Η νέα διεθνής οικονομία και γεωπολιτική | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η νέα διεθνής οικονομία και γεωπολιτική

Η θέση της Ελλάδας μέσα στο νέο σκηνικό και ο ρόλος των σχέσεών της με τις ΗΠΑ

Οι προκλήσεις στο τρέχον διεθνές σύστημα μόνο έχουν επιδεινωθεί και πολλαπλασιαστεί στους τελευταίους περίπου 18 μήνες που διαρκεί η πανδημία της ασθένειας COVID-19.

Τα προβλήματα που ανέδειξε η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 δεν έτυχαν αξιόπιστης αντιμετώπισης από τις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις του κόσμου: το παγκόσμιο χρέος αυξάνει, και παράλληλα αυξάνει το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, αλλά και οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες εντός των διαφόρων χωρών. Η φτώχεια και η περιθωριοποίηση γεννούν επίσης αστάθεια, η οποία οδηγεί ή σε μεταναστευτικές ροές ή σε ανάπτυξη ακραίων ιδεολογικών σχημάτων όπως ο φανατικός ισλαμισμός, η ακροδεξιά ή η ακροαριστερή ρητορική, ο αυταρχισμός και ο λαϊκισμός, όλα τους ιδεολογικά σχήματα που πλήττουν σκληρά τις φιλελεύθερες Δυτικές δημοκρατίες.

23042021-1.jpg

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, στην οθόνη καθώς μαζί με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, συμμετέχουν σε μια εικονική παγκόσμια σύνοδο κορυφής για το κλίμα, στις 22 Απριλίου 2021. REUTERS / Johanna Geron / Pool
--------------------------------------------------------------

Η πολιτική αναταραχή, σε συνδυασμό με την ανάδυση άλλων δυνάμεων στο διεθνές στερέωμα, με προεξάρχουσα την Κίνα αλλά και υπολογίσιμους παράγοντες την Ινδία και στην συνέχεια την Ρωσία, την Τουρκία, το Ιράν και την Βραζιλία, προκάλεσε και γεωπολιτική αστάθεια. Έτσι, προέκυψαν πολλές διαμάχες αλλά και ανοιχτές στρατιωτικές συγκρούσεις μεταξύ κρατών σε όλο το εύρος της Ασίας, της Μέσης Ανατολής, της Βορείου Αφρικής, της ανατολικής και νοτιο-ανατολικής Ευρώπης. Στις συγκρούσεις αυτές εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα, σε μεγάλο ή μικρότερο βαθμό οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα και η ΕΕ.

Η παρουσία της Ελλάδας μέσα σε αυτό το σκηνικό είναι κομβική. Από τη μια πλευρά, η γεωγραφική της θέση είναι στρατηγικής σημασίας ως σύνορο της Δύσης με την Ανατολή αλλά και ως γέφυρα για τις εμπορικές και οικονομικές ροές που είναι απαραίτητες τόσο ως προς τον άξονα Ανατολής-Δύσης όσο και ως προς εκείνον του Βορρά-Νότου.

Από την άλλη, η Ελλάδα αποτελεί ιστορικό λίκνο των Δυτικών αξιών και σταθερό κι αξιόπιστο σύμμαχο του φιλελεύθερου κόσμου, ο οποίος σήμερα βάλλεται από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς. Το πώς θα πλεύσει η Ελλάδα ανάμεσα στους σκοπέλους του διεθνούς συστήματος θα δείξει την μελλοντική πορεία όχι μόνο της χώρας αλλά και της Δύσης, επίσης. Σημαίνουσα βαρύτητα θα έχει δε η επίδραση που θα έχει αυτή η πορεία στις από μακρού χρόνου στενές, αλλά και ιδιαίτερες, σχέσεις της Ελλάδας με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Τα χαρακτηριστικά που καθιστούν το τρέχον διεθνές οικονομικό σύστημα άκρως προβληματικό, δεν είναι ούτε λίγα ούτε ευεπίλυτα. Μια σειρά από «βόμβες» απειλούν την διεθνή οικονομική ισορροπία, όπως άλλωστε κάνουν και οι εξελίξεις στην τεχνολογία, το εμπόριο και την κλιματική αλλαγή. Ιδού, λοιπόν, ποια είναι η κατάσταση:

Η βόμβα του Παγκοσμίου Χρέους

Το 2018 (πριν την κρίση του COVID-19) το χρέος των αναπτυγμένων οικονομιών ήταν 130 τρισ. δολάρια και το χρέος των αναπτυσσόμενων οικονομιών ήταν 55 τρισ. δολάρια, και των φτωχών χωρών μόλις 270 δισ., έτσι το συνολικό χρέος ήταν 185,27 τρισ. δολάρια. Ουσιαστικά ως παγκόσμια κοινότητα χρηματοδοτούμε το επίπεδο ζωής μας και την έξοδο από την όποια οικονομική κρίση από το 1980 έως το 2020 (επί σαράντα χρόνια) με αύξηση χρέους, το οποίο χρέος λόγω ανισοκατανομής του πλούτου είναι αδύνατο να αποπληρώσουμε. Ειδικότερα, το μέσο ετήσιο παγκόσμιο κατά κεφαλήν εισόδημα στα τέλη του 2013 ήταν μόλις 2.920 δολάρια [1].

Τo 2017 το κατά κεφαλήν παγκόσμιο χρέος ήταν 86.000 δολάρια [2]. Παρότι τα δυο ανωτέρω στατιστικά στοιχεία απέχουν τέσσερα έτη, είναι άκρως αποκαλυπτικά του γεγονότος ότι το κατά κεφαλή παγκόσμιο χρέος είναι υψηλότερο του κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Η αύξηση χρέους είναι λογική λύση σε έκτακτες οικονομικές καταστάσεις, όμως δεν μπορεί να γίνεται χρήση του εργαλείου του χρέους επ’ άπειρον.

Αυτή η «παγίδα» ή «βόμβα» χρέους, αν ενεργοποιηθεί, μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις με τις οποίες συγκριτικά η κρίση του 1929 μπορεί να θεωρηθεί ως «παιδική χαρά». Σε περίπτωση που η βόμβα του παγκόσμιο χρέους σκάσει, τότε θα υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις σε τράπεζες, χρηματιστήρια, αγορές προϊόντων. Η ανεργία θα αυξηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο και πιθανότατα να υπάρξει και εκτεταμένη κοινωνική αναταραχή και αύξηση της παραβατικότητας.

Η βόμβα της ανισοκατανομής του πλούτου

Η αύξηση του χρέους αυτή καθ’ εαυτή δεν θα ήταν τόσο ανησυχητική αν δεν συνοδευόταν από αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων και της φτώχειας. Ειδικότερα, με βάση την έκθεση Global Wealth 2019, περίπου 47 εκατ. άνθρωποι (το 0,9% του παγκόσμιου πληθυσμού) έχει στην κατοχή του το 44% του παγκόσμιου πλούτου (158,3 τρισ. δολάρια). Οι φτωχοί της γης, περίπου τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι (55% του παγκόσμιου πληθυσμού), έχουν ετήσιο πλούτο κάτω των 10.000 δολάρια έκαστος! Το 55% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει συνολικό πλούτο 6,3 τρισ. δολαρίων, μόλις το 1,8% του συνολικού παγκόσμιου πλούτου.

Πλούσιοι και φτωχοί υπήρχαν πάντα στην οικονομική ιστορία αλλά η τρέχουσα ανισοκατανομή οδηγεί σε ένα και μόνο βέβαιο οικονομικό αποτέλεσμα: την μακροχρόνια αδυναμία αποπληρωμής του παγκόσμιου χρέους. Το παγκόσμιο χρέος, ήδη υπερπολλαπλάσιο του παγκόσμιου ΑΕΠ, θα μπορούσε να ξεπληρωθεί αν υπήρχε κάποια ίση κατανομή του εισοδήματος. Η τρέχουσα, όμως, εισοδηματική ανισότητα κάνει την αποπληρωμή του χρέους αδύνατη.

Η βόμβα του εύθραυστου τραπεζικού-χρηματοοικονομικού συστήματος.

Όλες οι οικονομίες έχουν δύο όψεις: την πραγματική σφαίρα της οικονομίας (ουσιαστικά την αγροτική, βιομηχανική παραγωγή) και τη νομισματική σφαίρα της οικονομίας (το χρήμα και τα παράγωγά του). Από την δεκαετία του 1980 ο χρηματοοικονομικός καπιταλισμός έγινε κυρίαρχος στην διεθνή οικονομία.

Tην περίοδο 1981-1992 οι επενδύσεις χαρτοφυλακίου (σε μετοχές και ομολογίες) ήταν 3.759,7 δισ. δολάρια ενώ οι άμεσες ξένες επενδύσεις ήσαν μόλις 2.316 δισ. δολάρια. Την περίοδο 1988-1992 οι επενδύσεις σε χρηματοοικονομικά προϊόντα (CDs κλπ) ανήλθαν σε 1.642,9 δισ. δολάρια. Ο μέσος ημερήσιος ενδο-τραπεζικός δανεισμός αυξήθηκε από 1,04 δισ. δολάρια το 1981 σε 3,61 δισ. το 1991. Με βάση τα στοιχεία της Bank of England, ο ημερήσιος όγκος συναλλαγών στην αγορά συναλλάγματος του Λονδίνου αυξήθηκε από 90 δισ. δολάρια το 1986 σε 187 δισ. το 1989. Οι αριθμοί για τη Νέα Υόρκη ήσαν 58 δισ. και 129 δισ. δολάρια αντίστοιχα και για το Τόκυο ήσαν 48 δισ. και 115 δισ. δολάρια. Το 1997 ο ημερήσιος όγκος συναλλαγών στις παγκόσμιες χρηματαγορές ήταν 40 φορές μεγαλύτερος του παγκόσμιου εμπορίου. Με βάση τα στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών (Bank of International Settlements- BIS) τον Απρίλιο του 2007 ο ημερήσιος όγκος συναλλαγών στις διεθνείς αγορές ήταν 3,2 τρισ. δολάρια. Ουσιαστικά, στην περίοδο 1980-2007 ο πλούτος συγκεντρώθηκε στις τράπεζες και έφυγε από τα κράτη, τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Όταν ξέσπασε η κρίση στα μέσα του 2007, η τρωτότητα των τραπεζικών ιδρυμάτων έγινε φανερή.

Το 2007, ουσιαστικά, ο πλούσιος παίκτης της παγκόσμιας οικονομίας (χρηματοοικονομικός τομέας) έπρεπε να διασωθεί από τους φτωχούς παίκτες (επιχειρήσεις-νοικοκυριά-κράτη). Αυτό πράγματι έγινε αλλά το αποτέλεσμα ήταν η αύξηση του δημοσίου χρέους. Αν η κρίση του 2007 επέβαλλε κόστη διάσωσης ύψους 1 τρισ. δολαρίων, η κρίση της COVID-19 επιβάλλει (έως τα τέλη Μαΐου) κόστη διάσωσης 12 τρισ. δολαρίων παγκοσμίως.

Παράλληλα, δημιουργήθηκε πρόβλημα με τα τραπεζικά δάνεια. Μόνο στον ευρωπαϊκό τραπεζικό χώρο, τα μη-εξυπηρετούμενα δάνεια (Non-Performing Loans, NPLs) μέχρι τον Αύγουστο του 2020 υπολογίζονται σε 1,7 τρισ. δολάρια! Στην Ασία, τα μη-εξυπηρετούμενα δάνεια ήσαν το 2019 στα 640 δισ. δολάρια, ενώ στις ΗΠΑ τα NPLs συνεχώς μειώνονται και δεν προκαλούν ανησυχία. Όμως, δάνεια άνω των $3,5 τρισ. δολαρίων συνολικά, θεωρούνται «κόκκινα» παγκοσμίως, γεγονός που σίγουρα δεν συμβάλλει στην οικονομική σταθερότητα.

Η βόμβα των υπερτιμημένων χρηματιστηριακών αγορών.

Το τέταρτο πρόβλημα είναι η ανισότητα χρηματοοικονομικής και πραγματικής σφαίρας της οικονομίας. Ο παγκόσμιος χρηματιστηριακός πλούτος μειώθηκε από 35,005 τρισ. δολάρια το 1999 σε μόλις 22,833 τρισ. το 2002, αλλά αυξήθηκε εκ νέου στα 37,169 τρισ. δολάρια το 2004 και στα 49,924 τρισ. το 2006. Όμως, τον Αύγουστο του 2019 η Wall Street (χρηματιστήριο ΗΠΑ) ήταν κατά 5,5 φορές μεγαλύτερη της «Main Street» (δηλαδή, της πραγματικής οικονομίας των ΗΠΑ), όταν την περίοδο 1950-2000 ο κανόνας ήταν η διαφορά να είναι περίπου στις 2,5 με 3,5 φορές. Ουσιαστικά ο χρηματοοικονομικός καπιταλισμός παράγει αξίες-φούσκες (bubble values) οι οποίες είναι εύθραυστες μακροχρόνια σε τυχόν κρίση.

Αν η φούσκα του χρηματιστηρίου σκάσει τότε τα νοικοκυριά θα δουν κατακόρυφη μείωση του πλούτου τους. Η μείωση του πλούτου θα φέρει μείωση στην κατανάλωση, η οποία με την σειρά της οδηγεί σε μείωση της παραγωγής των εργοστασίων άρα αύξηση της ανεργίας.

Η οικονομική άνοδος της Κίνας.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η άνοδος της Κίνας είναι τρομακτική. Το Δεκέμβριο του 2020 εξ αιτίας της κρίσης της COVID-19 οι Δυτικές οικονομίες ανακοίνωναν πτώση του ΑΕΠ, μείωση της βιομηχανικής παραγωγής και αύξηση της ανεργίας. Αντίθετα, η Κίνα, η χώρα στην οποία πρωτοεμφανίσθηκε η COVID-19, ανακοίνωσε μια εκπληκτική οικονομική πορεία για το 2020. Ειδικότερα, ανακοινώθηκε αύξηση του ΑΕΠ κατά 2,3%, παραγωγή φυσικού αερίου 188 δισ. κυβικά μέτρα και συναλλαγματικά αποθέματα τον Δεκέμβριο του 2020 ύψους 3,5 τρισ. δολαρίων!

23042021-2.jpg

Εμπορευματοκιβώτια (containers) στο λιμάνι Yangshan Deep-Water στηn Σαγκάη, sthn Κίνα, στις 19 Οκτωβρίου 2020. REUTERS / Aly Song / File Photo
---------------------------------------------------------------

Παράλληλα, η Κίνα ανακοίνωσε ότι τον Δεκέμβριο του 2020 λειτουργούσαν στην χώρα 275.000 επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας (τριπλάσιος αριθμός σε σχέση με το 2015). Ως προς το εξωτερικό εμπόριο μόνο ο αριθμός των εμπορικών τρένων που κινήθηκαν από την Κίνα προς την Ευρώπη ήταν 12.400, τα οποία μετέφεραν 1.140.000 κοντέινερ (αριθμός 50% υψηλότερος σε σχέση με το 2019). Η χρονιά έκλεισε με δύο σημαντικές εμπορικές συμφωνίες: Την υπογραφή της Regional Comprehensive Economic Partnership με τις χώρες της Ασίας, και την υπογραφή της εμπορικής συμφωνίας ΕΕ-Κίνας. Τέλος, με βάση τα στοιχεία της UNCTAD, το σύνολο των ξένων επενδύσεων παγκοσμίως το 2020 ήταν 859 δισ. δολάρια. Από αυτά η Κίνα απορρόφησε τα 163 δισ. (18,9%), ενώ οι ΗΠΑ απορρόφησαν 134 δισ. (15,59%). Για πρώτη φορά η Κίνα έγινε η πρώτη χώρα στο κόσμο σε απορρόφηση ξένων επενδύσεων.

Η Τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και ο ρόλος των ημι-αγωγών (ή μικροτσίπ).

Μέσα σε αυτό το σκηνικό, η παγκόσμια βιομηχανία (πολιτική και στρατιωτική) χρειάζεται για την κατασκευή κάθε είδους προϊόντων (ψυγεία, ηλεκτρονικές οικιακές συσκευές, κινητά τηλέφωνα, ηλεκτρονικούς υπολογιστές και οθόνες, tablets, ηλεκτρονικό σύστημα αυτοκινήτων, δορυφορικά συστήματα, αεροπλάνα, δορυφορικά συστήματα πλοήγησης πλοίων κλπ) ημι-αγωγούς (ή αλλιώς μικροτσίπ).

Σε αυτή την παγκόσμια αγορά κυριαρχούν οι αμερικανικές εταιρείες (Intel, Qualcomm, Broadcom, NVIDIA, Micron, Texas Instruments), αλλά οι ΗΠΑ ως χώρα παράγουν το 21% της παγκόσμιας παραγωγής μικροτσίπ. Η υπόλοιπη παγκόσμια παραγωγή γίνεται στις ακόλουθες χώρες: Ταϊβάν (17,4%), Νότια Κορέα (25,3%), Ιαπωνία (11,6%), Κίνα (15%), υπόλοιπος κόσμος (9,7%).

Το διεθνές εμπόριο και η ναυτιλία

Η έκθεση του έτους 2018 του Διεθνούς Ναυτιλιακού Επιμελητηρίου (International Chamber of Shipping) για το ναυτιλιακό εμπόριο, υποστηρίζει ότι το διεθνές θαλάσσιο εμπόριο καλύπτει το 90% του παγκόσμιου εμπορίου. Η έκθεση της Υπηρεσίας Εμπορίου και Ανάπτυξης του ΟΗΕ (UNCTAD) θεωρεί ότι το ναυτιλιακό εμπόριο παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της Ασίας. Ειδικότερα, το 42% των φορτώσεων και το 61% των εκφορτώσεων γίνεται στην Ασία. Η Ευρώπη έχει το 17% των φορτώσεων και το 20% των εκφορτώσεων. Η Αμερικανική ήπειρος έχει το 21% και 13% αντίστοιχα. Ακολουθούν η Ωκεανία με 13% και 1% και η Αφρική με μόλις 7% και 5%. Είναι λοιπόν φανερό ότι το θαλάσσιο εμπόριο παίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη κυρίως της Ασίας ενώ ο ρόλος του στην αντίστοιχη ανάπτυξη της Ευρώπης και της αμερικανικής ηπείρου είναι μικρότερος. Με βάση την έκθεση της (UNCTAD), το θαλάσσιο εμπόριο αυξήθηκε από 4.008 εκατομμύρια τόνους το 1990 σε 10.702 εκατ. τόνους το 2017.

Σε αντίθεση με τις στατιστικές των ναυτιλιακών οργανισμών η Ένωση Διεθνών Αερομεταφορών (ΙΑΤΑ), σε έκθεση του 2016, τόνιζε ότι το διεθνές αεροπορικό εμπόριο αποτελεί το 35% του διεθνούς εμπορίου. Είναι σαφές ότι οι ναυτιλιακοί οργανισμοί υπερ-εκτιμούν τον ρόλο του ναυτιλιακού εμπορίου, όπως αντίστοιχα πράττει και η Ένωση Αερομεταφορών για το αεροπορικό. Παρά τις διαφορετικές εκτιμήσεις, το διεθνές θαλάσσιο εμπόριο ξεπερνά το 70% του παγκόσμιου εμπορίου, το οποίο χωρίζεται σε υποκατηγορίες (ξηρού φορτίου, πετρέλαιο, φυσικό αέριο, άλλα φορτία).

Οι κυριότερες ναυτιλιακές δυνάμεις κατά το 2017 ήσαν 35 χώρες με 44.036 πλοία συνολικού εκτοπίσματος 1.755.783.748 τόνων. Η συνολική αξία των πλοίων ήταν 770.109 εκατ. δολάρια (770 δισ.) ενώ η μέση τιμή του κάθε πλοίου ήταν 17,5 εκατ. δολάρια. Όλες οι υπόλοιπες χώρες του πλανήτη είχαν 6.119 πλοία συνολικού εκτοπίσματος 91.847.146 τόνων με συνολική αξία 58.509 δισ. δολαρίων και η μέση αξία 9.6 εκατ. δολάρια ανά πλοίο. Οι πέντε μεγαλύτερες ναυτιλιακές δυνάμεις παρουσιάζονται στον Πίνακα 1 (στοιχεία UNCTAD).

23042021-3a.jpg

Από τον Πίνακα είναι φανερό ότι η Κίνα έχει μεγαλύτερο αριθμό πλοίων (5.206) αλλά μικρότερου εκτοπίσματος (165,4 εκατ. τόνοι έναντι 308,8 εκατ. τόνων της Ελλάδας). Αξίζει να αναφερθεί ότι οι ΗΠΑ κατέχουν την όγδοη θέση (2.104 πλοία εκτοπίσματος 51.150.767 τόνων, αξίας 96.182 εκατ. δολαρίων και με μέση αξία 45,7 εκατ. ανά πλοίο). Η Ρωσία κατέχει την 19η θέση με 1.707 πλοία (εκτοπίσματος 22.050.283 τόνων, αξίας 9.081 εκατ. δολαρίων και μέσης αξίας ανά πλοίο τα 5,3 εκατ.). Η Ινδία διαθέτει 986 πλοία εκτοπίσματος 22.655.452 τόνων αξίας 6.938 εκατ. δολαρίων και μέσης αξίας ανά πλοίο 7 εκατ.

Η ενεργειακή επανάσταση και η πράσινη οικονομία.

Το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής παρουσιάζεται γλαφυρά από τον καθηγητή Ζερεφό:
«Τον εικοστό αιώνα η ανθρωπότητα χρησιμοποίησε δεκαπλάσια ενέργεια απ΄ όλη όση είχε χρησιμοποιήσει τα προηγούμενα χίλια χρόνια... τα τελευταία σαράντα χρόνια καταστρέψαμε όσο όζον παρήγαγε η φύση μέσα σε 1,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Τον τελευταίο αιώνα απελευθερώσαμε στην ατμόσφαιρά τόσο διοξείδιο του άνθρακα όσο χρειάστηκε η φύση να απομακρύνει μέσα σε 1 δισεκατομμύριο χρόνια στα πρώτα στάδια της φωτοσύνθεσης».

Η κλιματική αλλαγή πυροδοτεί μεταναστευτικές ροές, πολέμους για το νερό, αλλαγή θερμοκρασίας και κλίματος, αλλά και πυρκαγιές σε δασικές εκτάσεις που όμοιές τους δεν είχαμε αντιμετωπίσει στο παρελθόν. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η μείωση των εκπομπών άνθρακα, η παύση του πετρελαίου και η αντικατάστασή του από σχιστολιθικό φυσικό αέριο ή φυσικό αέριο, καθώς και από αιολική, ηλιακή, υδάτινη ενέργεια αποτελεί σημαντική πρόκληση για την ανθρωπότητα.

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Έχοντας αναλύσει την διεθνή οικονομία, ας δούμε τα χαρακτηριστικά της γεωπολιτικής εξέλιξης. Παραδοσιακά, η γεωπολιτική διακρίνει χερσαίες και ναυτικές δυνάμεις. Στις πρώτες ιστορικά συγκαταλέγονται η Ρωσία, η Κίνα, η Ευρώπη, ενώ στις δεύτερες ο αγγλο-σαξωνικός κόσμος. Αξίζει να αναφερθεί ότι από το 1588 έως σήμερα, η πρωτοκαθεδρία στο διεθνές σύστημα ανήκει στις ναυτικές δυνάμεις αφού αυτές κέρδισαν όλες τις μεγάλες συγκρούσεις [Επταετής Πόλεμος (1755-1763), Ναπολεόντιοι Πόλεμοι (1799-1815), Παγκόσμιοι πόλεμοι (1914-1918 και 1939-1945), Ψυχρός Πόλεμος (1948-1991)]. Σε όλη αυτή την περίοδο, οι αγγλο-σαξωνικές δυνάμεις επικράτησαν έχοντας τον έλεγχο: 1) των ροών του παγκόσμιου εμπορίου, 2) της ροής του χρήματος μέσω των τραπεζών, 3) των βιομηχανικών πρώτων υλών και της ενέργειας.

Όμως στο νέο διεθνές σύστημα ο έλεγχος των ανωτέρω παραγόντων τίθεται σε κίνδυνο. Ειδικότερα ως προς το διεθνές θαλάσσιο εμπόριο διακρίνουμε τέσσερις διαύλους:

1.Ο πρώτος δίαυλος είναι ο νότιος, με βάση τον οποίο ένα πλοίο από κάποιο λιμάνι της Ασίας θα διασχίσει τη Νότια Σινική Θάλασσα, τα στενά της Μαλάκκα, τον Ινδικό ωκεανό, το στενό του Άντεν, την Ερυθρά Θάλασσα, το Σουέζ, τη Μεσόγειο, το Γιβραλτάρ και θα καταλήξει στο λιμάνι της Αμβέρσας. Πρόκειται για διαδρομή 21.000 χλμ. και διαρκεί 48 ημέρες. Σήμερα η διαδρομή αυτή είναι η κυρίαρχη στο διεθνές εμπόριο

2.Ο δεύτερος δίαυλος είναι η έναρξη του ταξιδιού από την Ασία προς διώρυγα του Παναμά, Ατλαντικό ωκεανό και Ευρώπη. Αυτή είναι η δεύτερη πλέον σημαντική διαδρομή του ναυτικού εμπορίου.

3.Ο τρίτος δίαυλος είναι ο βορειο-δυτικός. Πρόκειται για την διαδρομή από Ασία προς το στενό μεταξύ Αλάσκας και Σιβηρίας, και στην συνέχεια μεταξύ Καναδά και Γροιλανδίας με πέρασμα στον Ατλαντικό και στην Ευρώπη. Ο δίαυλος αυτός έχει πολύ μικρή χρήση.

4.Ο τέταρτος δίαυλος είναι η λεγόμενη βόρεια διαδρομή ή Αρκτικός Δρόμος του Μεταξιού. Πρόκειται για διαδρομή από την Ασία πάλι προς το στενό μεταξύ Αλάσκας και Σιβηρίας (στενά Barring), και στην συνέχεια προς Σιβηρία, Αρχάγγελλο, και τελικά προς τα λιμάνια της Δυτικής Ευρώπης. Πρόκειται για διαδρομή 12.800 χλμ., η οποία απαιτεί ταξίδι 35 ημερών αλλά -για την ώρα- λόγω του αρκτικού πάγου δεν είναι ελκυστική. Όμως, έως το 2050, λόγω της κλιματικής αλλαγής και της τήξης των πάγων, η δυναμική του βορείου διαδρόμου θα αυξηθεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2011 είχαν χρησιμοποιήσει αυτή την διαδρομή μόλις 41 πλοία, το 2013 ο αριθμός είχε αυξηθεί σε 71 πλοία και το 2020 σε 331 πλοία. Είναι σαφές ότι σε βάθος χρόνου ο βόρειος δίαυλος θα αναπτυχθεί και ο νότιος θα χάσει ένα τμήμα των ναυτικών δρομολογίων.

5.Πέραν της μείωσης της επιρροής των ναυτικών δυνάμεων στο διεθνές εμπόριο λόγω του βορείου διαύλου για πρώτη φορά στην ιστορία, η συνεχής ανάπτυξη από την Κίνα και την Ρωσία των σιδηροδρομικών, χερσαίων/οδικών και αεροπορικών δικτύων μεταφοράς έχει ως στόχο την αύξηση των χερσαίων και αεροπορικών μεταφορών έναντι των ναυτικών, άρα τον μεγαλύτερο έλεγχο του διεθνούς εμπορίου (άρα και του πλούτου) από αυτές (χερσαίος Δρόμος του Μεταξιού).

Άρα για τις αγγλο-σαξωνικές χώρες η συνέχιση του ελέγχου του νοτίου διαύλου (Ειρηνικός-Ινδικός-Ερυθρά Θάλασσα-Σουέζ-Μεσόγειος-Γιβραλτάρ) τις επόμενες δεκαετίες αποτελεί ύψιστη στρατηγική προτεραιότητα. Αν χαθεί ο νότιος δίαυλος (περάσει στον έλεγχο Πεκίνου-Μόσχας) τότε, με δεδομένη την ανάπτυξη του βορείου διαύλου καθώς και των χερσαίων και αεροπορικών δικτύων της Ευρασίας, ο έλεγχος του παγκόσμιου εμπορίου -άρα και του πλούτου- περνά ολοκληρωτικά στις χερσαίες δυνάμεις, γεγονός πρωτοφανές στην παγκόσμια ιστορία.

6. Δυστυχώς για τις ναυτικές δυνάμεις ο έλεγχος του νοτίου διαύλου είναι δύσκολος λόγω της ύπαρξης μεγάλης αστάθειας στον άξονα ολόκληρης της υφηλίου:

-Αρκτικός κύκλος, (όπου η τήξη των πάγων οδηγεί στην οικονομική ναυτιλιακή εκμετάλλευση της ζώνης του Αρκτικού). Στην προσπάθεια αυτή τα συμφέροντα Κίνας, Ρωσίας, ΗΠΑ, Καναδά, Ιαπωνίας βρίσκονται σε σύγκρουση.

-Βόρειος Ειρηνικός, (παραμένει άλυτη η διαμάχη Ρωσίας-Ιαπωνίας για τις νήσους Κουρίλλες)

-Βόρεια Νότια Κορέα, (όπου πέραν των διμερών προβλημάτων υπάρχει και το ζήτημα της πυρηνικοποίησης της Βόρειας Κορέας).

-Νότια Σινική Θάλασσα, (εδώ τίθεται ζήτημα κυριαρχίας ακατοίκητων νησίδων και βραχονησίδων, υπάρχει ζήτημα εκμετάλλευσης φυσικών πόρων, κυρίως αποθεμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου, αλλά υπάρχει και ζήτημα ελέγχου θαλασσίων οδών). Στην περιοχή ερίζουν η Κίνα με τις άλλες χώρες (Ιαπωνία, Ινδία, Φιλιππίνες, Αυστραλία, Βιετνάμ, Νότια Κορέα). Οι ΗΠΑ αντιτίθενται στις κινήσεις της Κίνας. Ο σχηματισμός της τετράδας (QUAD) μεταξύ ΗΠΑ-Ιαπωνίας-Ινδίας-Αυστραλίας αποτελεί τον μοχλό ανάσχεσης του Πεκίνου.

-Ινδικός ωκεανός, (εδώ υπάρχει σαφής ανταγωνισμός Κίνας-Ινδίας). Στην Κινεζο-ινδική μεθόριο λαμβάνουν χώρα πολλά συνοριακά επεισόδια. Τονίζουμε την σύγκρουση του 1962 μεταξύ των δύο χωρών, αλλά και εκείνη στο 2020.

-Ινδία-Πακιστάν, όπου υπάρχει αύξηση της έντασης λόγω του Κασμίρ αλλά και από την στενή στρατιωτική και οικονομική σχέση Κίνας-Πακιστάν. Η συμμαχία αυτή είναι ο μεγαλύτερος πονοκέφαλος της Ινδίας, δηλαδή ένας διμέτωπος πόλεμος με τις δύο χώρες.

-Αφγανιστάν, όπου εξακολουθούν να υπάρχουν θύλακες ισλαμιστών οι οποίοι μπορούν να εξαπολύσουν επιθέσεις κατά Δυτικών στόχων.

-Ιράν. Το ζήτημα εδώ είναι πολύπλοκο. Το Ιράν θεωρείται απειλή τόσο από ορισμένες μουσουλμανικές χώρες της περιοχής (π.χ. Σαουδική Αραβία) αλλά και από το Ισραήλ. Παράλληλα οι ΗΠΑ έχουν επαναφέρει το ζήτημα του πυρηνικού προγράμματος/όπλων του Ιράν. H ισχυρή σχέση Ιράν-Τουρκίας-Ρωσίας, είναι άλλο ένα πρόβλημα για τους δυτικούς.

-Μέση Ανατολή, όπου πέραν της παλαιάς διαμάχης Ισραήλ-Αράβων, του Παλαιστινιακού ζητήματος, του ζητήματος του Λιβάνου, και του Κουρδικού ζητήματος, έχουν προστεθεί ο εμφύλιος της Συρίας και η άνοδος του Ισλαμικού Κινήματος στην περιοχή, αλλά και ο εμφύλιος της Υεμένης.

-Βόρειος Αφρική όπου ο εμφύλιος στην Λιβύη δεν έχει οριστικά λήξει, παρά την ύπαρξη μίας μεταβατικής κυβέρνησης.

-Καύκασος, όπου υπάρχει μια σειρά προβλημάτων: οι σχέσεις Αρμενίας-Τουρκίας και Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν, οι σχέσεις Γεωργίας-Ρωσίας, η άνοδος του ισλαμικού φονταμενταλισμού στην περιοχή και η διαμάχη των ενεργειακών αγωγών μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας.

-Ουκρανία, εδώ από το 2014 έχουμε την de-facto διχοτόμηση της χώρας ενώ έχουμε και την κατοχή της Κριμαίας από την Ρωσία.

-Βαλτική, όπου η συγκέντρωση ισχυρών ρωσικών δυνάμεων στην περιοχή έχει θορυβήσει το ΝΑΤΟ, το οποίο εξακολουθεί να ανησυχεί για τις πραγματικές μακροπρόθεσμες προθέσεις της Μόσχας έναντι των Βαλτικών Δημοκρατιών.

-Βόρειος Ατλαντικός. Η επάνοδος της ρωσικής ναυτικής ισχύος στην περιοχή οδήγησε τις ΗΠΑ στην επανασύσταση του 2ου Στόλου και στην επέκταση της συνεργασίας με το Βρετανικό ναυτικό.

-Στην νοτιο-ανατολική Ευρώπη το Κοσσυφοπέδιο μπορεί να πυροδοτήσει εκ νέου κρίσεις ενώ η διαμάχη Ουγγαρίας-Ρουμανίας για την Τρανσυλβανία και Ουγγαρίας-Σερβίας για την Βοϊβοδίνα παραμένουν. Ειδικά ως προς την διαμάχη Ουγγαρίας-Ρουμανίας, πρόσφατα η Ουγγαρία έθεσε θέμα έμμεσης αναθεώρησης της Συνθήκης του Τραϊανόν με αποτέλεσμα την έντονη αντίδραση της Ρουμανίας.

-Στην ανατολική Μεσόγειο το Κυπριακό παραμένει άλυτο και η Τουρκία ακολουθεί επιθετική ισχύ στον άξονα Θράκης-Αιγαίου-Ανατολικής Μεσογείου.

-Στην Λατινική Αμερική, η Βενεζουέλα αποτελεί άλλο ένα πεδίο αντιπαράθεσης. Η τρέχουσα κρίση στην χώρα άρχισε στις 10/12/2018 όταν δύο ρωσικά στρατηγικά πυρηνικά βομβαρδιστικά Τupolev-160 προσγειώθηκαν στο αεροδρόμιο του Καράκας μετά από ταξίδι 12.000 χλμ. με εναέριο εφοδιασμό. Τα ρωσικά αεροσκάφη επέστρεψαν στην Ρωσία μετά από πέντε ημέρες αλλά η Μόσχα είχε στείλει στην Ουάσινγκτον το μήνυμα ότι οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις μπορούσαν να έχουν βάσεις νοτίως των ΗΠΑ. Στις 23/1/2019, ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Χουάν Γκουαϊδό, αυτοανακυρήχθηκε μεταβατικός πρόεδρος της χώρας. Εντός δύο ημερών οι ΗΠΑ, 14 κράτη της ΕΕ και άλλες 11 χώρες της Λατινικής Αμερικής αναγνώρισαν τον Γκουαϊδό ως πρόεδρο της χώρας. Όμως, η Μόσχα όσο και το Πεκίνο τόνισαν ότι εξακολουθούν να αναγνωρίζουν ως νόμιμο πρόεδρο της χώρας τον Νικολάς Μαδούρο. Παράλληλα, πυροδοτήθηκε ένα παίγνιο οικονομικής ισχύος στο οποίο εμπλέκεται και η Τουρκία, αφού, με βάση Δυτικές πηγές, η Βενεζουέλα πώλησε στην Τουρκία 73 τόνους χρυσού, ενώ άλλα 127 εκατ. ευρώ μεταφέρθηκαν από την Βενεζουέλα σε ρωσικές τράπεζες.

-Η ένταση στο «ιψενικό» τρίγωνο Μόσχας-Πεκίνου-Ουάσινγκτον. Πέραν της έντασης σε ολόκληρη την Ευρασία και την Λατινική Αμερική, υπάρχει τεράστια ένταση στις διμερείς σχέσεις Ρωσίας-ΗΠΑ και Κίνας-ΗΠΑ. Οι δύο αυτοί πόλοι ισχύος (Ρωσία-Κίνα) και οι ΗΠΑ έχουν εμπλακεί σε έντονο ανταγωνισμό ο οποίος έχει ξεπεράσει τα επίπεδα του Ψυχρού Πολέμου.

Η ανάλυση της αντιπαλότητας σε όλα τα πεδία δεν γίνεται στο πλαίσιο του παρόντος πονήματος λόγω έκτασης, αλλά αξίζει να αναφερθούν τρία μόνο γεγονότα στην στρατιωτική σφαίρα, τα οποία δείχνουν την ένταση και το μέγεθός της:

1) Στην στρατιωτική άσκηση της Ρωσίας «Vostok-2018» (11-17 Σεπτεμβρίου 2018) στην οποία συμμετείχαν η Κίνα και η Μογγολία, αναπτύχθηκαν 300.000 άνδρες, πλέον των 1.100 αεροπλάνων ελικοπτέρων και drones, ενώ η κινεζική συμμετοχή στην άσκηση ήταν 3.200 άνδρες με 900 οχήματα και άρματα μάχης, 30 αεροπλάνα, και ελικόπτερα. Στην διάρκεια της άσκησης, μέσα σε 28 δευτερόλεπτα, 8 κινεζικοί εκτοξευτές ρουκετών έριξαν 320 ρουκέτες και η συνολική κατανάλωση πυρομαχικών του κινεζικού στρατού στην άσκηση ξεπέρασε τις 100.000 οβίδες και σφαίρες. Η άσκηση ήταν η μεγαλύτερη επίδειξη συμβατικής ισχύος από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ αντέδρασαν αστραπιαία με την άσκηση Trident Juncture 2018 (25 Οκτωβρίου έως 23 Νοεμβρίου 2018), με την συμμετοχή 29 χωρών και συνολική δύναμη 45.000-50.000 ανδρών, 150 αεροπλάνων, 60 πολεμικών πλοίων συμπεριλαμβανομένου του αμερικανικού αεροπλανοφόρου Harry S. Truman, και πλέον των 10.000 αρμάτων μάχης, οχημάτων, αυτοκινούμενων πυροβόλων κλπ. Αν και η Δυτική άσκηση υστερούσε σε αριθμούς, σε πολιτικό επίπεδο οι δύο αυτές ασκήσεις δείχνουν ακριβώς πόσο υψηλή είναι η ένταση μεταξύ των δύο μεγάλων πόλων ισχύος την παρούσα χρονική περίοδο.

2) Το δεύτερο στρατιωτικό γεγονός αφορά το πυρηνικό παίγνιο του 2019. Στις 15-17 Οκτωβρίου 2019 η Ρωσία προχώρησε στην άσκηση στρατηγικών πυρηνικών όπλων «Κεραυνός 2019» (“GROM-2019”) σε διάφορες περιοχές της Ρωσίας με χρήση διηπειρωτικών πυραύλων RS-24 YARS, πυραύλων Iskander, Sineva (SS-N-23) και RS-50 (SS-N-18). Στην άσκηση συμμετείχαν 12.000 άνδρες με 213 εκτοξευτές πυραύλων, 105 αεροπλάνα, 15 πλοία επιφανείας, 5 υποβρύχια, 310 ειδικές μονάδες των αεροδιαστημικών δυνάμεων κλπ. (η Μόσχα δημοσίευσε την διεξαγωγή της άσκησης στις 21 Οκτωβρίου). Την επομένη της ρωσικής άσκησης, στις 18 Οκτωβρίου 2019, τρεις αμερικανικές στρατιωτικές διοικήσεις η «Στρατηγική Διοίκηση ΗΠΑ», (U.S. Strategic Command=USSTRATCOM), η «Διοίκηση Αεράμυνας Βορείου Αμερικής», (North American Aerospace Defence Command=NORAD) και η «Αμερικανική Βόρεια Διοίκηση», (U.S. North Command=USNORTHCOM) προχώρησαν επίσης στις ασκήσεις στρατηγικών πυρηνικών όπλων «Global Thunder» και «Vigiland Shield20». Η διεξαγωγή ταυτόχρονων πυρηνικών ασκήσεων είναι χαρακτηριστική της έντασης.

3)Στα μέσα του 2019, ο διοικητής της δύναμης Πεζοναυτών των ΗΠΑ (US Marine Corps), στρατηγός David Berger, τόνισε ότι μετά από σχεδόν είκοσι χρόνια εστίασης του ενδιαφέροντος των Πεζοναυτών σε Μέση Ανατολή και Αφγανιστάν πλέον το στρατηγικό ενδιαφέρον μετατοπίζεται στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού ως επίκεντρο μελλοντικού θεάτρου επιχειρήσεων. Ο στρατηγός εξήγησε ότι η μετατόπιση γίνεται για έναν και μόνο λόγο: την αντιμετώπιση της Κίνας. Τα τρία αυτά στρατιωτικά γεγονότα της διετίας 2018-2019 δείχνουν το εύρος και την κλίμακα της έντασης.

Είναι η πρώτη φορά στη παγκόσμια ιστορία που έχουμε τόσες πολλές διαμάχες (disputes) ή ανοιχτές πολεμικές συγκρούσεις (conflicts) ταυτόχρονα σε μεγάλη έκταση και ένταση. Σε όλες αυτές τις περιοχές συγκρούονται τα συμφέροντα ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας, και άλλων τοπικών δυνάμεων. Είναι σαφές ότι τυχόν επιπρόσθετη ένταση σε ανατολική Μεσόγειο, Βαλκάνια και Βόρεια Αφρική θα αυξήσει την αστάθεια του διεθνούς συστήματος και δεν θα προκαλέσει όφελος στις διεθνείς σχέσεις.

Ειδικά ως προς τον νότιο δίαυλο, η αστάθεια Ειρηνικού-Ινδικού, Περσικού Κόλπου, Υεμένης (Άντεν-Ερυθράς Θάλασσας), και ανατολικής Μεσογείου τον επηρεάζει άμεσα. Πιο συγκεκριμένα, αν Ρωσία και Κίνα θέλουν να ελέγξουν τον νότιο δίαυλο, έχουν τις ακόλουθες επιλογές:
1) Έλεγχο Σινικής Θάλασσας και του Ινδικού ωκεανού. Αυτός μπορεί να πραγματοποιηθεί από τυχόν επικράτηση του κινεζικού και του ρωσικού ναυτικού.
2) Έλεγχο Περσικού Κόλπου, Στενών του Ορμούζ, και εξωτερικής θάλασσας. Αυτός μπορεί να προκύψει από τυχόν επικράτηση του ιρανικού ναυτικού πέραν του Περσικού κόλπου με την βοήθεια της Ρωσίας ή και της Κίνας.
3) Έλεγχο του Άντεν. Αυτός μπορεί να συμβεί αν η Υεμένης ελεγχθεί από τους Χούθι, τους οποίους βοηθά το Ιράν και αντιστρατεύεται η Σαουδική Αραβία.
4) Έλεγχο της ανατολικής Μεσογείου. Αυτός μπορεί να γίνει μέσω ελληνοτουρκικού πολέμου, με την Τουρκία υπό ρωσικό και κινεζικό έλεγχο.

ΕΛΛΑΔΑ-ΗΠΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟ-ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΧΕΣΗ

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η παραδοσιακή σχέση Ελλάδος-ΗΠΑ ενδυναμώνεται. Ο έλεγχος της ανατολικής Μεσογείου από την Ρωσία είναι ήδη σε κάποιο βαθμό γεγονός, αφού η ανάπτυξη αντιαεροπορικών πυραύλων S-400 σε Τουρκία, Συρία και Κριμέα θέτει τον εναέριο χώρο της περιοχής σε μεγάλο βαθμό υπό ρωσικό έλεγχο. Τυχόν ανάπτυξη του ρωσικού στόλου στα λιμάνια της Συρίας και της Τουρκίας θα ολοκληρώσει τον έλεγχο της περιοχής.

Παράλληλα, τυχόν ελληνο-τουρκική κρίση θα φέρει αλλαγή στην Συνθήκη της Λωζάννης αλλά αυτό θα συμπαρασύρει και την Συνθήκη του Μοντρέ με αποτέλεσμα την έξοδο της Ρωσίας στη Μεσόγειο.

Σε οικονομικό επίπεδο, η πρόσφατη επίσκεψη του Υπουργού Εξωτερικών της Κίνας σε Ιράν και Τουρκία και η υπογραφή οικονομικών συμφωνιών με τις δύο αυτές χώρες έχει ως σκοπό την αποφυγή του νοτίου εμπορικού διαύλου, δίνοντας άλλο ένα μεγάλο πλήγμα στην αγγλο-σαξωνική κυριαρχία. Σε αυτό το πλαίσιο, οι άξονες ΗΠΑ-Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ και Ελλάδα-Αίγυπτος-Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα-Σαουδική Αραβία διασφαλίζουν (μαζί με την Γαλλία και την Ινδία) τον έλεγχο του νοτίου διαύλου από τις αγγλο-σαξωνικές δυνάμεις.

Κατά την τρέχουσα περίοδο, η Ελλάδα, σε όρους σκληρής ισχύος, δεν θεωρείται υπολογίσιμη αφού χαρακτηρίζεται από μικρό πληθυσμό, υψηλό χρέος, και μικρή βιομηχανική βάση. Όμως, η χώρα, παρά τα επιφανειακά μειονεκτήματα, είναι:
-πρώτον, φιλο-δυτική και πλέον και φιλο-αμερικανική (αφού ο παλαιός αντιαμερικανισμός έχει υποχωρήσει και έχει αντικατασταθεί από έντονα συναισθήματα ευρωσκεπτικισμού λόγω της πολιτικής λιτότητας),
-δεύτερον λόγω ιστορικών συνθηκών έχει άριστες σχέσεις με τον Αραβικό κόσμο αλλά και το Ισραήλ.
-Επίσης, αν και η τρέχουσα βιομηχανική βάση είναι περιορισμένη, η ύπαρξη σπάνιων γαιών στον ελλαδικό χώρο, ορυκτών που είναι πρώτη ύλη για την κατασκευή των μικροτσίπ, αποτελεί μοναδικό πεδίο κοινής επιχειρηματικής δράσης Ελλάδος-ΗΠΑ. Μικτές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να δραστηριοποιηθούν σε αυτό το τομέα, και η Ελλάδα θα μπορούσε να προχωρήσει σε παραγωγή μικροτσίπ για τον αμερικανικό πολιτικό και στρατιωτικό τομέα της οικονομίας. (Υπενθυμίζεται ότι στις 21-2-2021, ο πρόεδρος των ΗΠΑ υπέγραψε την Πράξη Αύξησης Παραγωγής Κρίσιμων Υλικών για την αμερικανική οικονομία). Παράλληλα ελληνο-αμερικανικές μικτές επιχειρήσεις μπορούν να δραστηριοποιηθούν σε τομείς όπως οι τηλεπικοινωνίες, τα δορυφορικά συστήματα, η εκμετάλλευση ενεργειακών πόρων φυσικού αερίου και σχιστολιθικού φυσικού αερίου ειδικά σε θαλάσσιες ζώνες από υδρίτες μεθανίου και σε ευρύτερα ενεργειακά δίκτυα, το θαλάσσιο εμπόριο, η φαρμακευτική βιομηχανία και η βιομηχανία παραγωγής ιατρικού εξοπλισμού, η βιομηχανία τροφίμων και ποτών, η βιομηχανία επίπλων, η κατασκευαστική βιομηχανία και η βιομηχανία χάλυβα, μεταξύ άλλων.

Επίσης, η γεωγραφική θέση της Ελλάδας δίνει την δυνατότητα ανάπτυξης αμερικανικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων σε διάφορα σημεία, από την Κρήτη μέχρι την Αλεξανδρούπολη και αλλού από τα οποία χερσαίες, ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις μπορούν να επιχειρούν προς διάφορες κατευθύνσεις.

23042021-4.jpg

Μαχητικά αεροσκάφη πετούν πάνω από τον ναό του Παρθενώνα στην κορυφή του λόφου της Ακρόπολης, κατά την τελευταία ημέρα της πολυεθνικής αεροπορικής άσκησης «Ηνίοχος 2021», στις 22 Απριλίου 2021. REUTERS/Alkis Konstantinidis
------------------------------------------------------------------

Όμως, και η ήπια ισχύς της Ελλάδας έχει παγκόσμιο αντίκτυπο. Η Ελλάς θεωρείται ορθώς η κοιτίδα του Δυτικού πολιτισμού. Οι ελληνικές ιδέες και αξίες αποτέλεσαν για αιώνες σημείο αναφοράς της ανθρωπότητας. Παρά την επιφανειακή υποχώρηση των ανθρωπιστικών ιδεών και ιδεωδών λόγω της τεχνολογικής επανάστασης, η Ελλάδα εξακολουθεί να λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος διαφορετικών λαών και πολιτισμών. Η ιδιότητα αυτή μπορεί να βοηθήσει τις ΗΠΑ σε διάφορες γεωγραφικές περιοχές του πλανήτη.

Η ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΧΑΘΕΙ

Η παγκόσμια ρευστότητα μπορεί -και πρέπει- να αντιμετωπισθεί. Επί αιώνες ο αγγλο-σαξωνικός κόσμος προώθησε τις ιδέες της δημοκρατίας, της οικονομικής ανάπτυξης, του ελευθέρου εμπορίου και της προόδου. Σε αυτή την πορεία, η Ελλάδα υπήρξε συμπαραστάτης και συνοδοιπόρος.

Αλλά, η επιτυχία των ΗΠΑ και της Βρετανίας στον εικοστό πρώτο αιώνα συνδέεται με τον συνεχή έλεγχο του νοτίου διαύλου ο οποίος ενώνει τις κρίσιμες γεωπολιτικές συνιστώσες του αγγλο-σαξονικού κόσμου (ΗΠΑ, Καναδάς, Βρετανία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία), και οποίος αρχίζει από τον Ειρηνικό και συνεχίζεται στον Ινδικό ωκεανό, στην Ερυθρά Θάλασσα, τη Μεσόγειο, το Γιβραλτάρ.

Ο νότιος δίαυλος πρέπει να βρίσκεται υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ όχι μόνο για γεωπολιτικούς λόγους αλλά και για γεωοικονομικούς, αφού αυτόν χρησιμοποιούν οι περισσότερες εταιρείες για να διακινούν μεγάλο τμήμα του διεθνούς εμπορίου. Ο νότιος δίαυλος μπορεί να καταρρεύσει είτε από περιφερειακή στρατιωτική σύγκρουση είτε από τρομοκρατικές επιθέσεις μεγάλης κλίμακας είτε από τον ολοκληρωτικό ή μερικό έλεγχο αυτού από την Ρωσία και την Κίνα. Σε οποιαδήποτε από αυτές τις εξελίξεις τόσο τα στρατιωτικά όσο και τα γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα του ελεύθερου Δυτικού κόσμου θα υποστούν τεράστια βλάβη.

Η Ελλάδα στον νότιο δίαυλο παίζει κομβικό ρόλο τόσο λόγω της γεωγραφικής της θέσης όσο και λόγω του γεγονότος ότι ανήκει εξαρχής στον φιλελεύθερο Δυτικό κόσμο. Ήταν πάντοτε σύμμαχος στις μεγάλες μάχες υπέρ της ελευθερίας και των αξιών. Γι αυτό, η Ελλάδα μπορεί να εξελιχθεί σε κράτος του σκληρού πυρήνα του νοτίου διαύλου αν τις επόμενες δεκαετίες ανατρέψει την τρέχουσα οικονομική της καχεξία. Προς τούτο είναι κρίσιμη η σχέση της χώρας με τις ΗΠΑ. Οι συγκριτικά ανεξάντλητες αμερικανικές οικονομικές δυνάμεις μπορούν να προωθήσουν άμεσες ξένες επενδύσεις και μικτές επιχειρήσεις με αμερικανικές πολυεθνικές, τόσο σε νέους όσο και σε παραδοσιακούς κλάδους της οικονομίας, επ’ ωφελεία αμφοτέρων.

Όμως, πρέπει να γίνουν ακόμα πολλά από ελληνικής πλευράς. Οι στέρεες συμμαχικές βάσεις και τα ιστορικά διδάγματα μπορούν να αποτελέσουν την κινητήρια δύναμη στον νέο στρατηγικό διάλογο που έχει ξεκινήσει μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ, έτσι ώστε η χώρα να εκσυγχρονιστεί τόσο σε τεχνολογικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο νοοτροπίας. Το τρίπτυχο, ισχυρή άμυνα, πολιτική βούληση, και εθνική ενότητα είναι εκείνο που θα αξιοποιήσει πλήρως τα όποια θετικά είναι δυνατόν να προκύψουν. Σε αντίθετη περίπτωση, άλλη μια ιστορική ευκαιρία θα έχει χαθεί, και η Ελλάδα θα συνεχίσει να φυλλοροεί ως τριαντάφυλλο κάτω από την πίεση των ανταγωνιστικών συμφερόντων των δυνάμεων που μάχονται στο σταυροδρόμι της Ανατολικής Μεσογείου.

Σύνδεσμοι:
[1] https://news.gallup.com/poll/166211/worldwide-median-household-income-00...
[2] https;//blogs.imf.org/2019/01/02/new-data-on-global-debt/

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.gr/articles/73222/dr-ioannis-dionysios-salavr...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition