Η νέα εποχή προστατευτισμού

Την περασμένη εβδομάδα, ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον προειδοποίησε [1] για τον επικείμενο «πόλεμο εμβολίων του κορωνοϊού» που βάζει το Ηνωμένο Βασίλειο ενάντια στην Ευρώπη. Μέρες νωρίτερα, η ΕΕ είχε θεσπίσει μέτρα που θα σταματούσαν τις αποστολές εμβολίων AstraZeneca σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο που αρνούνται να εξάγουν τα ίδια τα εμβόλια. «Μηδέν» δόσεις θα μετακινηθούν μέσω του αγγλικού καναλιού έως ότου αυξηθούν οι προμήθειες ή το Ηνωμένο Βασίλειο αλλάξει την στάση του σχετικά με τις εξαγωγές εμβολίων, δήλωσε ο Ευρωπαίος Επίτροπος, Thierry Breton, προσθέτοντας ότι δεν υπάρχει «τίποτα προς διαπραγμάτευση».

Ένα κέντρο εμβολιασμού για την COVID-19 στο Μπέλφαστ της Βόρειας Ιρλανδίας, τον Μάρτιο του 2021. Clodagh Kilcoyne / Reuters
---------------------------------------------------

Οι προτεινόμενοι περιορισμοί στις εξαγωγές της ΕΕ αντιπροσωπεύουν μια ξαφνική αναστροφή για την Ένωση. Μέχρι πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το εκτελεστικό σκέλος της ΕΕ, ήταν μια από τις ισχυρότερες διεθνείς φωνές που υποστήριζαν το ανοιχτό εμπορικό σύστημα. Πέρασε χρόνια πολεμώντας τους δεξιούς λαϊκιστές, όπως ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, που ήταν σκεπτικοί για το εμπόριο, και πολλοί από την αριστερά θεωρούσαν την Διεύθυνση Εμπορίου [της ΕΕ] ως ένα από τα κέντρα διοίκησης του λεγόμενου νεοφιλελευθερισμού. Τώρα, η επιτροπή υποστηρίζει ένα είδος αντίστροφου προστατευτισμού στον οποίο οι χώρες δεν εμποδίζουν την είσοδο των εισαγωγών, αλλά αντίθετα σταματούν κρίσιμες προμήθειες από το να εξαχθούν.

Η ξαφνική υποχώρηση της Ευρώπης από τις διεθνείς αγορές ακολουθεί μια ευρύτερη παγκόσμια μετατόπιση που προκαλείται από την πανδημία. Το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν οι πρώτοι που υιοθέτησαν μια νέα και αδίστακτη εμπορική πολιτική: οι πολίτες ήθελαν εμβόλια και οι κυβερνήσεις τους ξεκίνησαν να τους παρέχουν ό, τι χρειάζονται. Το Λονδίνο και η Ουάσινγκτον βασίστηκαν σε εμπιστευτικά συμβόλαια με κατασκευαστές εμβολίων και, στην περίπτωση της Ουάσινγκτον, εξουσίες που παραχωρήθηκαν από τον Νόμο περί Αμυντικής Παραγωγής (Defense Production Act) για την επιβολή de facto απαγορεύσεων [2] σε εξαγωγές εμβολίων. Αλλού, η Κίνα και η Ρωσία πήγαν σε διαφορετική αλλά εξίσου θεληματική κατεύθυνση -χρησιμοποιώντας τα εμβόλια ως εργαλείο διεθνούς επιρροής.

Αυτές οι αποφάσεις έχουν ήδη αρχίσει να μεταβάλλουν την κάποτε φαινομενικά αμείλικτη πορεία της παγκοσμιοποίησης. Με την πρόσβαση στο εμβόλιο και την εθνική ασφάλεια να διακυβεύονται, οι πλούσιες δημοκρατικές κυβερνήσεις απέκλιναν από τις φιλελεύθερες αρχές της αγοράς υπέρ των επιθετικών περιορισμών που στοχεύουν στην ικανοποίηση νέων εσωτερικών πολιτικών απαιτήσεων. Η ιδιοτελής συμπεριφορά τους ξεφτίζει τις συμμαχίες και κανονικοποιεί την ανοιχτή κρατική παρέμβαση στις παγκόσμιες αγορές σε βαθμό που δεν έχει εμφανιστεί στην πρόσφατη μνήμη. Στο μέλλον, άλλες χώρες ενδέχεται να προσπαθήσουν να προστατευθούν με παρόμοιους τρόπους –αποστατώντας από τους παγκόσμιους κανόνες που πιστεύουν ότι είναι στημένοι ενάντια σε αυτούς.

ΑΚΟΥΣΙΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

Τα αποτελεσματικά εμβόλια για την [ασθένεια] COVID-19 αποτελούν ένα επιστημονικό θαύμα, αλλά ένα [θαύμα] που έρχεται μαζί με δυσάρεστες πολιτικές παρενέργειες. Το πρόβλημα είναι απλό: για τα επόμενα δύο χρόνια, θα υπάρχουν πολύ περισσότεροι άνθρωποι που είναι πρόθυμοι να γυρίσουν τα μανίκια τους για να εμβολιαστούν από όσο θα υπάρχουν εμβόλια για να λάβουν. Ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο θα εξελίσσεται ο ιός, η προσφορά μπορεί να μην ικανοποιεί την ζήτηση μέχρι κάποια στιγμή το 2022 ή το 2023. Αυτό είναι πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα για να περιμένουν οι άνθρωποι όταν διακυβεύονται οι ζωές και τα προς το ζην τους.

Η έλλειψη εμβολίων έχει ήδη οδηγήσει σε άσχημη συμπεριφορά. Οι πρώτες προσπάθειες συντονισμού της παγκόσμιας παραγωγής παράδερναν επειδή οι πλούσιες χώρες δεν δεσμεύονταν σε κανένα σύστημα συνεργασίας που θα περιόριζε την ικανότητά τους να εξασφαλίζουν εμβόλια για τους πολίτες τους. Κοντά στην αρχή της πανδημίας, χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες πέρασαν μπροστά στην ουρά των εμβολίων, κάνοντας μεγάλες προπαραγγελίες σε υψηλές τιμές και πιέζοντας για συμφωνίες με φαρμακευτικές εταιρείες που θα τους έδιναν πρώτα δικαιώματα επί της παραγωγής και της προσφοράς. Τώρα, μήνες αργότερα, οι ανεπτυγμένες χώρες υπόσχονται επιτέλους μακροπρόθεσμη συνεργασία και βοήθεια μέσω της COVID-19 Vaccine Global Access Facility (COVAX), μιας πρωτοβουλίας που συγχρηματοδοτείται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Αλλά αυτές οι υψηλόφρονες δεσμεύσεις έχουν συμβαδίσει με ένα αδίστακτο βραχυπρόθεσμο «ελεύθερα για όλους».

Αντιθέτως, η ΕΕ κινήθηκε πιο αργά -κυρίως λόγω της περίπλοκης εσωτερικής πολιτικής. Στην αρχή της πανδημίας, τα κράτη-μέλη συγκρούστηκαν για έλλειψη σε ατομικό προστατευτικό εξοπλισμό, και ο οργανισμός επέβαλε τελικά αρκετές προσωρινές απαγορεύσεις εξαγωγής. Μετά από αυτήν την καταστροφική εμπειρία, η Ένωση συμφώνησε σε μια κοινή στρατηγική εμβολίων και ανέθεσε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαπραγματευτεί με εταιρείες φαρμάκων εξ ονόματος όλων των μελών της. Ωστόσο, πολλές κυβερνήσεις παρέμειναν διχασμένες σε σημαντικά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένου του κόστους των εμβολίων. Μερικές ήταν απρόθυμες να πληρώσουν για ακριβές δόσεις που παράγονται σε πλούσιες χώρες όπως η Γερμανία, και πολλές μεμονωμένες εθνικές υπηρεσίες υγείας αρνήθηκαν να παραχωρήσουν την εξουσία τους στον έλεγχο ποιότητας.