Πώς το Ιράν και η Σ. Αραβία μπορούν μαζί να ειρηνεύσουν τη Μέση Ανατολή

Η αλλαγή στην Ουάσινγκτον είναι αδιαμφισβήτητη: η Μέση Ανατολή δεν είναι πλέον κορυφαία προτεραιότητα για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η απόσυρση των ΗΠΑ από την ευρύτερη περιοχή είναι εμφανής στην αποχώρηση στρατευμάτων από το Αφγανιστάν και στη μείωση των αμερικανικών στρατιωτικών δεσμεύσεων στο Ιράκ, την Ιορδανία, το Κουβέιτ, και την Σαουδική Αραβία, παράλληλα με την αυξημένη εστίαση στην Κίνα και την Ρωσία. Υπάρχουν σοβαροί λόγοι για αυτή τη μεταβολή στρατηγικής, ειδικά δεδομένης της δυσάρεστης πρόσφατης ιστορίας της αμερικανικής εμπλοκής στην περιοχή, αλλά φέρνει επίσης τους δικούς της κινδύνους. Για παράδειγμα, η ταχεία αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από το Ιράκ το 2011, άνοιξε τον δρόμο για την άνοδο του Ισλαμικού Κράτους (επίσης γνωστού ως ISIS) και την επέκταση του περιφερειακού αποτυπώματος του Ιράν. Για να αποφευχθεί παρόμοια ζημιά αυτή την φορά, η Ουάσινγκτον πρέπει να βρει έναν τρόπο για να συνδυάσει τις μειώσεις των στρατιωτικών δεσμεύσεων με κέρδη στην περιφερειακή σταθερότητα. Μια από τις καλύτερες ευκαιρίες για την επίτευξη αυτών των κερδών βρίσκεται στις αναδυόμενες συνομιλίες μεταξύ των δύο πιο σημαντικών ανταγωνιστών της περιοχής: του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας.

Ένας μαχητής Χούτι στην πρωτεύουσα της Υεμένης, Σαναά, τον Μάιο του 2015. Mohamed al-Sayaghi / Reuters
-----------------------------------------------------------

Ακόμα και καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες μειώνουν τις δεσμεύσεις τους, οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή έχουν εισέλθει σε μια επικίνδυνη νέα φάση. Το Ιράν και το Ισραήλ εμπλέκονται σε έναν σκιώδη πόλεμο [1] κυβερνοεπιθέσεων, στοχευμένων δολοφονιών, και σαμποτάζ. Η Ρωσία και η Τουρκία υποστηρίζουν πληρεξούσιες παραστρατιωτικές δυνάμεις στην Λιβύη και την Συρία (καθώς και στον Καύκασο). Νέες τεχνολογίες πυραύλων και ρουκετών βρίσκουν τον δρόμο τους προς τα χέρια μη κρατικών φορέων, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς, των ιρακινών παραστρατιωτικών ομάδων, και των Χούτι στην Υεμένη. Η Τουρκία και το Ιράν έχουν κάνει εκπληκτικά άλματα στις δυνατότητές τους για πόλεμο με μη επανδρωμένα αεροσκάφη, αλλάζοντας δραστικά την στρατιωτική ισορροπία δυνάμεων. Τα τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη υπεράσπισαν επιτυχώς την Ιντλίμπ στην Συρία και απομάκρυναν την αραβική και ρωσική πολιτοφυλακή του Χαλίφα Χαφτάρ στην Λιβύη, ενώ το Ιράν έχει χρησιμοποιήσει εξελιγμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη για να παρακάμψει προηγμένα συστήματα αεράμυνας και να χτυπήσει κρίσιμους στόχους στην Σαουδική Αραβία. Καθώς τέτοιες τεχνολογίες πολλαπλασιάζονται σε όλη την περιοχή, οι συγκρούσεις θα γίνουν πιο απρόβλεπτες και επικίνδυνες. Και όσο πιο πιθανό είναι οι συγκρούσεις να ξεφύγουν από τον έλεγχο, τόσο πιο πιθανό είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να επιστρέψουν στην περιοχή για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες.

Η πιο αποσταθεροποιητική και επικίνδυνη αντιπαλότητα στην περιοχή -αυτή μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας- έχει διαδραματιστεί από το Λεβάντε μέχρι τον Περσικό Κόλπο, πολώνοντας την περιοχή κατά μήκος των ρηγμάτων μεταξύ Σιιτών-Σουνιτών και Αράβων-Περσών. Ο μακροχρόνιος ανταγωνισμός κλιμακώθηκε αρχικά με την έναρξη του πολέμου στο Ιράκ το 2003 και στην συνέχεια με την έναρξη εμφυλίων πολέμων στην Συρία και την Υεμένη και την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν το 2015. Οι εντάσεις έφτασαν σε ένα ιδιαίτερα επικίνδυνο σημείο το 2019, όταν το Ιράν εξαπέλυσε μια εξελιγμένη στρατιωτική επίθεση στις εγκαταστάσεις πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας. Σήμερα, οι δύο αντίπαλοι συνεχίζουν να αντιμάχονται [2] στην Υεμένη και να διαγκωνίζονται για την θέση τους στο Ιράκ και τον Λίβανο, και θα μπορούσαν να ετοιμάζονται για μια ανανέωση του ανταγωνισμού στο Αφγανιστάν καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες αποσύρονται και οι Ταλιμπάν καταλαμβάνουν εδάφη.

Παρ' όλα αυτά, τον Απρίλιο, ανώτεροι αξιωματούχοι του σαουδαραβικού και του ιρανικού στρατού και των μυστικών υπηρεσιών συναντήθηκαν στην Βαγδάτη μετά από μια ιδιαίτερα έντονη περίοδο επιθέσεων με μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πυραύλους από την Υεμένη και το Ιράκ. Ο πρωθυπουργός του Ιράκ, Mustafa al-Kadhimi, αξιοποίησε τις σχέσεις του τόσο με τον Σαουδάραβα πρίγκιπα- διάδοχο, Mohammed bin Salman, όσο και με την Τεχεράνη για να φέρει κοντά τις δύο πλευρές. Πριν περάσει πολύς καιρός, ο Μπιν Σαλμάν χρησιμοποίησε έναν σπάνιο συμβιβαστικό τόνο, λέγοντας ότι ήθελε «καλές σχέσεις» με το Ιράν και εκφράζοντας την ανοικτότητά του για έναν διάλογο με τους Χούτι που υποστηρίζονται από το Ιράν στην Υεμένη. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος του Ιράν έδειξε παρόμοια αισιοδοξία για μια σημαντική πρόοδο και ο ιρανικός Τύπος προβλέπει μια επικείμενη επανέναρξη των διπλωματικών σχέσεων. Από τον Απρίλιο, υπήρξαν πρόσθετες συναντήσεις υπό την επίβλεψη υψηλού επιπέδου αξιωματούχων ασφαλείας και από τις δύο πλευρές, συμπεριλαμβανομένου του διοικητή της Δύναμης Quds του Ιράν˙ μετά από μια παύση την περίοδο γύρω από τις προεδρικές εκλογές στο Ιράν, οι συνομιλίες θα πρέπει να ξαναρχίσουν όταν ο [νέος Ιρανός πρόεδρος] Ebrahim Raisi αναλάβει καθήκοντα [3] αυτόν τον μήνα.

Οι αντίπαλοι στον Περσικό Κόλπο έχουν κάποια απόσταση να διανύσουν για να τα βρουν μεταξύ τους, αλλά η νέα τους προσέγγιση προσφέρει την καλύτερη ευκαιρία εδώ και χρόνια για επιστροφή στην περιφερειακή σταθερότητα στη Μέση Ανατολή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα επωφεληθούν πάρα πολύ από την συνεχιζόμενη διπλωματία που κινεί τις δύο πλευρές στην σωστή κατεύθυνση. Και παρόλο που η Ουάσινγκτον δεν βρίσκεται στο τραπέζι, μπορεί να προσφέρει κρίσιμη υποστήριξη στην διαδικασία παρέχοντας στην Σαουδική Αραβία το σωστό μείγμα ενθάρρυνσης και διαβεβαίωσης -με απώτερο σκοπό να διασφαλίσει ότι η μειωμένη παρουσία των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή δεν θα φέρει καταστροφή.

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΔΕΣΜΕΥΣΗΣ

Υπάρχει ένας λόγος να αμφισβητηθεί το εάν η Σαουδική Αραβία είναι πραγματικά δεσμευμένη στις συνομιλίες με το Ιράν. Το Ριάντ θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τον διάλογο για να καθησυχάσει την Ουάσινγκτον παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως έναν εποικοδομητικό περιφερειακό παίκτη ή για να αγοράσει χρόνο για να ενισχύσει την θέση του και να βρει τρόπους για να αντιμετωπίσει τα ιρανικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones). Ωστόσο, το Ριάντ έχει σοβαρούς λόγους να «θάψει το τσεκούρι του πολέμου» με την Τεχεράνη. Οι πιο άμεσα, οι Σαουδάραβες ηγέτες θέλουν να τερματίσουν τον δαπανηρό πόλεμό τους στην Υεμένη και αυτό απαιτεί από την Τεχεράνη να πιέσει τους Χούτι να σταματήσουν την επίθεσή τους και να συμμετάσχουν σε σοβαρές διαπραγματεύσεις. Μακροπρόθεσμα, η Σαουδική Αραβία δεν μπορεί πλέον να υπολογίζει στην αμετάβλητη υποστήριξη των ΗΠΑ και οι σχέσεις της με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν ξεφτίσει λόγω των διαφορών σχετικά με την παραγωγή πετρελαίου. Και καθώς ο ανταγωνισμός μεταξύ Ιράν, Ισραήλ και Τουρκίας εντείνεται, η αποκλιμάκωση με το Ιράν θα μπορούσε να επιτρέψει στην Σαουδική Αραβία να επεκτείνει την επιρροή της παίζοντας έναν εξισορροπητικό ρόλο στα αμφισβητούμενα θέατρα του Ιράκ, του Λιβάνου, και της Συρίας.

Το Ριάντ δεν έχει ισχυρό χαρτί στο χέρι του και το ξέρει. Η χώρα έχει κολλήσει σε τέλμα [4] στην Υεμένη και είναι ευάλωτη στον πόλεμο του Ιράν με μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Υποχώρησε από τον Λίβανο, έχασε στον εμφύλιο πόλεμο στην Συρία, και βρίσκεται ένα βήμα πίσω [από το Ιράν] στο Ιράκ από το 2003. Αντίθετα, η ιρανική επιρροή είναι σταθερά εδραιωμένη στο Λεβάντε. Και χάρη στο ατυχές στοίχημα του Ριάντ το 2017 να απομονώσει το Κατάρ, η Τεχεράνη έχει επίσης επεκτείνει την επιρροή της στις νότιες ακτές του Περσικού Κόλπου. Μια πυρηνική συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσε, όπως φοβούνται οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι, μόνο να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση του Ιράν, να τερματίσει την διεθνή απομόνωση της Τεχεράνης και να επιτρέψει στην οικονομία και το περιφερειακό εμπόριό του να επεκταθούν.

Αλλά οι επιτυχημένες συνομιλίες είναι επίσης προς το συμφέρον του Ιράν. Οι κομπασμοί της Τεχεράνης κρύβουν τις ανησυχίες για το κόστος της ανεξέλεγκτης περιφερειακής αντιπαλότητας της με το Ριάντ και η επιθυμία της ιρανικής κυβέρνησης για μειωμένη παρουσία των ΗΠΑ θα μπορούσε να ματαιωθεί από τις συνεχιζόμενες περιφερειακές εντάσεις. Το Ιράν θα ήθελε επίσης η Σαουδική Αραβία να σταματήσει την υποστήριξή της στις εθνοτικές αυτονομιστικές δυνάμεις στο Ιράν και τα εξόριστα μέσα ενημέρωσης που ενθαρρύνουν την αλλαγή καθεστώτος. Μετά την ανακοίνωση της πυρηνικής συμφωνίας του 2015, το Ιράν υποτίμησε την ικανότητα των αντιπάλων του να υπονομεύσουν την συμφωνία. Αυτή την φορά, βλέπει την περιφερειακή δέσμευση ως ουσιαστική για την επίτευξη και την διατήρηση μιας συμφωνίας με την Ουάσινγκτον. Και καθώς το Ιράν εξετάζει τον ανταγωνισμό με το Ισραήλ και την Τουρκία, θέλει να αποτρέψει την Σαουδική Αραβία από την πλήρη υποστήριξη τέτοιων αντιπάλων.

Οι συνομιλίες έχουν επικεντρωθεί έως τώρα σε στενά ζητήματα ασφάλειας, κυρίως στην Υεμένη -όπου τα πιο επείγοντα και αμφιλεγόμενα ερωτήματα σχετίζονται με την πλούσια σε πετρέλαιο επαρχία Μαρίμπ. (Όπως το έθεσε ένας Σαουδάραβας αξιωματούχος, «Όλα είναι για τη Μαρίμπ»). Το Ιράν θέλει το Ριάντ να τερματίσει τον οικονομικό αποκλεισμό των περιοχών που κατέχουν οι Χούτι και να σταματήσει τις αεροπορικές επιδρομές σε θέσεις των Χούτι, συμπεριλαμβανομένης της Μαρίμπ. Μια τέτοια συμφωνία θα εγγυάται, σύμφωνα με την ιδέα, μια νίκη των Χούτι στη Μαρίμπ που θα επέτρεπε στην Τεχεράνη να υπαγορεύσει την τελική διευθέτηση στην Υεμένη, ενώ θα εξακολουθούσε να απειλεί την Σαουδική Αραβία με επιθέσεις με drone και πυραύλους. Η Σαουδική Αραβία, από την πλευρά της, προσπαθεί να κερδίσει χρόνο, ενώ ενισχύει τα συστήματα αεράμυνάς της και πιέζει για τον τερματισμό των επιθέσεων με μη επανδρωμένα αεροσκάφη από το Ιράκ από πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από το Ιράν (τρεις εκ των οποίων κατάφεραν πρόσφατα να χτυπήσουν ένα βασιλικό παλάτι στο Ριάντ).

Τελικά, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία θέλουν διαφορετικά πράγματα από τις συνομιλίες. Η Τεχεράνη ελπίζει ότι θα οδηγήσουν σε ομαλοποίηση των σχέσεων Ιράν-Σαουδικής Αραβίας, ενώ το Ριάντ θέλει να αντιμετωπιστούν οι ανησυχίες του για την ασφάλεια -συγκεκριμένα, μια λύση για την Υεμένη και ένα τέλος στις διασυνοριακές επιθέσεις. Κατά συνέπεια, οι Σαουδάραβες διαπραγματευτές επιδιώκουν την ομαλοποίηση έως ότου λάβουν πραγματικές παραχωρήσεις, ενώ οι Ιρανοί διαπραγματευτές αντιστέκονται σε περιορισμένες συμφωνίες για το Ιράκ και την Υεμένη, διότι τέτοιες συμφωνίες θα αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες της Σαουδικής Αραβίας χωρίς να αλλάξει η συνολική σχέση. Η δυναμική περιπλέκεται περισσότερο από το γεγονός ότι παρόλο που το Ιράν γνωρίζει τι θέλει, οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι εμποδίζονται από την αβεβαιότητα για το πού κατευθύνεται η πολιτική των ΗΠΑ -σχετικά με τις ιδιαιτερότητες μιας συμφωνίας με το Ιράν, την παρουσία των αμερικανικών στρατευμάτων στο Ιράκ, και την ευρύτερη πολιτική των ΗΠΑ [5] στην περιοχή. Μια τέτοια αβεβαιότητα υπονομεύει την αυτοπεποίθηση που χρειάζονται οι αξιωματούχοι της Σαουδικής Αραβίας για να εμπλακούν σε σοβαρές συμφωνίες.

ΟΙ ΣΩΣΤΕΣ ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΣΕΙΣ

Η Ουάσινγκτον μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης της Σαουδικής Αραβίας, και έτσι να ενθαρρύνει την πραγματική πρόοδο στις συνομιλίες, παρέχοντας στο Ριάντ μια σαφή εγγύηση ότι θα υπερασπιστεί το βασίλειο απέναντι σε μια άμεση ιρανική επίθεση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν επίσης να βοηθήσουν με το να τονίσουν στο Ιράν ότι σε αντίθεση με την άνευ όρων αποχώρηση των ΗΠΑ [6] από το Αφγανιστάν, οι μειώσεις των στρατευμάτων θα εξαρτηθούν από μια βιώσιμη συμφωνία ασφάλειας μεταξύ του Ιράν και των Αράβων γειτόνων του, καθώς και από τον τερματισμό των επιθέσεων σε σαουδαραβικά περιουσιακά στοιχεία και εδάφη. Θα ήταν επίσης χρήσιμη μια ρητή δέσμευση των ΗΠΑ ότι θα προσπαθήσουν να αποτρέψουν την πτώση της Μαρίμπ στους Χούτι -ένα αποτέλεσμα που μόνο θα παρατείνει τον πόλεμο στην Υεμένη και θα προκαλέσει όλες τις πλευρές να κλιμακώσουν με επικίνδυνους τρόπους- και να ασκήσουν διεθνή πίεση στο Ιράν εάν συνεχίσουν οι Χούτι την προέλασή τους στη Μαρίμπ.

Πάνω απ' όλα, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να βοηθήσουν πείθοντας τόσο το Ιράν όσο και την Σαουδική Αραβία ότι τα δικά τους συμφέροντα ασφάλειας εξυπηρετούνται καλύτερα μέσω επιτυχημένων συνομιλιών. Κάθε πλευρά θα πρέπει να βλέπει την πρόοδο ως κρίσιμη για αυτό που θέλουν οι ηγέτες της: εγγυήσεις ασφαλείας των ΗΠΑ στην περίπτωση του Ριάντ και μικρότερο στρατιωτικό αποτύπωμα των ΗΠΑ στην περιοχή [στην περίπτωση] της Τεχεράνης. Οι δύο στόχοι δεν είναι ασυμβίβαστοι: οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μια τεράστια στρατιωτική παρουσία που έρχεται χωρίς συγκεκριμένες δεσμεύσεις ασφαλείας στην Σαουδική Αραβία -μια ρύθμιση της οποίας οι αδυναμίες έγιναν απόλυτα σαφείς όταν το Ιράν επιτέθηκε στις εγκαταστάσεις πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας χωρίς αμερικανική απάντηση. Αντ' αυτού, η Ουάσινγκτον θα πρέπει να στοχεύει σε μια μικρότερη στρατιωτική παρουσία, αλλά με συγκεκριμένες δεσμεύσεις για την ασφάλεια της Σαουδικής Αραβίας. Τέτοιες προσπάθειες θα μπορούσαν να ωθήσουν ακριβώς τα είδη των βημάτων που, με την πάροδο του χρόνου, θα δημιουργήσουν δυναμική, θα οικοδομήσουν εμπιστοσύνη, και θα δημιουργήσουν νέα γεγονότα επί του εδάφους -με την σειρά τους, τα δομικά στοιχεία μιας αρχιτεκτονικής περιφερειακής ασφάλειας που θα μπορούσε να επιβιώσει από την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/israel/2021-04-19/israels-shadow...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/yemen/2018-11-26/only-way-end-wa...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2021-06-16/irans-rigged-ele...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/yemen/2019-05-02/real-plan-end-w...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-02-19/america...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/afghanistan/2021-05-04/ashraf-gh...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2021-08-03/how-iran-and-sau...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition