Ένα δίχτυ ασφαλείας για την πράσινη οικονομία | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ένα δίχτυ ασφαλείας για την πράσινη οικονομία

Πώς να προστατευθούν οι εργαζόμενοι που βλάπτονται από την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής

Σε μια δραματική κίνηση υπέρ των παγκόσμιων προσπαθειών για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, η Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσίασε την περασμένη εβδομάδα μια φιλόδοξη πρόταση για τη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα. Η ανακοίνωση των Βρυξελλών σηματοδοτεί το πιο πρόσφατο βήμα σε μια ταχέως επιταχυνόμενη πράσινη επανάσταση. Ο κόσμος, καθοδηγούμενος από μια εκπληκτική μείωση του κόστους των συστημάτων ανανεώσιμης ενέργειας και μια άνευ προηγουμένου προσπάθεια για ουδετερότητα άνθρακα, έχει τελικά μια πραγματική ευκαιρία να αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, παρόλο που η απο-ανθρακοποίηση (decarbonization) είναι απαραίτητη για την επιβίωση της ανθρωπότητας, η μετάβαση θα έχει βαθιές οικονομικές επιπτώσεις -όπως αναγνωρίζει η πρόταση της ΕΕ. Αν και θα είναι καθαρό όφελος για τον κόσμο, ο μετασχηματισμός θα δημιουργήσει νικητές και χαμένους. Η μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αναπόφευκτα θα εκτοπίσει μακροχρόνιες βιομηχανίες, θα κοστίσει σε εκατομμύρια εργαζόμενους την δουλειά τους, και θα διαταράξει κοινότητες που βασίζονται στις βιομηχανίες άνθρακα, πετρελαίου, και φυσικού αερίου.

20072021-1.jpg

Ένας σταθμός παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα κοντά στην Belchatow, στην Πολωνία, τον Δεκέμβριο του 2018. Kacper Pempel / Reuters
------------------------------------------------------------

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής το έχουν ξαναδεί. Ο μετριασμός των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής ενδέχεται τελικά να μοιάζει με τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και της απελευθέρωσης του εμπορίου κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Τα κέρδη από αυτούς τους μετασχηματισμούς ήταν πραγματικά, αλλά καθώς οι ηγέτες απέτυχαν να επεκτείνουν τα δίκτυα κοινωνικής ασφάλισης, οδήγησαν επίσης σε αυξανόμενη ανισότητα και σε μια χρόνια έλλειψη καλών θέσεων εργασίας. Αυτές οι αποτυχίες όχι μόνο πλήττουν τους εργαζόμενους, αλλά επίσης προκάλεσαν μια έντονη πολιτική αντίδραση που τροφοδότησε τον δεξιό λαϊκισμό στις επόμενες δεκαετίες.

Οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να κάνουν το ίδιο λάθος όσον αφορά την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Πρέπει να αναγνωρίσουν ότι οι απαραίτητες ενέργειες για την αποτροπή της περιβαλλοντικής καταστροφής θα οδηγήσουν σε απώλειες θέσεων εργασίας και κλείσιμο επιχειρήσεων που θα πλήξουν τους φτωχούς περισσότερο από τους πλούσιους. Εν τη απουσία ενός κατάλληλου δικτύου ασφαλείας για τους ανθρώπους και τις κοινότητες που θα είναι οι χαμένοι, ακόμη και οι πιο καλοπροαίρετες πολιτικές για το κλίμα θα μπορούσαν να προκαλέσουν έντονη πολιτική αντίδραση.

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΤΙΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ

Ο κόσμος βρίσκεται στη μέση ενός επείγοντος για το κλίμα. Οι παγκόσμιες θερμοκρασίες είναι ήδη έναν βαθμό Κελσίου πάνω από τα επίπεδα πριν την βιομηχανική επανάσταση. Αυτό είναι μόλις ενάμιση βαθμό χαμηλότερα από το επίπεδο στο οποίο οι επιστήμονες του κλίματος υπολογίζουν ότι θα ξεκινήσει η δραματική περιβαλλοντική αλλαγή. Επιπλέον, οι ετήσιες παγκόσμιες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου αυξάνονται σταθερά και δεν δείχνουν κανένα σημάδι κορύφωσης: το 2019, ήταν 62% υψηλότερα από το 1990, όταν η πρώτη Διακυβερνητική Ομάδα για την Κλιματική Αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) προέτρεψε την συντονισμένη δράση, και 4% υψηλότερη από το 2015, όταν 174 χώρες και η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψαν την συμφωνία για το κλίμα στο Παρίσι. Παρόλο που το 2020 σημειώθηκε μια άνευ προηγουμένου πτώση των εκπομπών άνθρακα λόγω των lockdown της COVID-19, τα ποσοστά έχουν ήδη αρχίσει να ανακάμπτουν απότομα το 2021.

Σύμφωνα με την IPCC, οι κυβερνήσεις έχουν πλέον μόνο 30 χρόνια για να μειώσουν ριζικά τις παγκόσμιες εκπομπές πριν ο πλανήτης αντιμετωπίσει μια σειρά επικίνδυνων σημείων καμπής. Η λεκάνη του Αμαζονίου θα μπορούσε σύντομα να μεταμορφωθεί από τροπικό δάσος σε σαβάνα, και δισεκατομμύρια τόνοι άνθρακα θα αρχίσουν να εκλύονται από τον μόνιμο παγετό (permafrost) της Σιβηρίας. Ορισμένες περιοχές -η ανατολική Βραζιλία, η Νοτιοανατολική Ασία, η Μεσόγειος, και η κεντρική Κίνα, μεταξύ πολλών άλλων- θα αντιμετωπίσουν αναπόφευκτα πολλαπλές κλιματικές καταστροφές ταυτόχρονα, όπως ξηρασία, κύματα καύσωνα, κυκλώνες, πυρκαγιές, και πλημμύρες.

Αυτό το συμπιεσμένο χρονικό πλαίσιο σημαίνει ότι οποιαδήποτε επιτυχημένη πολιτική για το κλίμα πρέπει να είναι ενοχλητικά παρεμβατική. Τα κράτη θα πρέπει να αναθεωρήσουν γρήγορα τους τομείς της ενέργειας, των μεταφορών, των κατοικιών, και της γεωργίας -προκαλώντας δύσκολα ερωτήματα σχετικά με το ποιος πρέπει να επωμιστεί το τεράστιο κόστος.

Οι έντονες ανισότητες στα επίπεδα άνθρακα που εκπέμπουν διάφορες χώρες καθιστούν αυτά τα ερωτήματα ιδιαίτερα δύσκολο να επιλυθούν. Σύμφωνα με την Oxfam και το Ινστιτούτο Περιβάλλοντος της Στοκχόλμης, μεταξύ 1990 και 2015, το πλουσιότερο 10% του παγκόσμιου πληθυσμού αντιπροσώπευε πάνω από το ήμισυ των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Το πλουσιότερο 1% μόνο του ήταν υπεύθυνο για το 15% των εκπομπών κατά το ίδιο χρονικό διάστημα -περισσότερο από το διπλάσιο από το φτωχότερο μισό της ανθρωπότητας. Αυτή η τελευταία ομάδα, ωστόσο, είναι πολύ πιο πιθανό να υποστεί τις χειρότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως πλημμύρες, ξηρασία, ασθένειες ή οικονομική εξάρθρωση. Οι συγκριτικά φτωχές κοινότητες θα φέρουν το βάρος μιας κρίσης για την οποία έκαναν ελάχιστα στο να την προκαλέσουν.

Ωστόσο, παρόλο που οι αναπτυσσόμενες χώρες ενδέχεται να υποστούν τις χειρότερες περιβαλλοντικές ζημίες της ανεξέλεγκτης κλιματικής αλλαγής, οι εργαζόμενοι και οι μεσαίες τάξεις των ανεπτυγμένων κρατών θα αντιμετωπίσουν αναπόφευκτα τις δυσμενείς οικονομικές επιπτώσεις [2] των προσπαθειών για την πρόληψη της κλιματικής καταστροφής. Και αυτό θα έχει βαθιές πολιτικές επιπτώσεις. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, το λεγόμενο κίνημα των κίτρινων γιλέκων που ξεκίνησε στην Γαλλία το 2018. Οι διαδηλώσεις, οι οποίες τελικά έγιναν βίαιες, ξεκίνησαν ως απάντηση στην αύξηση του φόρου καυσίμων που είχε προτείνει η γαλλική κυβέρνηση. Αν και ο φόρος ήταν ζωτικής σημασίας για τη μείωση των εκπομπών της Γαλλίας, η πολιτική θα είχε μεταφραστεί αμέσως σε υψηλότερες τιμές βενζίνης -μια ιδιαίτερη δυσκολία για τους πολίτες της υπαίθρου και των προαστίων. Πολλοί κάτοικοι εκτός αστικών κέντρων αντιμετώπιζαν στασιμότητα εισοδημάτων και δεν είχαν ήδη τις επιλογές της δημόσιας συγκοινωνίας που απολαμβάνουν οι ομόλογοί του στις μητροπόλεις.

Εάν ο προτεινόμενος φόρος άνθρακα περιλάμβανε έναν μηχανισμό για την απορρόφηση του οικονομικού πλήγματος, η κυβέρνηση θα μπορούσε να είχε αποφύγει μια αντίδραση. Αντ' αυτού, ένα ενεργοποιημένο λαϊκιστικό κίνημα κατάφερε να αναστρέψει ένα κεντρικό στοιχείο των προσπαθειών της Γαλλίας για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής˙ ο πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν ανέστειλε τον φόρο μόλις τρεις εβδομάδες μετά την έναρξη των διαδηλώσεων.

ΜΕΡΙΣΜΑΤΟΠΟΙΗΣΕ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΕΥΕ

Το φαινόμενο των κίτρινων γιλέκων χρησίμευσε ως προειδοποίηση -και πολλοί το σημείωσαν. Το 2019, μια ομάδα οικονομολόγων -μεταξύ των οποίων 28 βραβευμένοι με Νόμπελ και τέσσερις πρώην πρόεδροι της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (συμπεριλαμβανομένης της Janet Yellen, που τώρα υπηρετεί ως υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ)- έκαναν έκκληση για έναν φόρο επί των εκπομπών άνθρακα στις Ηνωμένες Πολιτείες, με τα έσοδα να επιστρέφονται άμεσα στους πολίτες μέσω ίσων εφάπαξ πληρωμών. Σύμφωνα με αυτό το προτεινόμενο σύστημα, οι απλοί καταναλωτές -συμπεριλαμβανομένων των πιο ευάλωτων- θα λάβουν περισσότερα με τα λεγόμενα μερίσματα άνθρακα από όσα θα πληρώνουν σε αυξημένες τιμές ενέργειας. Το νέο σχέδιο της ΕΕ περιλαμβάνει μια παρόμοια πρόταση -το λεγόμενο Ταμείο Κοινωνικού Κλίματος (Social Climate Fund )- που έχει σχεδιαστεί για να εκτρέψει ένα μέρος των νέων εσόδων από φόρους άνθρακα σε εκείνους που επηρεάζονται περισσότερο από την άνοδο των τιμών της ενέργειας.

Τέτοια μερίσματα άνθρακα αντιπροσωπεύουν τα δομικά στοιχεία για ένα μελλοντικό δίχτυ ασφαλείας για το κλίμα. Επιστρέφοντας χρήματα στους πολίτες, τα μερίσματα διασφαλίζουν ότι οι πολιτικές που προορίζονται για την προστασία του περιβάλλοντος δεν θα επιδεινώνουν τις υπάρχουσες ανισότητες ούτε θα δημιουργούν νέες τάξεις οικονομικών «χαμένων».

Μερικά εμπνευσμένα παραδείγματα αυτού του συστήματος υπάρχουν ήδη και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Στην Ελβετία, για παράδειγμα, η κυβέρνηση χρησιμοποιεί έσοδα από φόρους άνθρακα για να αποζημιώσει τα χαμηλού εισοδήματος νοικοκυριά μέσω εκπτώσεων στην ασφάλιση υγείας. Από το 2008, η καναδική επαρχία της Βρετανικής Κολομβίας επέστρεψε χρήματα στους πολίτες χρησιμοποιώντας μειώσεις φόρου εισοδήματος και προσέφερε φορολογικές πιστώσεις για να βοηθήσει τους ιδιοκτήτες σπιτιών σε αγροτικές και ευάλωτες στο κλίμα περιοχές.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, από την πλευρά της, έχει μέχρι στιγμής υιοθετήσει μια στενότερη προσέγγιση στο πρόβλημα. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας του 2019 (2019 European Green Deal), η ΕΕ επικεντρώθηκε στο να βοηθήσει συγκεκριμένες περιοχές να μεταβούν μακριά από τις βιομηχανίες εντάσεως άνθρακα -ιδίως την παραγωγή κάρβουνου. Αντί για επιστροφές σε εθνικό επίπεδο, αυτές οι πολιτικές «μόνο μετάβασης» επιδιώκουν να διαφοροποιήσουν τις τοπικές οικονομίες και να βοηθήσουν τους εργαζομένους να προσαρμοστούν σε μια μεταβαλλόμενη αγορά εργασίας. Στις περιοχές εξόρυξης άνθρακα της Πολωνίας, για παράδειγμα, η χρηματοδότηση της ΕΕ υποστηρίζει προγράμματα επανεκπαίδευσης, επενδύσεις σε υποδομές, και βοήθεια σε εργαζόμενους που διαφορετικά θα έμεναν πίσω κατά τη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Το πρώτο εξάμηνο του 2021 σημειώθηκε μια ραγδαία αύξηση στις τιμές που πληρώνουν οι Ευρωπαίοι για την ηλεκτρική ενέργεια, λόγω ενός ράλι στις τιμές του φυσικού αερίου και ενός πρωτοφανούς άλματος του κόστους των ευρωπαϊκών εκπομπών άνθρακα. Αν και οι εταιρείες ενέργειας αρχικά πλήρωσαν αυτά τα υψηλά ποσοστά, μεταβίβασαν τελικά την αύξηση στους καταναλωτές. Αυτό έφερε στο φως την ιδέα ενός ευρύτερου μερίσματος άνθρακα στην ΕΕ. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen, δήλωσε τον Μάιο του 2021 ότι η ΕΕ θα πρέπει να αποζημιώσει τους χαμηλού εισοδήματος Ευρωπαίους. «Το πρόσθετο κόστος για την εξοικονόμηση CO2 πρέπει να βαρύνει εκείνους με τις ισχυρότερες πλάτες», σημείωσε.

Η ιστορική προσέγγιση των Ηνωμένων Πολιτειών [3] για την απο-ανθρακοποίηση αντικατοπτρίζει εκείνη της ΕΕ -με μια σχετικά στενή εστίαση στην ανακούφιση του οικονομικού πόνου σε συγκεκριμένες περιοχές. Για παράδειγμα, oι Συνεργασίες για Ευκαιρίες και Εργατικό Δυναμικό και Οικονομική Αναζωογόνηση (Partnerships for Opportunity and Workforce and Economic Revitalization, POWER) του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, παρείχαν ομοσπονδιακή χρηματοδότηση για να βοηθήσουν τις κοινότητες που πλήττονται από απώλειες θέσεων εργασίας οι οποίες σχετίζονται με την ενέργεια, ειδικά στην περιοχή των Απαλαχίων που εξαρτάται από τον άνθρακα.

Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ αποκλιμάκωσε τις πρωτοβουλίες του Ομπάμα, αλλά ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν έχει αντιστρέψει την πορεία, διευρύνοντας τις φιλοδοξίες της κυβέρνησής του ώστε να συμπεριλάβει την έννοια της «περιβαλλοντικής δικαιοσύνης», παράλληλα με πιο συμβατικά προγράμματα που προορίζονται να βοηθήσουν περιοχές που βασίζονται στον άνθρακα, το πετρέλαιο, και το φυσικό αέριο. Ένα πλαίσιο περιβαλλοντικής δικαιοσύνης αναγνωρίζει ότι η κλιματική αλλαγή και η οικολογική υποβάθμιση έχουν συχνά τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στους έγχρωμους ανθρώπους, σε εδάφη φυλών, και στις κοινότητες χαμηλού εισοδήματος.

Στο πλαίσιο αυτών των προσπαθειών, η κυβέρνηση Μπάιντεν ανακοίνωσε πρόσφατα την πρωτοβουλία Justice40 -σχεδιασμένη να κατευθύνει το 40% των κυβερνητικών επενδύσεων για το κλίμα σε μειονεκτούσες κοινότητες. Η πρόταση του Biden για υποδομές αξίας 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, το American Jobs Plan, ενσωματώνει αυτήν την πρωτοβουλία και εξετάζει διάφορα ξεχωριστά ζητήματα περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, συμπεριλαμβανομένης της επίδρασης της ρύπανσης στις χαμηλού εισοδήματος κοινότητες. Μεταξύ άλλων έργων, το σχέδιο περιλαμβάνει προτάσεις για τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων [μαζικής] μεταφοράς, των υδραυλικών και ηλεκτρικών υποδομών, και τμήματα του μεταποιητικού τομέα -ειδικά σε αγροτικές και ευάλωτες περιοχές.

ΑΣ ΞΕΚΙΝΗΣΟΥΝ ΟΙ ΜΗΧΑΝΕΣ

Οι πολιτικές του Μπάιντεν είναι μια καλή αρχή. Ωστόσο, οι ηγέτες στην Ουάσινγκτον και σε άλλες πρωτεύουσες πρέπει να προχωρήσουν πολύ περισσότερο εάν θέλουν να δημιουργήσουν ένα αποτελεσματικό κλιματικό δίχτυ ασφάλειας. Τα σχέδια της διοίκησης Μπάιντεν, για παράδειγμα, επισήμως δεν περιλαμβάνουν ακόμη ένα ομοσπονδιακό σύστημα τιμολόγησης άνθρακα –ένα κεντρικό στοιχείο των ευρωπαϊκών προσπαθειών για τη μείωση των εκπομπών και το σημείο εκκίνησης για ένα πραγματικό μέρισμα άνθρακα. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Ειδικό Προεδρικό Απεσταλμένο των ΗΠΑ για το Κλίμα, John Kerry, ο Μπάιντεν προφανώς πιστεύει ότι η Ουάσιγκτον θα χρειαστεί να εφαρμόσει ένα παρόμοιο σύστημα κάποια στιγμή στο μέλλον.

Το Κογκρέσο είναι επίσης ενεργό σε αυτό το μέτωπο. Τον Απρίλιο του 2021, ο βουλευτής Ted Deutch, Δημοκρατικός από την Φλόριντα, επανέφερε τον Νόμο για την Ενεργειακή Καινοτομία και τα Μερίσματα Άνθρακα (Energy Innovation and Carbon Dividend Act ) του 2019, ένα νομοσχέδιο που θα καθόριζε μια τιμή του άνθρακα και θα κατένειμε ομοιόμορφα τα έσοδά του στους Αμερικανούς ως μηνιαίες πληρωμές. Τον Ιούνιο, ο γερουσιαστής Sheldon Whitehouse, Δημοκρατικός από το Ρόουντ Άιλαντ, και ο γερουσιαστής Brian Schatz, Δημοκρατικός από την Χαβάη, εισήγαγαν τον νόμο Save Our Future (Σώστε το Μέλλον μας), ο οποίος θα φορολογήσει τους σημαντικούς εκπομπούς και θα αναδιανείμει τα μερίσματα στους καταναλωτές, τους εργαζόμενους, και τις κοινότητες.

Αν και είναι πολύ νωρίς για να πούμε αν τέτοιες προτάσεις θα επιτύχουν, η εστίασή τους στα μερίσματα άνθρακα είναι ένα βήμα προς την σωστή κατεύθυνση. Εάν περάσουν, θα μπορούσαν να βοηθήσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες να επιτύχουν τον στόχο των καθαρών μηδενικών εκπομπών έως το 2050, να βελτιώσουν την ποιότητα του αέρα, και να επιστρέψουν δισεκατομμύρια δολάρια σε Αμερικανούς που έχουν ανάγκη.

Καθώς περισσότερες κυβερνήσεις αρχίζουν να λαμβάνουν δραματικά μέτρα για την κλιματική αλλαγή, πρέπει να παρακολουθούν τις κοινωνικές επιπτώσεις των πολιτικών τους. Εάν δεν λάβουν υπόψη τις ανάγκες των πιο ευάλωτων πολιτών τους, οι καλύτερες προθέσεις των ηγετών μπορεί να διαλυθούν. Τελικά, η πορεία προς την ουδετερότητα του άνθρακα εξαρτάται από την ικανότητα των κυβερνήσεων να μετατρέψουν την απο-ανθρακοποίηση σε ευκαιρία. Εάν εφαρμοστεί σωστά, ένα κλιματικό δίχτυ ασφαλείας μπορεί να το κάνει αυτό πραγματικότητα μέσω καλών θέσεων εργασίας και μιας πιο συμπεριληπτικής οικονομίας για όλους.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2019-12-10/adapt-o...
[2] https://www.foreignaffairs.gr/articles/73295/michael-oppenheimer/kathos-...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-04-13/foreign...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-07-19/safety-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition