Η εποχή του μαγικού χρήματος

Αυτές οι φιλόδοξες κινήσεις αντικατοπτρίστηκαν σε άλλες προηγμένες οικονομίες. Η Τράπεζα της Αγγλίας αγκάλιασε επίσης την ποσοτική χαλάρωση, αγοράζοντας ομόλογα στην ίδια κλίμακα με την Fed (προσαρμοσμένη στο μέγεθος της βρετανικής οικονομίας). Η Τράπεζα της Ιαπωνίας είχε πειραματιστεί με την ποσοτική χαλάρωση από το 2001 αλλά, μετά την οικονομική κρίση, διπλασίασε αυτές τις προσπάθειες˙ μέχρι το 2013, έχει δημιουργήσει περισσότερα χρήματα σε σχέση με το ΑΕΠ από οποιαδήποτε άλλη ώριμη οικονομία. Η ανταπόκριση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ήταν μπλοκαρισμένη για πολλά χρόνια, λόγω αντίστασης από την Γερμανία και άλλα βόρεια κράτη-μέλη, αλλά το 2015 προσχώρησε στο πάρτι. Σε συνδυασμό, αυτές οι «μεγάλες τέσσερις» (“big four”) κεντρικές τράπεζες έδωσαν περίπου 13 τρισεκατομμύρια δολάρια στις οικονομίες τους την δεκαετία μετά την οικονομική κρίση.

Η κρίση που προκλήθηκε από τον νέο κορωνοϊό έχει ενθαρρύνει τις κεντρικές τράπεζες ακόμη περισσότερο. Πριν από την πανδημία, οι οικονομολόγοι ανησυχούσαν ότι η ποσοτική χαλάρωση σύντομα θα έπαυε να είναι αποτελεσματική ή πολιτικά αποδεκτή. Υπήρχαν πρόσθετες ανησυχίες ότι η νομοθεσία μετά το 2008 είχε περιορίσει την δυνατότητα της Fed να πραγματοποιεί διασώσεις. «Η κυβέρνηση διαθέτει ακόμη λιγότερη εξουσία έκτακτης ανάγκης από ό, τι πριν από την κρίση», έγραψε ο πρώην υπουργός Οικονομικών Timothy Geithner, σε αυτές τις σελίδες το 2017. Αλλά μόλις ενέσκηψε η πανδημία, αυτοί οι φόβοι διαλύθηκαν. «Ήμουν ανάμεσα σε πολλούς που ανησυχούσαν πριν από ένα μήνα για το περιορισμένο εύρος του οπλοστασίου της Fed», ομολόγησε πρόσφατα ο σεβαστός επενδυτής Howard Marks. «Τώρα βλέπουμε την τεράστια έκταση της πιθανής εργαλειοθήκης της Fed».

Η Fed όρμησε στη μάχη τον Μάρτιο, υποσχόμενη ότι το εύρος των δράσεών της θα ήταν ουσιαστικά απεριόριστο. «Όσον αφορά τον δανεισμό, δεν πρόκειται να εξαντληθούν τα πυρομαχικά», δήλωσε ο Jerome Powell, πρόεδρος της Fed. Ενώ οι πρώτοι δύο γύροι ποσοτικής χαλάρωσης της Fed, που ξεκίνησαν το 2008 και το 2010, αφορούσαν προκαθορισμένη ποσότητα αγορών [περιουσιακών στοιχείων], η στάση του Powell ήταν σκόπιμα χωρίς όριο. Σε αυτό, ακολουθούσε το προηγούμενο που είχε θέσει το 2012 ο Mario Draghi, τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ο οποίος δεσμεύτηκε να κάνει «ό, τι χρειάζεται» για να συγκρατήσει την κρίση χρέους της Ευρώπης. Αλλά η υπόσχεση του Ντράγκι ήταν μια εμπνευσμένη μπλόφα, καθώς η προθυμία των κρατών της Βόρειας Ευρώπης να υποστηρίξουν μια απεριόριστη παρέμβαση ήταν αβέβαιη. Αντιθέτως, κανείς σήμερα δεν αμφιβάλλει ότι η Fed έχει την υποστήριξη του προέδρου των ΗΠΑ και του Κογκρέσου για να επιτύχει τη μαξιμαλιστική της ρητορική. Αυτό είναι «ό, τι χρειάζεται» με στεροειδή.

Οι ισχυρές υποσχέσεις της Fed συνδυάστηκαν με άμεσες δράσεις. Τον Μάρτιο και το πρώτο εξάμηνο του Απριλίου του 2020, η Fed διοχέτευσε περισσότερα από 2 τρισεκατομμύρια δολάρια στην οικονομία, μια παρέμβαση σχεδόν διπλάσια σθεναρή από εκείνη που έδωσε στις έξι εβδομάδες μετά την πτώχευση της Lehman Brothers. Εν τω μεταξύ, οι οικονομολόγοι της αγοράς προβλέπουν ότι η κεντρική τράπεζα θα αγοράσει περισσότερα από 5 τρισεκατομμύρια δολάρια επιπλέον χρέους μέχρι το τέλος του 2021, επισκιάζοντας τις συνδυασμένες αγορές της από το 2008 έως το 2015. Άλλες κεντρικές τράπεζες ακολουθούν την ίδια πορεία, αν και όχι στην ίδια κλίμακα. Από τα τέλη Απριλίου, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ήταν σε καλό δρόμο για χαλάρωση ύψους 3,4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, και η Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο είχαν υποσχεθεί συνολικά 1,5 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Ο σχεδιασμός των προγραμμάτων της Fed την οδηγεί σε μια νέα περιοχή. Μετά την χρεοκοπία της Lehman, η Fed ανησυχούσε ότι θα διασώσει μη χρηματοοικονομικές εταιρείες των οποίων η σταθερότητα ήταν περιθωριακή για την λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Σήμερα, η Fed αγοράζει εταιρικά ομόλογα -συμπεριλαμβανομένων των επικίνδυνων ομολόγων «σκουπίδια»- για να διασφαλίσει ότι οι εταιρείες μπορούν να δανειστούν. Συνεργάζεται επίσης με το Υπουργείο Οικονομικών και το Κογκρέσο για να παρέχονται δάνεια σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Η Fed έχει αναδειχθεί ως δανειστής εσχάτης καταφυγής όχι μόνο στην Wall Street αλλά και στην πραγματική οικονομία (Main Street).

Καθώς η Fed επεκτείνει την εμβέλειά της, θέτει σε κίνδυνο τον παραδοσιακό της ισχυρισμό ότι είναι μια στενή, τεχνοκρατική υπηρεσία που στέκεται έξω από την πολιτική. Στο παρελθόν, η Fed απέφυγε τον δανεισμό της πραγματικής οικονομίας ακριβώς επειδή δεν είχε καμία επιθυμία να αποφασίσει ποιες εταιρείες άξιζαν διάσωση και ποιες θα έπρεπε να καταρρεύσουν. Τέτοιες αντιπαθείς επιλογές ήταν καλύτερο να αφεθούν σε δημοκρατικά εκλεγμένους πολιτικούς, οι οποίοι είχαν την εντολή να θέσουν κοινωνικές προτεραιότητες. Όμως, η παλιά οριοθέτηση μεταξύ τεχνιτών των νομισματικών θεμάτων και της δημοσιονομικής πολιτικής έχει θολώσει. Η Fed έχει αναδειχθεί ως ο μεγαλύτερος καταλύτης της ευρείας κυβέρνησης, ένα είδος υπερ-υπουργείου Οικονομικών.

ΧΡΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΤΙΠΟΤΑ

Αυτό οδηγεί στην δεύτερη επέκταση της οικονομικής δύναμης των κυβερνήσεων που προκύπτει από την κρίση του κορωνοϊού. Η πανδημία έδειξε ότι οι κεντρικές τράπεζες δεν είναι οι μόνες που μπορούν να δημιουργήσουν χρήματα από το τίποτα˙ τα υπουργεία του οικονομικού κύκλου μπορούν επίσης να κάνουν την δική τους παράγωγη μαγεία. Εάν εξουσιοδοτηθούν από νομοθέτες και υποστηριχθούν από κεντρικές τράπεζες, τα εθνικά ταμεία μπορούν να δανείζονται και να ξοδεύουν χωρίς πρακτικό όριο, χλευάζοντας τους κανονικούς νόμους της οικονομικής βαρύτητας.