Η εποχή των δημοκρατιών-ζόμπι

Την τελευταία δεκαετία, οι αυταρχικοί σε όλο τον κόσμο έχουν τελειοποιήσει την τεχνική της «διαχειριζόμενης» ή «καθοδηγούμενης» δημοκρατίας. Στην Λευκορωσία, την Αίγυπτο, την Ρωσία, την Ουγκάντα, την Βενεζουέλα και αλλού, οι αυταρχικοί ηγέτες πραγματοποίησαν περιοδικές εκλογές για να ενισχύσουν τη νομιμοποίησή τους αλλά μονοπώλησαν τα ΜΜΕ, περιόρισαν την κοινωνία των πολιτών, και χειραγώγησαν κρατικούς θεσμούς και πόρους για να διασφαλίσουν ότι θα παραμείνουν στην εξουσία.

Σε διαδήλωση κατά του προέδρου της Λευκορωσίας, Αλεξάντρ Λουκασένκο, στη Μόσχα, τον Αύγουστο του 2020. Maxim Shemetov / Reuters
-------------------------------------------------------

Ωστόσο, αυτές οι μέθοδοι δεν είναι ποτέ αλάνθαστες και η αποτελεσματικότητά τους έχει μειωθεί καθώς οι πολίτες έχουν γίνει πιο ενημερωμένοι και έχουν μάθει να λειτουργούν μέσα σε νόθα συστήματα. Ένας αυξανόμενος αριθμός αυταρχικών αναγκάστηκε έτσι να βασιστεί σε ολοένα και πιο έντονες μορφές καταστολής: εξακολουθούν να κάνουν περιοδικές εκλογές αφού οι λαοί τους τις περιμένουν, αλλά δεν προσποιούνται καν ότι αυτές οι κενές τελετουργίες είναι ελεύθερες ή δίκαιες. Το αποτέλεσμα ήταν ο πολλαπλασιασμός αυτών που θα μπορούσαν να ονομαστούν «δημοκρατίες ζόμπι» (zombie democracy) -οι ζωντανοί νεκροί των εκλογικών πολιτικών συστημάτων, αναγνωρίσιμες στη μορφή αλλά στερημένες από κάθε ουσία.

Καθώς οι αυταρχικοί έχουν περάσει από τις διαχειριζόμενες [δημοκρατίες] στις δημοκρατίες ζόμπι, έτσι και οι υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πρέπει να εξελιχθούν. Ενώ μπορούσαν κάποτε να αντιμετωπίσουν την διαχειριζόμενη δημοκρατία με το να επιτίθενται σε συγκεκριμένες αυταρχικές τεχνικές -ας πούμε, τους περιορισμούς στην κοινωνία των πολιτών ή τις συλλήψεις δημοσιογράφων- πρέπει τώρα να πολεμήσουν την δημοκρατία ζόμπι με μια πιο μετωπική προσέγγιση, [μια προσέγγιση] που να στερεί από τους αυταρχικούς τη νομιμοποίηση που επιδιώκουν από τις εκλογικές παρωδίες.

ΕΡΠΟΝΤΑ ΖΟΜΠΙ

Οι παραδοσιακές δικτατορίες δεν προσποιούνται την δημοκρατία. Οι μοναρχίες της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων δεν μπαίνουν καν στον κόπο να διεξάγουν άμεσες εθνικές εκλογές. Ούτε το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα˙ οι συγγενείς του στην Κούβα, την Βόρεια Κορέα, και το Βιετνάμ˙ ή οι ανεπιφύλακτα αυταρχικές κυβερνήσεις της μετασοβιετικής Κεντρικής Ασίας: Καζακστάν, Τουρκμενιστάν, και Ουζμπεκιστάν. Άλλα αυταρχικά καθεστώτα, όπως η στρατιωτική χούντα στη Μιανμάρ που σκότωσε εκατοντάδες διαδηλωτές και φυλάκισε χιλιάδες άλλους από τότε που κατέλαβε την εξουσία τον Φεβρουάριο, ανέτρεψαν εκλεγμένες κυβερνήσεις και απέρριψαν εντελώς την δημοκρατία.

Αλλά σε έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών, οι κυβερνήσεις έχουν καλύψει την αυταρχική κυριαρχία τους με το ένδυμα της δημοκρατίας -μόνο για να βγάλουν αυτή την λεπτή μεταμφίεση σε σημείο ιλαρότητας τα τελευταία χρόνια. Ένα καλό παράδειγμα είναι η Ρωσία, η οποία έχει κινηθεί γρήγορα προς την κατάσταση της δημοκρατίας ζόμπι σε μεγάλο βαθμό λόγω των επαναλαμβανόμενων ελιγμών του ηγέτη της αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι γύρω από την διαχειριζόμενη δημοκρατία του Κρεμλίνου. Το Κρεμλίνο είχε από καιρό κρατήσει την αντιπολίτευση υπό έλεγχο χειραγωγώντας την κοινή γνώμη μέσω της κυριαρχίας του στην κρατική τηλεόραση και σε άλλα μέσα ενημέρωσης. Αλλά ο Ναβάλνι απέφυγε τους ελέγχους της Μόσχας στην πληροφόρηση με το να δημιουργεί ντοκιμαντέρ για τις διεφθαρμένες συναλλαγές του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν που συγκέντρωσαν δεκάδες εκατομμύρια προβολές στο YouTube.

Αφού επέτρεψε στον Ναβάλνι να θέσει υποψηφιότητα για δήμαρχος της Μόσχας το 2013, οπότε εξασφάλισε το 23 % των ψήφων, το Κρεμλίνο απαγόρευσε στο κόμμα του καθώς και σε άλλα πραγματικά ανεξάρτητα κόμματα της αντιπολίτευσης να συμμετάσχουν στις εκλογές. Το 2019, ωστόσο, ο Ναβάλνι παρέκαμψε αυτόν τον περιορισμό ενθαρρύνοντας τους Ρώσους να ψηφίσουν υποψηφίους από τα υποταγμένα ψευδο-αντιπολιτευτικά κόμματα που το Κρεμλίνο είχε επιτρέψει -μια στρατηγική «έξυπνης ψηφοφορίας» που είχε ως στόχο να υποσκάψει το κυβερνών κόμμα της Ενωμένης Ρωσίας. Οι ρωσικές Αρχές απάντησαν διώχνοντας τον Ναβάλνι σε μια ποινική εξορία, επιδιώκοντας να ποινικοποιήσουν ως «εξτρεμιστή» κάθε υποψήφιο που τον υποστήριζε, και κατηγορώντας ορισμένα από τα υπόλοιπα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης της χώρας ως «ξένους πράκτορες». Η Ρωσία θα συνεχίσει να διεξάγει εκλογές, αλλά χωρίς καν την προσποίηση μιας πραγματικής αντιπολίτευσης ή μιας ελεύθερης δημόσιας συζήτησης.

Οι ιδεολογικοί σύντροφοι του Πούτιν στην Λευκορωσία και την Ουγγαρία έχουν οδηγήσει τις χώρες τους σε παρόμοιο δρόμο προς την δημοκρατία ζόμπι στην Ευρώπη. Όντας στην εξουσία από το 1994, ο Λευκορώσος πρόεδρος, Αλεξάντρ Λουκασένκο, βασίστηκε σε περιορισμούς στα μέσα ενημέρωσης και την κοινωνία των πολιτών για να διατηρήσει τον αυστηρό έλεγχο της χώρας του. Όταν επεδίωξε μια έκτη θητεία το 2020, πιθανότατα υπέθεσε ότι θα έφτανε σε μια εύκολη νίκη μετά την σύλληψη των κύριων υποψηφίων της αντιπολίτευσης. Αλλά το κοινό συσπειρώθηκε γύρω από την Σβετλάνα Τιχανόφσκαγια, την σύζυγο ενός από τους φυλακισμένους πολιτικούς της αντιπολίτευσης, αναγκάζοντας τον Λουκασένκο να καταφύγει σε κραυγαλέα εκλογική νοθεία και μαζικές συλλήψεις και βασανιστήρια διαδηλωτών. Αργότερα, η κυβέρνησή του άσκησε δίωξη σε επικριτικούς δημοσιογράφους και υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εκκαθάρισε δεκάδες ομάδες της κοινωνίας των πολιτών και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης. Έφτασε, μάλιστα, στο σημείο να εξαναγκάσει σε προσγείωση μια εμπορική πτήση για να συλλάβει έναν κορυφαίο παράγοντα της αντιπολίτευσης.