Καταστολή στην Κούβα

Στις αρχές Ιουλίου, η Κούβα χτυπήθηκε από ένα καταστροφικό ξέσπασμα της COVID-19, που τροφοδοτήθηκε από την εξάπλωση της παραλλαγής Δέλτα του ιού, και το οποίο ώθησε το κρατικό της σύστημα υγειονομικής περίθαλψης στο σημείο της διάλυσης. Μετά από έναν χρόνο σχετικά χαμηλών ποσοστών μόλυνσης, το έθνος της Καραϊβικής ανέφερε ξαφνικά τα υψηλότερα κατά κεφαλήν φορτία κρουσμάτων στην Λατινική Αμερική, με την επαρχία Ματάντζας να αντιπροσωπεύει σχεδόν τα μισά από τα αναφερόμενα κρούσματα στην χώρα. Hashtags που ζητούν έκτακτη βοήθεια, όπως το #SOSMatanzas και το #SOSCuba, εξαπλώθηκαν στο Twitter. Χιλιάδες Κουβανοί κάλεσαν την κυβέρνηση να ανοίξει έναν ανθρωπιστικό διάδρομο που θα επιταχύνει την άφιξη της διεθνούς βοήθειας και θα διευκολύνει τις ελλείψεις τροφίμων και φαρμάκων. Αλλά οι ηγέτες της Κούβας αρνήθηκαν να το κάνουν, κατηγορώντας για την κρίση το εμπάργκο των ΗΠΑ στο νησί και προσφέροντας την αδύναμη κομματική γραμμή ότι οι Κουβανοί γιατροί «ενισχύονται στις αντιξοότητες». Αυτό αποδείχθηκε ότι ήταν η τελευταία σταγόνα: κουρασμένοι από την αδιαφορία του κράτους για την κατάστασή τους, οι Κουβανοί βγήκαν στους δρόμους φωνάζοντας για «ελευθερία» σε μια άνευ προηγουμένου εξέγερση που έγινε πρωτοσέλιδο σε όλο τον κόσμο.

Στο κέντρο της Αβάνας, τον Ιούλιο του 2021. Alexandre Meneghini / Reuters
-----------------------------------------------------------

Η COVID-19 ήταν ο άμεσος καταλύτης για το καλοκαίρι της αναταραχής στην Κούβα, αλλά οι ρίζες του λαϊκού θυμού είναι πολύ βαθύτερες. Η αυξημένη πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις πληροφορίες, η σκληρή καταστολή των αντιφρονούντων και των ακτιβιστών, και η εμβάθυνση της οικονομικής δυσπραγίας έπαιξαν όλα ρόλο στην αποδυνάμωση των ισχυρισμών του κουβανικού καθεστώτος για νομιμοποίηση τα τελευταία χρόνια. Οι διαμαρτυρίες, επομένως, δεν θα έπρεπε να εκπλήσσουν: όσοι βγήκαν στους δρόμους δεν ένιωσαν άνευ όρων πίστη στην επανάσταση ή στην κληρονομιά του τεθνεώτος Κουβανού ηγέτη Φιντέλ Κάστρο [1]. Το κουβανικό καθεστώς είχε αποτύχει να τους προσφέρει ένα μέλλον, και οι προσπάθειές του να κατηγορήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες για τις αποτυχίες του ήταν αδύναμες.

Αυτό που ήταν εκπληκτικό, ωστόσο, ήταν ο ρόλος του στρατού της Κούβας στην καταστολή των διαδηλώσεων. Πολλοί Κουβανοί, τόσο εντός όσο και εκτός της χώρας, εξακολουθούν να θεωρούν τις Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις (FAR) ως απελευθερωτικό στρατό. Θεωρούνται ως υπηρέτης του λαού και εμπνέουν ευρύ σεβασμό στην κουβανική κοινωνία. Πριν από τις διαδηλώσεις, Κουβανοί πολίτες εξέφρασαν την πεποίθηση ότι οι FAR δεν θα εμπλακούν σε εγχώρια καταστολή. Αλλά τα γεγονότα του Ιουλίου αμφισβήτησαν αυτές τις υποθέσεις. Οι κουβανικές ειδικές δυνάμεις, γνωστές ως Μαύρες Σφήκες, φέρονται να έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην κατάπνιξη των διαδηλώσεων, συνεργαζόμενες με τις δυνάμεις του Υπουργείου Εσωτερικών για την σύλληψη διαδηλωτών, πολλοί από τους οποίους δεν έχουν φανεί έκτοτε.

Η συνεργασία των FAR με τις κατασταλτικές υπηρεσίες ασφαλείας του κράτους κατέστρεψε την ψευδαίσθηση ότι οι FAR στέκονται στο πλευρό του λαού της Κούβας. Αλλά έχει επίσης αποκαλύψει τον βαθμό στον οποίο ο στρατός έχει εδραιώσει την πολιτική και οικονομική εξουσία από τότε που ο πρώην πρόεδρος Φιντέλ Κάστρο παραιτήθηκε το 2008 και παρέδωσε την εξουσία στον αδελφό του, Ραούλ. Μη όντας πλέον ένας απελευθερωτικός στρατός αφοσιωμένος στην προβολή της επανάστασης της Κούβας στο εξωτερικό, οι FAR είναι τώρα μια κυρίαρχη πολιτική και οικονομική δύναμη στο εσωτερικό, αφοσιωμένη στην προστασία και υποστήριξη του κουβανικού καθεστώτος. Οι στρατηγοί της Κούβας έχουν συσσωρεύσει σημαντική δύναμη [2] και ο ρόλος των FAR στην συντριβή των διαδηλώσεων του Ιουλίου αποδεικνύει ότι θα καταβάλουν μεγάλες προσπάθειες για να διατηρήσουν την εξουσία τους -ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι στρέφουν τα όπλα τους στους δικούς τους ανθρώπους.

ΔΙΟΙΚΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΓΙΝΕΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΕΣ

Οι FAR προέκυψαν από τον κουβανικό επαναστατικό στρατό που ανέτρεψε την υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ κυβέρνηση του στρατιωτικού δικτάτορα Fulgencio Batista το 1959. Καθ' όλη την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι FAR εργάστηκαν για να εξάγουν την επανάσταση στο εξωτερικό παρέχοντας βοήθεια σε αντιστασιακές κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο. Αυτός ο στρατιωτικός διεθνισμός αποτέλεσε την ραχοκοκαλιά της εξωτερικής πολιτικής της Κούβας μέχρι το 1991, όταν η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης επέβαλε επανεξέταση του ρόλου της Κούβας στο εξωτερικό και του ρόλου των FAR στο εσωτερικό. Οι FAR υπέστησαν μεταμόρφωση μεταξύ 1990 και 1993, η οποία είναι γνωστή ως «ειδική περίοδος» της Κούβας, όταν η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης είχε ως αποτέλεσμα να συρρικνωθεί το ΑΕΠ της Κούβας κατά περίπου 36%. Προκειμένου να σταθεροποιηθεί η κουβανική οικονομία και να διασφαλιστεί η κρατική εποπτεία της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας, οι FAR ανέλαβαν πολλούς από τους οικονομικούς τομείς της Κούβας˙ στην πορεία, ο στρατιωτικός τους προϋπολογισμός μειώθηκε κατά 60%. Μη ούσες πλέον απλά μια στρατιωτική δύναμη, οι FAR συνέχισαν να διαχειρίζονται μια σειρά τομέων, όπως ο τουρισμός, η εγχώρια αγορά συναλλάγματος, οι αεροπορικές μεταφορές, και τα ορυχεία.

Αν και η GAESA [στμ: Grupo de Administración Empresarial S.A., η εταιρεία–ομπρέλα του κουβανικού στρατού] είναι κρατική εταιρεία, οι λογαριασμοί της είναι εξαιρετικά αδιαφανείς. Η κουβανική κυβέρνηση δικαιολογούσε σταθερά το απόρρητό της επισημαίνοντας την απειλή που υποτίθεται ότι θέτουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά πιθανότατα κρύβει το πόσο βαθιά έχουν συνυφανθεί ο οικονομικός μηχανισμός του κράτους και ο στρατιωτικός κλάδος του. Οι επιχειρήσεις της GAESA σημείωσαν ευρεία επιτυχία και ο κουβανικός στρατός πέτυχε ένα επίπεδο αποτελεσματικότητας στην διοίκηση επιχειρήσεων ανήκουστο σε άλλα μέρη της κουβανικής πολιτείας. Αλλά αυτές οι στρατιωτικές επιχειρήσεις απολαμβάνουν πλεονεκτήματα που δεν είναι διαθέσιμα για άλλες εταιρείες: λαμβάνουν μεγαλύτερους οικονομικούς πόρους, προσφέρουν υψηλότερους μισθούς, και αντιμετωπίζουν λιγότερους γραφειοκρατικούς περιορισμούς και λειτουργικά εμπόδια από όσα οι ανεξάρτητες επιχειρήσεις.

Η εδραίωση ενός μονοπωλίου επί της κουβανικής οικονομίας από τις FAR επιταχύνθηκε με την άνοδο του Raúl Castro στην εξουσία το 2008 -και με την συνοδευτική άνοδο του στρατηγού Luis Alberto Rodríguez López-Calleja, πρώην γαμπρού του Κάστρο και επικεφαλής της GAESA. Ο Κάστρο ήταν επικεφαλής των FAR από το 1959 και η στενή προσωπική του σχέση με τον López-Calleja εγγυόταν ότι ο εταιρικός όμιλος των FAR θα γινόταν ακόμη ευρύτερος στην Κούβα με τον νεότερο Κάστρο στο τιμόνι. Πράγματι, τα μέτρα του Κάστρο για το άνοιγμα της οικονομίας της Κούβας –το να επιτρέπεται στους Κουβανούς να διευθύνουν μικρές, ανεξάρτητες επιχειρήσεις, όπως εστιατόρια και μικρά ξενοδοχεία, για παράδειγμα- άνοιξαν επίσης την πόρτα για ξένες επενδύσεις στον τουρισμό, έναν τομέα που ελέγχεται πλήρως από τις ένοπλες δυνάμεις. Παρόλο που τα οικονομικά μέτρα του Κάστρο θεωρήθηκαν από ορισμένους ως αποδοχή της προηγούμενης οικονομικής αποτυχίας της Κούβας υπό την αυστηρή κρατική κυριαρχία, αυτό δεν ήταν ακριβώς έτσι. Το νέο και πιο ανοιχτό [3] οικονομικό σύστημα της χώρας εξακολουθούσε να επιβλέπεται σε μεγάλο βαθμό από το κράτος, απλώς ήταν το κράτος με διαφορετικό όνομα: GAESA.

Ο López-Calleja έχει επιβλέψει την επιχειρηματική αυτοκρατορία της GAESA για πάνω από δύο δεκαετίες και είναι ένας από τους πιο ισχυρούς άνδρες στην Κούβα. Ο López-Calleja, μαζί με άλλους Κουβανούς στρατιωτικούς αξιωματούχους, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού των FAR, Álvaro López Miera, του υπουργού Εσωτερικών, Lazaro Alberto Álvarez Casas, και του πρωθυπουργού, Manuel Marrero Cruz, υπηρετούν στα υψηλότερα επίπεδα λήψης πολιτικών αποφάσεων μέσα στο κουβανικό κράτος.

Είναι αυτή η στρατιωτική ιεραρχία που πρόκειται να χάσει τα περισσότερα σε περίπτωση μιας αλλαγής στον πολιτικό έλεγχο. Η αρχική αποστολή των FAR ήταν να υπερασπιστούν και να εξάγουν την Κουβανική Επανάσταση, αλλά στα χρόνια από την «ειδική περίοδο» και μετά, οι FAR στράφηκαν αντ’ αυτού στον κουβανικό λαό προσθέτοντας πολιτική επιρροή στην υπάρχουσα οικονομική του ισχύ και καταστέλλοντας τις διαφωνίες. Αυτή η εξέλιξη απηχεί παρόμοια φαινόμενα σε όλη την Λατινική Αμερική, όπου η μεγάλης κλίμακας στρατιωτικοποίηση του κράτους δίνει στις ένοπλες δυνάμεις de facto εξουσία: η εξουσία τους παραδίδεται, χωρίς να απαιτείται να την κατακτήσουν.

Αντί να επιφέρει άμεση πολιτική αλλαγή, η κοινωνική αναταραχή της Κούβας οδηγεί όχι μόνο σε αυξημένη καταστολή και επιτήρηση αλλά και σε αυξημένη στρατιωτική επιρροή στην λήψη πολιτικών αποφάσεων. Η εξάρτηση του κράτους από τον στρατό για να το βοηθήσει να καταστείλει τις διαδηλώσεις του Ιουλίου μόνο έχει ενισχύσει την επιρροή των FAR: έχουν λίγα κίνητρα για να εγκαταλείψουν την πολιτική τους δύναμη και τα οικονομικά τους προνόμια. Και μπορούν να βασιστούν σε υποστηρικτές σε όλο τον κόσμο που εξακολουθούν να λατρεύουν τα ιδανικά της κουβανικής επανάστασης και διστάζουν να παραδεχτούν ότι το καθεστώς είναι απλώς μια ακόμη στρατιωτική δικτατορία.

ΠΩΣ ΤΕΛΕΙΩΝΕΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Όταν κατακαθίσει η σκόνη, υπάρχουν τρία πιθανά σενάρια για να προχωρήσει η Κούβα. Το πρώτο σενάριο περιλαμβάνει αυξημένη καταστολή από την πλευρά του καθεστώτος για να εξασφαλίσει την δική του συνέχεια. Αυτό το μονοπάτι ακολούθησαν τα καθεστώτα στην Λευκορωσία, το Μάλι, τη Μιανμάρ, και την Τουρκία και συνήθως οδήγησε σε μια κρατική εδραίωση της εξουσίας. Αυτό φαίνεται να είναι το πιο πιθανό σενάριο στην Κούβα: το κράτος έχει ξεκινήσει συνοπτικές διαδικασίες για αρκετούς κρατούμενους ακτιβιστές χωρίς καμία ευκαιρία υπεράσπισής τους. Εάν η Κούβα συνεχίσει αυτόν τον δρόμο, οι FAR θα γίνουν πιο κρίσιμες από ποτέ για την επιβίωση του καθεστώτος.

Ένα λιγότερο πιθανό δεύτερο σενάριο συνεπάγεται επίσης συνέχεια του καθεστώτος, αλλά με κάποιο βαθμό αλλαγής και παραχωρήσεων. Παραδείγματα χωρών που ακολούθησαν αυτήν την τροχιά περιλαμβάνουν το Μαρόκο και τη Νιγηρία, όπου περιορισμένες μεταρρυθμίσεις οδήγησαν σε ένα ως επί το πλείστον βιώσιμο status quo. Αυτός ο δρόμος για λίγο φάνηκε πιθανός στην Κούβα μετά τις διαδηλώσεις του Ιουλίου, καθώς η κυβέρνηση επέτρεψε στους Κουβανούς υπηκόους που επέστρεφαν στην χώρα να εισάγουν ζωτικά αγαθά, συμπεριλαμβανομένων προμηθειών τροφίμων, φαρμάκων, και προϊόντων προσωπικής υγιεινής χωρίς περιορισμούς. Αλλά η απόφαση να συντριβούν οι διαφωνίες υποδηλώνει ότι το καθεστώς δεν θα έχει μεγάλη όρεξη για μακροπρόθεσμες μεταρρυθμίσεις.

Το τρίτο και το λιγότερο πιθανό σενάριο περιλαμβάνει διαπραγματεύσεις μεταξύ καθεστώτος και αντιπολίτευσης. Τα περισσότερα από τα μέλη των κύριων αντιπολιτευτικών ομάδων παραμένουν στην φυλακή ή σε κατ' οίκον περιορισμό, και οι προοπτικές τους για απελευθέρωση φαίνονται όλο και πιο αμυδρές. Το κουβανικό κράτος αγνόησε συστηματικά τα αιτήματα των οικογενειών και των φίλων τους να παράσχουν πληροφορίες σχετικά με τον τόπο των κρατουμένων των οποίων η τοποθεσία είναι άγνωστη ή [αιτήματα] να διαπραγματευτούν την απελευθέρωσή τους. Και η εξουσία και η επιρροή των FAR καθιστούν απίθανες οποιεσδήποτε ουσιαστικές διαπραγματεύσεις με τους αντιπάλους του κράτους: έχουν λίγα να κερδίσουν κάνοντας παραχωρήσεις και πολλά να χάσουν.

Ο κουβανικός στρατός εργάστηκε ακούραστα για να εδραιώσει τον έλεγχό του επί της οικονομίας της χώρας και, κατ' επέκταση, επί των ανθρώπων της, και το εμπάργκο των ΗΠΑ έχει αποδειχθεί ένα όφελος για αυτήν την προσπάθεια. Είναι ένας χρήσιμος αποδιοπομπαίος τράγος για κάθε οικονομική δυσπραγία και το να εμφανίζει τις Ηνωμένες Πολιτείες ως υπαρξιακό εχθρό βοηθά να δικαιολογεί την διαφαινόμενη επιρροή του στρατού. Το εμπάργκο έχει εξαθλιώσει τον κουβανικό λαό ενώ βοηθά τις FAR να γίνουν μια πολιτική και οικονομική δύναμη. Επιπλέον, συνέβαλε στην διατήρηση μιας παγκόσμιας εξιδανίκευσης της Κουβανικής Επανάστασης, βοηθώντας την Κούβα να παρουσιαστεί ως ένα μικρό κομμουνιστικό νησί που αντέχει στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Η άρση του εμπάργκο θα ωθούσε την κουβανική κυβέρνηση να αναπτύξει μια πραγματική οικονομική στρατηγική. Θα βοηθούσε επίσης τις μικρές επιχειρήσεις σε όλο το νησί, κάτι που θα αποδεικνυόταν χρήσιμο αντίβαρο στην επιρροή των FAR.

Οποιαδήποτε πολιτική απέναντι στην Κούβα πρέπει να αποσκοπεί στην αφαίρεση της εξουσίας από τους γηράσκοντες κομμουνιστές στρατηγούς που έχουν πλουτίσει και που κρατιούνται στην εξουσία πάση θυσία. Το κουβανικό καθεστώς έχει επιβιώσει από το 61χρονο εμπάργκο των ΗΠΑ και, πιο πρόσφατα, από το κύμα κυρώσεων [4] που επέβαλε η κυβέρνηση Τραμπ. Ο Αμερικανός πρόεδρος, Τζο Μπάιντεν, καλό θα ήταν να θυμάται ότι η πολιτική συμφιλίωσης [5] που ακολουθούσε ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα αποδυνάμωσε την κουβανική κυβέρνηση περισσότερο από οποιεσδήποτε κυρώσεις. Μόνο απογυμνώνοντας το στρατιωτικό καθεστώς της Κούβας από την ισχύ, τους πόρους, και την επιρροή του, η χώρα μπορεί να έχει ένα βιώσιμο μέλλον: ένα μέλλον που θα βρίσκεται στα χέρια του λαού της και όχι των ενόπλων δυνάμεών της.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2016-11-27/farewell-fidel
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2018-03-28/cuba-after-castros
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2017-01-02/cubas-road-ahead
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2017-06-19/trumps-rollback-...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2016-03-18/obamas-move-cuba

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/cuba/2021-08-30/cuban-crackdown

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition