Ένα δίχτυ ασφαλείας για την πράσινη οικονομία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ένα δίχτυ ασφαλείας για την πράσινη οικονομία

Πώς να προστατευθούν οι εργαζόμενοι που βλάπτονται από την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής

Ωστόσο, παρόλο που οι αναπτυσσόμενες χώρες ενδέχεται να υποστούν τις χειρότερες περιβαλλοντικές ζημίες της ανεξέλεγκτης κλιματικής αλλαγής, οι εργαζόμενοι και οι μεσαίες τάξεις των ανεπτυγμένων κρατών θα αντιμετωπίσουν αναπόφευκτα τις δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις [2] των προσπαθειών για την πρόληψη της κλιματικής καταστροφής. Και αυτό θα έχει βαθιές πολιτικές επιπτώσεις. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, το λεγόμενο κίνημα των κίτρινων γιλέκων που ξεκίνησε στην Γαλλία το 2018. Οι διαδηλώσεις, οι οποίες τελικά έγιναν βίαιες, ξεκίνησαν ως απάντηση στην αύξηση του φόρου καυσίμων που είχε προτείνει η γαλλική κυβέρνηση. Αν και ο φόρος ήταν ζωτικής σημασίας για τη μείωση των εκπομπών της Γαλλίας, η πολιτική θα είχε μεταφραστεί αμέσως σε υψηλότερες τιμές βενζίνης -μια ιδιαίτερη δυσκολία για τους πολίτες της υπαίθρου και των προαστίων. Πολλοί κάτοικοι εκτός αστικών κέντρων αντιμετώπιζαν στασιμότητα εισοδημάτων και δεν είχαν ήδη τις επιλογές της δημόσιας συγκοινωνίας που απολαμβάνουν οι ομόλογοί του στις μητροπόλεις.

Εάν ο προτεινόμενος φόρος άνθρακα περιλάμβανε έναν μηχανισμό για την απορρόφηση του οικονομικού πλήγματος, η κυβέρνηση θα μπορούσε να είχε αποφύγει μια αντίδραση. Αντ' αυτού, ένα ενεργοποιημένο λαϊκιστικό κίνημα κατάφερε να αναστρέψει ένα κεντρικό στοιχείο των προσπαθειών της Γαλλίας για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής˙ ο πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν ανέστειλε τον φόρο μόλις τρεις εβδομάδες μετά την έναρξη των διαδηλώσεων.

ΜΕΡΙΣΜΑΤΟΠΟΙΗΣΕ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΕΥΕ

Το φαινόμενο των κίτρινων γιλέκων χρησίμευσε ως προειδοποίηση -και πολλοί το σημείωσαν. Το 2019, μια ομάδα οικονομολόγων -μεταξύ των οποίων 28 βραβευμένοι με Νόμπελ και τέσσερις πρώην πρόεδροι της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (συμπεριλαμβανομένης της Janet Yellen, που τώρα υπηρετεί ως υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ)- έκαναν έκκληση για έναν φόρο επί των εκπομπών άνθρακα στις Ηνωμένες Πολιτείες, με τα έσοδα να επιστρέφονται άμεσα στους πολίτες μέσω ίσων εφάπαξ πληρωμών. Σύμφωνα με αυτό το προτεινόμενο σύστημα, οι απλοί καταναλωτές -συμπεριλαμβανομένων των πιο ευάλωτων- θα λάβουν περισσότερα με τα λεγόμενα μερίσματα άνθρακα από όσα θα πληρώνουν σε αυξημένες τιμές ενέργειας. Το νέο σχέδιο της ΕΕ περιλαμβάνει μια παρόμοια πρόταση -το λεγόμενο Ταμείο Κοινωνικού Κλίματος (Social Climate Fund )- που έχει σχεδιαστεί για να εκτρέψει ένα μέρος των νέων εσόδων από φόρους άνθρακα σε εκείνους που επηρεάζονται περισσότερο από την άνοδο των τιμών της ενέργειας.

Τέτοια μερίσματα άνθρακα αντιπροσωπεύουν τα δομικά στοιχεία για ένα μελλοντικό δίχτυ ασφαλείας για το κλίμα. Επιστρέφοντας χρήματα στους πολίτες, τα μερίσματα διασφαλίζουν ότι οι πολιτικές που προορίζονται για την προστασία του περιβάλλοντος δεν θα επιδεινώνουν τις υπάρχουσες ανισότητες ούτε θα δημιουργούν νέες τάξεις οικονομικών «χαμένων».

Μερικά εμπνευσμένα παραδείγματα αυτού του συστήματος υπάρχουν ήδη και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Στην Ελβετία, για παράδειγμα, η κυβέρνηση χρησιμοποιεί έσοδα από φόρους άνθρακα για να αποζημιώσει τα χαμηλού εισοδήματος νοικοκυριά μέσω εκπτώσεων στην ασφάλιση υγείας. Από το 2008, η καναδική επαρχία της Βρετανικής Κολομβίας επέστρεψε χρήματα στους πολίτες χρησιμοποιώντας μειώσεις φόρου εισοδήματος και προσέφερε φορολογικές πιστώσεις για να βοηθήσει τους ιδιοκτήτες σπιτιών σε αγροτικές και ευάλωτες στο κλίμα περιοχές.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, από την πλευρά της, έχει μέχρι στιγμής υιοθετήσει μια στενότερη προσέγγιση στο πρόβλημα. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας του 2019 (2019 European Green Deal), η ΕΕ επικεντρώθηκε στο να βοηθήσει συγκεκριμένες περιοχές να μεταβούν μακριά από τις βιομηχανίες εντάσεως άνθρακα -ιδίως την παραγωγή κάρβουνου. Αντί για επιστροφές σε εθνικό επίπεδο, αυτές οι πολιτικές «μόνο μετάβασης» επιδιώκουν να διαφοροποιήσουν τις τοπικές οικονομίες και να βοηθήσουν τους εργαζομένους να προσαρμοστούν σε μια μεταβαλλόμενη αγορά εργασίας. Στις περιοχές εξόρυξης άνθρακα της Πολωνίας, για παράδειγμα, η χρηματοδότηση της ΕΕ υποστηρίζει προγράμματα επανεκπαίδευσης, επενδύσεις σε υποδομές, και βοήθεια σε εργαζόμενους που διαφορετικά θα έμεναν πίσω κατά τη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Το πρώτο εξάμηνο του 2021 σημειώθηκε μια ραγδαία αύξηση στις τιμές που πληρώνουν οι Ευρωπαίοι για την ηλεκτρική ενέργεια, λόγω ενός ράλι στις τιμές του φυσικού αερίου και ενός πρωτοφανούς άλματος του κόστους των ευρωπαϊκών εκπομπών άνθρακα. Αν και οι εταιρείες ενέργειας αρχικά πλήρωσαν αυτά τα υψηλά ποσοστά, μεταβίβασαν τελικά την αύξηση στους καταναλωτές. Αυτό έφερε στο φως την ιδέα ενός ευρύτερου μερίσματος άνθρακα στην ΕΕ. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen, δήλωσε τον Μάιο του 2021 ότι η ΕΕ θα πρέπει να αποζημιώσει τους χαμηλού εισοδήματος Ευρωπαίους. «Το πρόσθετο κόστος για την εξοικονόμηση CO2 πρέπει να βαρύνει εκείνους με τις ισχυρότερες πλάτες», σημείωσε.

Η ιστορική προσέγγιση των Ηνωμένων Πολιτειών [3] για την απο-ανθρακοποίηση αντικατοπτρίζει εκείνη της ΕΕ -με μια σχετικά στενή εστίαση στην ανακούφιση του οικονομικού πόνου σε συγκεκριμένες περιοχές. Για παράδειγμα, oι Συνεργασίες για Ευκαιρίες και Εργατικό Δυναμικό και Οικονομική Αναζωογόνηση (Partnerships for Opportunity and Workforce and Economic Revitalization, POWER) του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, παρείχαν ομοσπονδιακή χρηματοδότηση για να βοηθήσουν τις κοινότητες που πλήττονται από απώλειες θέσεων εργασίας οι οποίες σχετίζονται με την ενέργεια, ειδικά στην περιοχή των Απαλαχίων που εξαρτάται από τον άνθρακα.