Είναι η παράνοια το κλειδί για την ετοιμότητα στις πανδημίες;

Τον Ιανουάριο του 2020, κυβερνήτες και επιχειρηματικοί ηγέτες από όλο τον κόσμο συγκεντρώθηκαν στο Νταβός της Ελβετίας, για το ετήσιο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Μεταξύ των παρευρισκομένων, υπήρξε ευρεία συμφωνία ότι η κλιματική αλλαγή ήταν η κύρια απειλή για την ανθρωπότητα. Το είπε ο George Soros. Το είπε η Greta Thunberg. Η Έκθεση Παγκόσμιων Κινδύνων (Global Risks Report) του φόρουμ, που δημοσιεύτηκε λίγο πριν από την συγκέντρωση του Νταβός, ανέφερε ως τους «πέντε κορυφαίους παγκόσμιους κινδύνους με όρους πιθανοτήτων» τον ακραίο καιρό, την αποτυχία δράσης για το κλίμα, τις φυσικές καταστροφές, την απώλεια βιοποικιλότητας, και τις ανθρωπογενείς περιβαλλοντικές καταστροφές. Τρεις σχετιζόμενοι με το κλίμα κίνδυνοι έφτασαν επίσης στους πέντε κορυφαίους του φόρουμ «από την άποψη του αντίκτυπου» -μια διάκριση που δεν είχαν επιτύχει οι πανδημίες από το 2008. Ωστόσο, ακόμη και όταν οι μεγάλοι και οι σπουδαίοι κυκλοφορούσαν στο Νταβός, ένας θανατηφόρος και εξαιρετικά μεταδοτικός νέος κορωνοϊός εξαπλωνόταν γρήγορα σε όλο τον κόσμο.

Νεπαλέζοι στρατιώτες στην Κατμαντού, στις 5 Μαΐου 2021. Navesh Chitrakar / Reuters
-------------------------------------------------

Οι κίνδυνοι που προκύπτουν από την άνοδο των παγκόσμιων θερμοκρασιών είναι, φυσικά, πραγματικοί και δυνητικά καταστροφικοί. Αλλά με το να επικεντρωθούμε αποκλειστικά στην κλιματική αλλαγή ρισκάρουμε να υποτιμήσουμε άλλες πιθανές καταστροφές: πολέμους, επαναστάσεις και γενοκτονίες, για να μην αναφέρουμε ηφαιστειακές εκρήξεις, σεισμούς, ξηρασίες, πλημμύρες, καταιγίδες -και μάστιγες όπως η πανδημία COVID-19, η οποία συνεχίζει να προκαλεί καταστροφή στις ζωές και στα προς το ζην σε όλο τον κόσμο.

Το πρόβλημα με όλες τις μορφές καταστροφής είναι ότι χαρακτηρίζονται από τυχαίες ή σχετικές κατανομές. Ανήκουν στον τομέα της αβεβαιότητας, όχι του κινδύνου, που σημαίνει ότι δεν μπορούμε να τους προσδώσουμε ουσιώδεις πιθανότητες, πολύ λιγότερο δε να τις προβλέψουμε. Δεν υπάρχει κυκλική θεωρία της ιστορίας που να μπορεί να προβλέψει το χρονοδιάγραμμα, την κλίμακα, ή την φύση της επόμενης μεγάλης καταστροφής. Αυτό βοηθά να εξηγηθεί γιατί οι κοινωνίες τείνουν να σκοντάφτουν από τη μια κρίση στην άλλη, συχνά προετοιμαζόμενες να πολεμήσουν τον τελευταίο πόλεμο μέχρι την στιγμή που ξεσπά ο επόμενος και πολύ διαφορετικός. Εξηγεί επίσης γιατί η γραφειοκρατική ετοιμότητα για κάθε δεδομένη πιθανή καταστροφή αξίζει «τόσο-όσο». Πολλές Δυτικές κυβερνήσεις ήταν καλά προετοιμασμένες στα χαρτιά για μια πανδημία. Ωστόσο, δεν κατάφεραν να συγκρατήσουν τον θανατηφόρο ιό, ενώ άλλες χώρες –ιδίως, η Ταϊβάν, η Νότια Κορέα και το Ισραήλ– τα πήγαν πολύ καλύτερα.

Εκείνο που έχουν κοινό αυτές οι τρεις χώρες είναι μια γενική αίσθηση παράνοιας: έναν φόβο ότι θα μπορούσαν να παρασυρθούν από οποιονδήποτε αριθμό απειλών που απορρέουν, άμεσα ή έμμεσα, από εχθρικές δυνάμεις στις περιοχές τους. Αντί να προσπαθούν να προβλέψουν μια ή δυο μελλοντικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και να προετοιμαστούν για αυτές με δυσκίνητα σχέδια έκτακτης ανάγκης, αυτές οι χώρες υπογραμμίζουν την ταχεία αντίδραση και την ανάπτυξη τεχνολογίας για να μεγιστοποιήσουν την ικανότητά τους να ελίσσονται ακαριαία.

Είναι αδύνατο να γνωρίζουμε εκ των προτέρων ποια θα είναι η επόμενη κρίση. Για κάθε πιθανή καταστροφή, υπάρχει τουλάχιστον μια εύλογη Κασσάνδρα. Αλλά δεν μπορούν να τύχουν όλες οι προφητείες σχετικής πρόληψης. Το βασικό μάθημα του 2020, λοιπόν, είναι ότι είναι καλύτερα να είμαστε γενικά παρανοϊκοί από το να είμαστε γραφειοκρατικά προετοιμασμένοι -με την έννοια ότι έχουμε δημιουργήσει πολλές εκθέσεις και έγγραφα PowerPoint, κανένα από τα οποία δεν θα είναι ιδιαίτερα χρήσιμο όταν η καταστροφή χτυπήσει πραγματικά.

Η ΑΙΧΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΙΑΣ

Στα χαρτιά, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν αμφότερες εξαιρετικά καλά προετοιμασμένες [χώρες] για μια πανδημία. Κατατάσσονταν πρώτη και δεύτερη στην κατάταξη της Παγκόσμιας Ασφάλειας Υγείας που δημιουργήθηκε το 2019 από την Economist Intelligence Unit. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έλαβαν μια παρόμοια καλή έκθεση από την Κοινή Εξωτερική Αξιολόγηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Ωστόσο, τον Ιανουάριο του 2020, όταν οι αναφορές από την Κίνα έδειξαν ότι ο νέος κορωνοϊός που είναι τώρα γνωστός ως SARS-CoV-2 ήταν μεταδοτικός και θανατηφόρος, αυτές οι κυβερνήσεις αργούσαν να δράσουν. Ο Αμερικανός επιδημιολόγος Larry Brilliant, βασικός παράγοντας στην εκστρατεία για την εξάλειψη της ευλογιάς, έχει πει επί πολλά χρόνια ότι ο τύπος αντιμετώπισης των μολυσματικών ασθενειών είναι «έγκαιρη ανίχνευση, έγκαιρη αντίδραση». Στην Ουάσιγκτον και στο Λονδίνο, συνέβη το αντίθετο.

Η αποτυχία των Ηνωμένων Πολιτειών, του Ηνωμένου Βασιλείου και άλλων πλούσιων Δυτικών κυβερνήσεων να συγκρατήσουν την COVID-19 αντιφάσκει με την εμπειρία μιας χούφτας μικρότερων χωρών με λιγότερους πόρους. Η Ταϊβάν και η Νότια Κορέα, συγκεκριμένα, ξεχώρισαν για την αποτελεσματικότητα των αντιδράσεών τους στην πανδημία. Καμία τους δεν απαίτησε καθολικό lockdown για τον περιορισμό της COVID-19. Στην πραγματικότητα, οι περιορισμοί τους για την πανδημία, όπως μετρήθηκαν από το Oxford Blavatnik School, ήταν από τους λιγότερο αυστηρούς στον ανεπτυγμένο κόσμο. Τα ποσοστά θανάτου που σχετίζονται με την πανδημία και στις δύο χώρες μιλούν από μόνα τους: 12 στην Ταϊβάν, 1.891 στη Νότια Κορέα. (Το ξέσπασμα κρουσμάτων που απαίτησε μερικό lockdown στην Ταϊπέι αυτή την εβδομάδα προσελκύει την προσοχή όχι λόγω του μεγέθους του, αλλά επειδή είναι η πρώτη φορά που οι αριθμοί κρουσμάτων στην Ταϊβάν ξεπέρασαν τους διψήφιους αριθμούς).