, η πυρετώδης ποίηση των Κομμουνάρ έχει μετατραπεί σε μια βαρετή πεζογραφία νομοθεσίας. Κατά την διάρκεια των επόμενων 150 ετών, από την καθιέρωση της υποχρεωτικής και δωρεάν δημόσιας εκπαίδευσης στις αρχές της δεκαετίας του 1880 έως τη νομοθεσία περί ισοτιμίας των αμοιβών (1982) και της πολιτικής εκπροσώπησης (2014) μεταξύ ανδρών και γυναικών, πολλά από τα επαναστατικά ιδανικά της Κομμούνας του Παρισιού έχει γίνει οι κοινοί νόμοι του κράτους.

ΚΟΜΜΟΥΝΑ ΔΕΞΙΑ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΕΡΑ

Ως τόπος μνήμης (lieu de mémoire), η Κομμούνα του Παρισιού έχει γίνει πεδίο μάχης για Γάλλους πολιτικούς που διαγωνίζονται για τις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές του επόμενου έτους. Κατά την περίοδο πριν από την επέτειο, η κατακερματισμένη αριστερά της Γαλλίας κατάφερε να βρει κοινό έδαφος για τον εορτασμό της εκδήλωσης. Ο Jean-Luc Mélenchon, ο ηγέτης της La France Insoumise (Η Ανυπότακτη Γαλλία), καυχήθηκε [2] ότι «ιδεολογικά, είμαι παιδί της Κομμούνας». Ο Mélenchon έχει κάνει με συνέπεια εκκλήσεις για την δημιουργία μιας Έκτης [Γαλλικής] Δημοκρατίας της οποίας τα θεσμικά όργανα θα είναι πιο οριζόντια και αντιπροσωπευτικά. Η επίσημη εφημερίδα του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, η l'Humanité, δημοσιεύει έναν καθημερινό λογαριασμό [3] της Κομμούνας που θα συνεχιστεί ως τις αρχές Ιουνίου, καθώς και ένα ειδικό τεύχος για την εκδήλωση με τον εντυπωσιακό τίτλο «Un espoir mis en chantier » (Μια ελπίδα που έχει πάρει τον δρόμο της).

Για την Anne Hidalgo, την σοσιαλίστρια δήμαρχο του Παρισιού, η ελπίδα που έχει πάρει τον δρόμο της είναι να συμμετάσχει στις προεδρικές εκλογές του επόμενου έτους ως η σημαιοφόρος της αριστεράς. Για τον σκοπό αυτό, η πόλη κινητοποίησε τους πόρους της για να μετατρέψει την εκδήλωση σε θέαμα, προγραμματίζοντας μια γιορτή για την Κομμούνα που θα εκτείνεται από τις 18 Μαρτίου έως τις 28 Μαΐου. Όπως δήλωσε ο εκπρόσωπος της Hidalgo [4], η δήμαρχος υιοθέτησε τα λόγια της Louise Michel -της φλογερής φεμινίστριας που, έχοντας πολεμήσει στην Κομμούνα, απελάθηκε στη Νέα Καληδονία- ως δικά της: «Πιστεύουμε ότι, όταν έρθει η μέρα που θα βασιλεύει η ελευθερία και η ισότητα, η ανθρωπότητα θα είναι ευτυχισμένη».

Η επέτειος έχει παρομοίως ενώσει την εξίσου κατακερματισμένη δεξιά της χώρας, της οποίας οι ένοικοι έφτασαν όχι να επαινέσουν αλλά να θάψουν την Κομμούνα. Ο Rudolph Granier, συντηρητικό μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου του Παρισιού, κατηγόρησε την Hidalgo επειδή «φλυαρεί για μια σειρά ιστορικών αναληθειών» που αγνοούν τις πράξεις βίας και καταστροφής της Κομμούνας, όπως οι πυρκαγιές που κατέστρεψαν πολλά ιστορικά κτίρια, συμπεριλαμβανομένων των συναγωγών. (Αυτός ο ισχυρισμός ήταν επίσης εν μέρει αναληθής -όπως γρήγορα σημείωσαν οι ιστορικοί, οι Κομμουνάροι [Communards] δεν κατέστρεψαν συναγωγές). Ένας σύντροφός του συντηρητικός, ο Antoine Beauquier, δήλωσε ότι ενώ αυτό το «θλιβερό επεισόδιο εμφυλίου πολέμου» πρέπει να μείνει στη μνήμη, δεν πρέπει να γιορτάζεται. Σε τελική ανάλυση, η Κομμούνα του Παρισιού δεν ήταν υπεύθυνη για την σφαγή πολλών καθολικών ιερέων; Για ακόμη άλλο ένα συντηρητικό μέλος του συμβουλίου, τον David Alphand, το έγκλημα των Communards [5] ήταν η «δήμευση των μέσων παραγωγής».

Αντίθετα, η συνήθως φλύαρη Marine Le Pen, ηγέτις του σκληρού δεξιού Rassemblement National, έχει κρατηθεί σιωπηλή σχετικά με την Κομμούνα. Στα τέλη του 2019 και στις αρχές του 2020, όταν το κίνημα των gilets jaunes («κίτρινα γιλέκα») ήταν στο απόγειό του, η Le Pen εξέφρασε την συμπάθειά της [6] και προσπάθησε να καβαλήσει το κύμα της δημόσιας δυσαρέσκειας. Ωστόσο, τα κίτρινα γιλέκα, αντιστεκόμενα στην εκμετάλλευση από οποιοδήποτε πολιτικό κόμμα, κράτησαν την Le Pen σε απόσταση. Τώρα η Le Pen έχει προεδρικές φιλοδοξίες και κρατά σε απόσταση οποιοδήποτε κίνημα, ακόμη και ένα από το 1871, το οποίο διέπραξε ή επέτρεψε πράξεις βίας ή θα μπορούσε να απεικονιστεί ως κίνδυνος για την Γαλλική Δημοκρατία.

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ

Υπάρχει αναπόφευκτα ένα στοιχείο πολιτικού θεάτρου στην τοπική και εθνική συζήτηση σχετικά με την κληρονομιά της Παρισινής Κομμούνας. Αλλά πίσω από τις [πολιτικές] στάσεις βρίσκονται οι ιδέες ότι η Κομμούνα αποκρυσταλλώθηκε και ότι παραμένει ζωντανή στην Γαλλία. Πόσο πρέπει να συμμετέχουν οι πολίτες μιας δημοκρατίας στον σχεδιασμό και στην λήψη αποφάσεων για την εθνική πολιτική; Πόσο πολύ πρέπει να εκταθεί ένα δημοκρατικό κράτος στην ζωή των πολιτών του; Και πόσο έχει επηρεάσει το 1871 τις επακόλουθες εξεγέρσεις και διαμαρτυρίες στην Γαλλία;

Αυτό το τελευταίο ερώτημα είναι επιτακτικό για μια χώρα που έχει εκκολάψει περισσότερες από 10.000 εξεγέρσεις και επαναστάσεις [7] από τον δέκατο έκτο αιώνα. Ριζοσπαστικοί στοχαστές μετά τον Μαρξ επισήμαναν την Κομμούνα του Παρισιού ως ένα ιδιαίτερα σημαντικό επεισόδιο, προαναγγέλλοντας μια νέα εποχή ταξικής συνείδησης και σύγκρουσης. Όπως παρατήρησε ο ιστορικός (και πρώην μέλος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος) Roger Martelli [8], η Κομμούνα ήταν το πρώτο παράδειγμα μιας αυθεντικά «λαϊκής, και ακόμη και της εργατικής τάξης, διακυβέρνησης» στην γαλλική ιστορία. Όχι μόνο αυτό δεν είχε ξαναφανεί πριν από το 1871, αλλά επίσης δεν έχει ποτέ φανεί έκτοτε.

Ωστόσο, τον τελευταίο αιώνα, πολλά δημοφιλή κινήματα έχουν διεκδικήσει την Κομμούνα ως πηγή έμπνευσης και καθοδήγησης. Το 1935, οι σοσιαλιστές, οι ριζοσπάστες, και οι κομμουνιστές σχημάτισαν το Λαϊκό Μέτωπο, και οι ηγέτες του πορεύθηκαν μαζί [9] προς το Mur des Fédérés -το τείχος στο νεκροταφείο Père-Lachaise μπροστά στο οποίο εκτελέστηκαν δεκάδες Communards- για να γιορτάσουν την καινοφανή ενότητά τους και να τιμήσουν την επέτειο της Κομμούνας του Παρισιού. Τρεις δεκαετίες αργότερα, το 1968, απεργούντες μαθητές και εργαζόμενοι επικαλέστηκαν την Κομμούνα ως πρόδρομό τους. Δεκάδες φυλλάδια και αφίσες ανέφεραν [10] τα γραπτά πολύ γνωστών Κομμουνάρ όπως ο μυθιστοριογράφος Jules Vallès και ο ποιητής Eugène Pottier, και γκράφιτι σε τοίχους και αγάλματα ανακοίνωναν την γέννηση της «Κομμούνας της 10ης Μαΐου».

Πιο πρόσφατα και αμφιλεγόμενα, το κίνημα «κίτρινα γιλέκα» έχει αγκαλιάσει την Παρισινή Κομμούνα ως μέρος της κληρονομιάς του. Γράφοντας στο Révolution Permanente, το επίσημο όργανο του ακροαριστερού Νέου Αντικαπιταλιστικού Κόμματος, ο Jean-Baptiste Thomas δήλωσε [11] ότι όταν, όπως και με τα κίτρινα γιλέκα, η «διακυβέρνηση των ισχυρών αποκηρύσσεται, η κυβερνητική κάστα απορρίπτεται, και οι συνθήκες της ζωής, στον βαθμό που μας περιορίζουν, καταγγέλλονται, η Κομμούνα του Παρισιού βρίσκεται επενδυμένη με μια νέα δύναμη». Τα πανό που κρατούσε η ομάδα και τα γκράφιτι που άφησε στο πέρασμά της ενίσχυσαν αυτό το μήνυμα [12] με συνθήματα που κυμαίνονται από το «1871 raisons de niquer Macron» («1871 λόγοι για να παρατήσουμε τον Macron») έως το «On ne veut pas mai 68, mais 1871» («Δεν θέλουμε τον Μάιο του ’68, αλλά το 1871»).

Οι διαμαρτυρίες των κίτρινων γιλέκων, ένα φαινόμενο σε μεγάλο βαθμό περί τα αστικά κέντρα, ανέστρεψαν τους ρόλους που έπαιξαν οι Παριζιάνοι και οι επαρχίες το 1871. Αλλά οι οικονομικές ανησυχίες των σημερινών διαδηλωτών -η έλλειψη προσιτής στέγασης, η επιμονή της ανεργίας, το βάρος της φορολογίας, και η αδιαφορία του κράτους- μοιάζει με εκείνες των Παριζιάνων εργατών του 19ου αιώνα. Η βία που συνόδευε ολοένα και περισσότερο τις πορείες -που κορυφώθηκε στις αρχές Δεκεμβρίου 2019 με τον βανδαλισμό ακριβών καταστημάτων, εστιατορίων και, προς τη μεγαλύτερη φρίκη πολλών, την Arc de Triomphe (Αψίδα του Θριάμβου)- ενθάρρυνε τους επικριτές, όπως ο συντηρητικός Granier, να συγκρίνουν τα κίτρινα γιλέκα με τις pétroleuses, ή αλλιώς τις γυναίκες εμπρηστές, που υποτίθεται ότι έβαλαν φωτιά σε μέρη του Παρισιού το 1871 με τη μανία τους για καταστροφή.

Από την δεκαετία του 1950, ωστόσο, οι ιστορικοί έχουν τεκμηριώσει ότι οι pétroleuses υπήρχαν αποκλειστικά στην φαντασία των αντιπάλων της Κομμούνας. Οι πυρκαγιές ήταν πραγματικές -αλλά προέκυψαν είτε από πυροβολισμούς είτε από προσπάθειες απελπισμένων Κομμουνάρ να καλύψουν την υποχώρησή τους. Για τον λόγο αυτό, η καταστροφή που πραγματοποιήθηκε κατά την διάρκεια των πορειών των κίτρινων γιλέκων ήταν σε μεγάλο βαθμό έργο εξτρεμιστών [13] συχνά ταυτισμένων με το λεγόμενο Μαύρο Μπλοκ -ένα κίνημα όχι πιο δομημένο ή ουσιαστικό από τις pétroleuses.

Αλλά ο Granier κατάλαβε ένα πράγμα σωστά. Η ιστορία, δήλωσε [14], «μας διδάσκει ταπεινότητα». Η ταπεινότητα, με την σειρά της, υποχρεώνει κάποιον να αναγνωρίσει και ότι οι χαίνουσες ανισότητες υπάρχουν το 2021 όχι λιγότερο από όσο το 1871, και ότι οι απογοητευτικές δυσκολίες έρχονται αντιμέτωπες με λαϊκά κινήματα που επιδιώκουν να μετατρέψουν την οργή τους σε μόνιμες λύσεις.

Οπότε, Vive la Commune; (Ζήτω η Κομμούνα;). Όπως ίσως απαντήσει ένας Γάλλος ιστορικός, «Oui, mais ...» (Ναι, αλλά…).

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Subversive-Simone-Weil-Life-Ideas/dp/022654933X/r...
[2] https://www.politis.fr/editions/hs73-1871-2021-la-commune-une-histoire-e...
[3] https://www.humanite.fr/14-mars-1871-les-canons-de-montmartre-la-veille-...
[4] https://www.20minutes.fr/paris/2984771-20210228-150-ans-commune-paris-co...
[5] https://www.lemonde.fr/politique/article/2021/02/19/la-commune-de-1871-u...
[6] https://www.lepoint.fr/politique/les-gilets-jaunes-allies-ou-rivaux-de-m...
[7] https://www.lefigaro.fr/vox/societe/la-revolte-des-non-essentiels-aura-t...
[8] https://www.lemonde.fr/idees/article/2021/02/28/roger-martelli-la-commun...
[9] https://www.magnumphotos.com/newsroom/politics/david-seymour-rise-front-...
[10] https://www.commune1871.org/la-commune-de-paris/histoire-de-la-commune/a...
[11] https://www.revolutionpermanente.fr/Commune-heritage-et-Gilets-Jaunes
[12] https://plus.lesoir.be/360888/article/2021-03-15/de-la-commune-aux-gilet...
[13] https://www.lemonde.fr/idees/article/2019/12/04/loin-des-visions-complot...
[14] https://www.lefigaro.fr/culture/150-ans-de-la-commune-l-anniversaire-qui...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/france/2021-03-30/paris-commune-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition