Η υπόσχεση της αφρικανικής «διογκούμενης νεολαίας»

Οι λαϊκές εξεγέρσεις οδήγησαν δύο προηγούμενα κύματα εκδημοκρατισμού στην Αφρική, και αμφότερα ήταν σύντομα. Στην δεκαετία του 1940 και του 1950, τα κινήματα διαμαρτυρίας σε ολόκληρη την ήπειρο βοήθησαν στην διάλυση των αποικιακών καθεστώτων. Ωστόσο, στις δεκαετίες που ακολούθησαν, πολλές από τις πρόσφατα ανεξάρτητες χώρες υπέκυψαν σύντομα στον αυταρχικό κανόνα -συχνά, καθώς οι ηγέτες τους είτε εγκατέλειψαν τα δημοκρατικά ιδανικά τους είτε εκδιώχθηκαν με στρατιωτικά πραξικοπήματα. Η δεκαετία του 1980 και του 1990 έφερε ένα δεύτερο κύμα διαμαρτυριών που φάνηκε και πάλι να αναγγέλλει μια δημοκρατική αυγή. Σε όλη την ήπειρο, ανήσυχοι πληθυσμοί -αυτή την φορά με την υποστήριξη της Δύσης, η οποία είχε διακηρύξει μια νέα εποχή παγκόσμιας δημοκρατίας μετά τον Ψυχρό Πόλεμο- πίεσαν τους ηγέτες τους για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις. Αλλά παρόλο που πολλές χώρες εισήγαγαν πολυκομματικές εκλογές, λίγες καλλιέργησαν ισχυρές κοινωνίες των πολιτών, ή οικοδόμησαν συμπεριληπτικούς, ισότιμους θεσμούς. Και σε πολλά μέρη, ακόμη και αυτά τα μέτρια δημοκρατικά κέρδη έκτοτε έχουν διαβρωθεί από κυβερνήτες που χειραγωγούν το σύνταγμα για να παραμείνουν στην εξουσία, συχνά με λίγες επικρίσεις από μια διεθνή κοινότητα που έχει κουραστεί να προωθεί την δημοκρατία στην Αφρική και αλλού.

Αυτές οι αποτυχίες έχουν γεννήσει κυνισμό για τις λαϊκές διαμαρτυρίες. Ορισμένοι αναλυτές επέκριναν την σχετική αποδιοργάνωση, αποκέντρωση, και ιδεολογική ασυνέπεια πολλών κινημάτων διαμαρτυρίας, καθώς και την προθυμία ορισμένων διαδηλωτών να χρησιμοποιήσουν βία. Και παρόλο που ορισμένες λαϊκές εξεγέρσεις κατάφεραν να απομακρύνουν τον νυν κυβερνήτη, άλλες έχουν υποχωρήσει ως αποτέλεσμα εσωτερικών συγκρούσεων ή κυβερνητικής καταστολής. Ακόμα και εκεί που έχουν ανατραπεί οι αυταρχικοί ηγέτες, έχουν συχνά αντικατασταθεί από άλλα μέλη του ίδιου καθεστώτος ή από νέους ηγέτες που είναι εξίσου αδέσμευτοι προς την δημοκρατία.

Ωστόσο, είναι πολύ νωρίς για να διαγράψουμε τους νέους εκδημοκρατιστές της Αφρικής. Η ιστορία δείχνει ότι χρειάζονται συχνά χρόνια ή και δεκαετίες ώστε μια λαϊκή εξέγερση να επιφέρει ουσιαστική αλλαγή. Όποιος κοιτάζει, ας πούμε, το ινδικό κίνημα ανεξαρτησίας το 1945 ή το αμερικανικό κίνημα πολιτικών δικαιωμάτων το 1961 θα μπορούσε εύλογα να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι και τα δύο ήταν αποτυχίες, καθώς κανένα δεν έχει ακόμη προκαλέσει τις βαθιές αλλαγές που θα γίνονταν ορατές εκ των υστέρων.

Η ιστορία δείχνει επίσης ότι η γεωπολιτική μπορεί να διαδραματίσει ρόλο στον καθορισμό της επιτυχίας ή της αποτυχίας των κοινωνικών κινημάτων. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Αφρικανοί αντι-αποικιακοί ηγέτες κατάφεραν να αξιοποιήσουν τις εμπειρίες τους πολεμώντας υπέρ της δημοκρατίας στο εξωτερικό ενάντια στον ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό εγχωρίως. Με παρόμοιο τρόπο, οι Αμερικανοί ακτιβιστές πολιτικών δικαιωμάτων χρησιμοποίησαν τον ιδεολογικό ανταγωνισμό του Ψυχρού Πολέμου προς όφελός τους, εκμεταλλευόμενοι την υποκρισία του παγκόσμιου μηνύματος των Ηνωμένων Πολιτειών υπέρ της ελευθερίας για να απαιτήσουν εσωτερικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Και στις δύο περιπτώσεις, οι ακτιβιστές συνδύαζαν την πολιτική κινητοποίηση εγχωρίως με ηθική πειθώ στο εξωτερικό για να χτίσουν υποστήριξη στα κινήματά τους, τελικά λειτουργώντας ως καταλύτης για ευρείες πολιτικές και κοινωνικές μεταμορφώσεις.

Κατά κάποιο τρόπο, το παγκόσμιο κλίμα για το σημερινό κύμα των αφρικανικών διαμαρτυριών είναι δυσάρεστο. Ο ενθουσιασμός για την προώθηση της δημοκρατίας που εξέφρασε η Ουάσιγκτον και άλλες Δυτικές πρωτεύουσες στην περίοδο αμέσως μετά τον Ψυχρό Πόλεμο έχει σε μεγάλο βαθμό εξαφανιστεί, αφήνοντας πολλά από τα σημερινά φιλοδημοκρατικά κινήματα να πολεμούν τις δικές τους μάχες. Ωστόσο, όπως απέδειξαν τα αποτυχημένα δημοκρατικά κινήματα της δεκαετίας του 1980 και του 1990, αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Ενώ πολλοί Δυτικοί ηγέτες υπερασπίστηκαν ρητορικά την δημοκρατία κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου, ταυτόχρονα πίεσαν για σκληρά προγράμματα οικονομικής διαρθρωτικής προσαρμογής ως προϋπόθεση για πολιτική υποστήριξη. Αυτό ενθάρρυνε τα κόμματα της αφρικανικής αντιπολίτευσης που επιδίωκαν την Δυτική υποστήριξη να συνενωθούν γύρω από ένα πολύ στενό σύνολο ορθόδοξων οικονομικών πολιτικών που ισοπέδωσαν το πολιτικό τοπίο και οδήγησαν σε απότομη ανισότητα σε ολόκληρη την ήπειρο. Ενώ πολλές αφρικανικές χώρες προηγουμένως υπερηφανεύονταν για ισχυρά αριστερά κόμματα που υπερασπίστηκαν την οικονομική και κοινωνική ισότητα, η δεκαετία του 1990 γνώρισε μια δραματική απομάκρυνση από τον σοσιαλισμό και προς τα εθνοτικά και θρησκευτικά κόμματα, πολλά από τα οποία καθοδηγούνταν από πρόσωπα από παλιά καθεστώτα. Η πολιτική απογοήτευση που αισθάνονται σήμερα τόσοι πολλοί νέοι Αφρικανοί έχει τις ρίζες της σε εκείνη την περίοδο, όταν τα κόμματα της αντιπολίτευσης είχαν υποβληθεί σε πειθαρχία από τον παγκόσμιο καπιταλισμό.

Νέες γεωπολιτικές δυνάμεις εμποδίζουν σήμερα τα υπέρ της δημοκρατίας κινήματα. Η ανάδυση της Κίνας ως ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αφρικής έχει δώσει στους γηράσκοντες αυταρχικούς της ηπείρου έναν ισχυρό σύμμαχο. Η Ρωσία, η Ινδία, και τα κράτη του Κόλπου έχουν επίσης ενισχύσει τους αυταρχικούς ηγέτες, σηματοδοτώντας ότι θα παραβλέψουν την κατασταλτική συμπεριφορά, αρκεί να εξυπηρετούνται τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντά τους. Φοβούμενες ότι θα σπαταλήσουν την ελάχιστη επιρροή που τους έχει απομείνει, πολλές Δυτικές κυβερνήσεις έχουν κάνει σε μεγάλο βαθμό το ίδιο, στηρίζοντας ρητορικά τα δημοκρατικά ιδανικά, αλλά σε μεγάλο βαθμό αρνούμενες να στηρίξουν τους νεαρούς εκδημοκρατιστές της Αφρικής. Ως αποτέλεσμα, οι νέοι που προσπαθούν να εκτοπίσουν την απολιθωμένη αυταρχική τάξη της ηπείρου μαθαίνουν ότι έχουν μόνο τον εαυτό τους για να βασίζονται.

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΑΠΟ ΤΟ ΜΗΔΕΝ