Η Κίνα νομίζει ότι η Αμερική χάνει

Οι συνέπειες της προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ θα συζητούνται στις επόμενες δεκαετίες -αλλά για την κινεζική ηγεσία, το νόημά της είναι ήδη σαφές. Οι κυβερνήτες της Κίνας πιστεύουν ότι τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχουν δείξει πως οι Ηνωμένες Πολιτείες παρακμάζουν γρήγορα και ότι αυτή η επιδείνωση έχει κάνει την Ουάσιγκτον να προσπαθεί να καταπιέσει την άνοδο της Κίνας. Ο εμπορικός πόλεμος, οι απαγορεύσεις [στην μεταφορά] τεχνολογίας, και η αποφασιστικότητα του Τραμπ να κατηγορήσει την Κίνα για την δική του λανθασμένη αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19, όλα επιβεβαίωσαν την αντίληψη των κινεζικών πολιτικών ελίτ ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν την τάση να κρατήσουν την χώρα τους κάτω.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, και ο πρόεδρος της Κίνας, Xi Jinping, στην Οζάκα της Ιαπωνίας, τον Ιούνιο του 2019 . Kevin Lamarque / Reuters
---------------------------------------------------------

Σίγουρα, η ιδέα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδιώκουν να εμποδίσουν και να συγκρατήσουν την Κίνα ήταν ευρέως διαδεδομένη μεταξύ των Κινέζων αξιωματούχων πολύ πριν ανέλθει ο Τραμπ στην εξουσία. Αυτό που πολλοί Αμερικανοί βλέπουν ως αποδιοργανωτικά αποτελέσματα που οφείλονται μόνο στην προεδρία του Τραμπ είναι, για τους σημερινούς ηγέτες της Κίνας, μια βαθιά δικαιολογία για τις πιο σκοτεινές προηγούμενες εκτιμήσεις τους σχετικά με την πολιτική των ΗΠΑ.

Αλλά ο Τραμπ μετέτρεψε αυτό που το Πεκίνο θεωρούσε ως μακροπρόθεσμο κίνδυνο σε άμεση κρίση που απαιτεί την επείγουσα κινητοποίηση του κινεζικού συστήματος. Η κυβέρνηση Trump προσπάθησε να αποδυναμώσει την λαβή του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΚ) στην κοινωνία, να επιβάλει την απελευθέρωση [1] του κινέζικου οικονομικού συστήματος που κυριαρχείται από το κράτος, και να εμποδίσει την κίνηση της Κίνας προς την τεχνολογική υπεροχή. Σχεδόν τέσσερα χρόνια σε αυτό το παιχνίδι, ωστόσο, οι πολιτικές του Trump φαίνεται να έφεραν το αντίθετο αποτέλεσμα σε κάθε τομέα.

Η Ουάσινγκτον χρειάζεται μια στρατηγική για την Κίνα που όχι μόνο να αξιολογεί τις δυνατότητες και τους στόχους της Κίνας, αλλά επίσης να λαμβάνει πλήρως υπόψη τον τρόπο που οι Κινέζοι ηγέτες κατανοούν τις Ηνωμένες Πολιτείες και αντέδρασαν στην προεδρία του Τραμπ. Αυτή η στρατηγική πρέπει επίσης να απορρίψει την διαδεδομένη αλλά ανακριβή αντίληψη ότι η Κίνα είναι κάπως μια αδιαπέραστη δύναμη, που προχωρά σε μια αμετάβλητη πορεία και δεν ανταποκρίνεται στην πίεση και τα κίνητρα από το εξωτερικό. Οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να αναπτύξουν μια στρατηγική που να αποτρέπει πολύ πιο αποτελεσματικά την πιο προβληματική συμπεριφορά της Κίνας. Αλλά για να το κάνει αυτό, η Ουάσιγκτον πρέπει να προσπαθήσει να υποστηρίξει την υπόθεση των Κινέζων ηγετών ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες παρακμάζουν ανεξέλεγκτα.

«Ο ΛΥΚΟΣ ΕΡΧΕΤΑΙ»

Κινέζοι ηγέτες και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πίστευαν επί δεκαετίες ότι η ισχύς των ΗΠΑ εξασθενεί και ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδιώκουν να εμποδίσουν την άνοδο της Κίνας. Ο Μάο Τσεντούνγκ αρέσκετο να προβλέπει την παρακμή του υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών καπιταλιστικού κόσμου, συγκρίνοντάς τον με «ένα ετοιμοθάνατο άτομο που βυθίζεται γρήγορα». Επιτίθετο τακτικά σε Δυτικές απόπειρες ανατροπής της κομμουνιστικής επανάστασης της Κίνας, καταγγέλλοντας [2] «αντιδραστικούς που προσπαθούν να συγκρατήσουν τον τροχό της ιστορίας». Αυτές οι ιδέες επέζησαν του Μάο, αν και κλονίστηκαν καθώς το ΚΚΚ υιοθέτησε μεταρρυθμίσεις της αγοράς και καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες αναδύθηκαν ως η μοναδική υπερδύναμη μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Όμως, η οικονομική κρίση του 2008, η οποία άφησε την Κίνα σχετικά άθικτη, προκάλεσε τους ηγέτες της χώρας να αναρωτηθούν αν είχε φτάσει στην πραγματικότητα η καταστροφική παρακμή του καπιταλισμού που είχε προβλέψει ο Μάο. Και με τη μαρξιστική τους άποψη σχετικά με τις ιστορικές δυνάμεις, περίμεναν ότι αυτή η προοπτική θα οδηγήσει, όπως η νύχτα ακολουθεί την ημέρα, στον κλονισμό των χωρίς ελπίδα «αντιδραστικών» του Μάο –τους Αμερικανούς ηγέτες που θα προσπαθούσαν μάταια να κρατήσουν την Κίνα κάτω.

Αυτές οι ιδέες διαμόρφωσαν την κοσμοθεωρία του Κινέζου προέδρου Xi Jinping. Όταν ήρθε στην εξουσία το 2012, μίλησε για ιστορικά πρότυπα συγκρούσεων μεταξύ ανερχόμενων και εξασθενημένων ηγεμονικών δυνάμεων, προειδοποίησε για τον ρόλο των ΗΠΑ στην επιτάχυνση της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, και προώθησε προσωπικότητες όπως ο Wang Huning [3], πρώην καθηγητής νομικής και μακροχρόνιος κυβερνητικός σύμβουλος του οποίου το πιο γνωστό βιβλίο με τίτλο America Against America, υπογράμμισε πόσο μακράν υπολείπονται των ιδανικών τους οι Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά ο Xi και οι υπολοχαγοί του ήταν αρχικά πιο επικεντρωμένοι στην αντιμετώπιση της πολιτικής και ιδεολογικής ευθραυστότητας του συστήματος που κληρονόμησαν˙ περίμεναν ότι η παρακμή των Ηνωμένων Πολιτειών [4] θα είναι σταδιακή.

Πολλές κινεζικές ελίτ πιστεύουν τώρα ότι η προεδρία του Τραμπ ώθησε αυτήν την αργή διαδικασία σε μια νέα φάση απότομης και μη αναστρέψιμης επιδείνωσης [5]. Πήραν ως μέτρο την αποχώρηση του προέδρου από διεθνείς συμφωνίες και θεσμούς και την περιφρόνησή του για παραδοσιακές συμμαχίες. Είδαν το πώς οι εσωτερικές πολιτικές των ΗΠΑ επιδείνωναν την ανισότητα και την πόλωση, κράτησαν έξω τους μετανάστες, και μείωσαν την ομοσπονδιακή χρηματοδότηση για Έρευνα και Ανάπτυξη. Ο Wu Xinbo, πρύτανης του Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Fudan, υποστήριξε το 2018 ότι οι «ασύνετες πολιτικές» της κυβέρνησης Τραμπ «επιταχύνουν και εντείνουν την παρακμή [των ΗΠΑ]» και «έχουν αποδυναμώσει σημαντικά το διεθνές κύρος και την επιρροή [των Ηνωμένων Πολιτειών]». Ένα σχόλιο στην υποστηριζόμενη από το Πεκίνο εφημερίδα Ta Kung Pao [6] στις αρχές του 2020 έκρινε ότι «η Αμερική κινείται από το «φθίνουσα» στο «φθίνουσα ταχύτερα». Αυτή η πεποίθηση έχει γίνει κεντρική υπόθεση της εξελισσόμενης στρατηγικής της Κίνας έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών.

Οι ηγέτες του ΚΚΚ συνδέουν αυτήν την ταχεία αμερικανική παρακμή με τις εντατικές προσπάθειες των ΗΠΑ να συγκρατήσουν την Κίνα˙ οι Ηνωμένες Πολιτείες υπό τον Τραμπ έχουν περάσει από μια λανθάνουσα, μακροπρόθεσμη απειλή στην πηγή συντονισμένων προσπαθειών, στην ευνοούμενη φράση της κινεζικής επίσημης κυβέρνησης, της «συνολικής καταστολής» της Κίνας. Το 2018, ο Τραμπ επέβαλε δασμούς για κινεζικά αγαθά αξίας δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων και εξέδωσε απαγορεύσεις για τις κινεζικές εταιρείες τηλεπικοινωνιών Huawei και ZTE. (Αν και ο Τραμπ ανέστρεψε τελικά την απόφασή του για την ZTE ως χάρη στον Xi, η απειλή για την εταιρεία -η οποία βασιζόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες για περίπου το ένα τέταρτο των εξαρτημάτων του εξοπλισμού της- υπήρξε υπαρξιακή˙ οι αναλυτές έχουν περιγράψει πιο πρόσφατα μέτρα κατά της Huawei, ομοίως, ως «θανατική ποινή». [7]) Η ρητορική προηγούμενων και μετέπειτα συμβούλων του Trump, όπως ο Peter Navarro (των οποίων τα βιβλία περιλαμβάνουν το Coming China Wars και το Death by China) και τον Steve Bannon (ο οποίος ζήτησε την «αλλαγή καθεστώτος στο Πεκίνο» [8]), βοηθά να δικαιολογηθούν οι πιο σκοτεινές, πιο συνωμοτικές σκέψεις μέσα στην κινεζική ηγεσία.

Οι ενέργειες και η ρητορική του Τραμπ έχουν παγιώσει την εκτίμηση του Πεκίνου [9] ότι υπάρχει τώρα μια διαρκής αμερικανική προσπάθεια για να καταστείλει γρήγορα την Κίνα, και οι Κινέζοι ηγέτες βλέπουν επίσης αυτήν την προσπάθεια ως διακομματική, με σχεδόν ομόφωνες ψηφοφορίες στο Κογκρέσο για νομοθεσία που σχετίζεται με την Κίνα και επικρίσεις για την Κίνα προέρχονται από εξέχοντες Δημοκρατικούς, όπως η πρόεδρος της Βουλής, Νάνσυ Πελόσι. Ένα άρθρο [10] από τον Ιούλιο του 2020 στην κινεζική κρατική εφημερίδα Global Times δήλωνε: «Η Κίνα πρέπει να αποδεχτεί την πραγματικότητα ότι η στάση της Αμερικής απέναντι στην Κίνα έχει αλλάξει ριζικά». Η μετατόπιση της άποψης της ελίτ στην Κίνα είναι σαφής. Σύμφωνα με τον Wei Jianguo, Κινέζο πρώην κορυφαίο εμπορικό στέλεχος, η επικρατούσα άποψη στο Πεκίνο είναι πως «η ουσία του εμπορικού πολέμου είναι ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να καταστρέψουν την Κίνα». Ο Fu Ying [11], ανώτερος διπλωμάτης, δήλωσε τον περασμένο Ιούνιο ότι ο στόχος των Ηνωμένων Πολιτειών για την Κίνα είναι τώρα ξεκάθαρα «να την επιβραδύνουν μέσω της καταστολής», μια μάχη που η παρακμάζουσα υπερδύναμη «δεν μπορεί να χάσει». Ο εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών, Zhao Lijian, δήλωσε τον Αύγουστο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «απέχουν πολύ από τη μεγάλη δύναμη που ήταν στο παρελθόν», με τους ηγέτες της να «προσπαθούν να καταστείλουν την Κίνα επειδή φοβούνται την ανάπτυξη της Κίνας». Αυτές οι ιδέες είναι εξαιρετικά διαδεδομένες στις δηλώσεις Κινέζων αξιωματούχων και εμπειρογνωμόνων, στις σελίδες περιοδικών και εφημερίδων του ΚΚΚ, και στα κινεζικά social media.

Οι Κινέζοι ηγέτες πίστευαν εδώ και πολύ καιρό ότι αυτή η αντιπαράθεση μπορεί να φτάσει κάποια μέρα, αλλά έχει γίνει πολύ πιο γρήγορα από όσο περίμεναν. «Άνθρωποι στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα έχουν πει εδώ και χρόνια ότι ο λύκος έρχεται, ο λύκος έρχεται, αλλά ο λύκος δεν είχε έρθει», δήλωσε ο Shi Yinhong [12], κορυφαίος μελετητής διεθνών σχέσεων, στους New York Times. «Αυτή την φορά, ο λύκος έρχεται».

ΑΝΑΛΟΓΑ ΤΗ ΜΑΤΙΑ

Με τέτοιες αντιλήψεις να είναι εδραιωμένες, δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η Κίνα αντέδρασε με τρόπους που οδηγούν σε περαιτέρω σύγκρουση μεταξύ των ήδη αποκλινόντων συστημάτων των ΗΠΑ και της Κίνας. Από την εποχή που ανέλαβε ο Σι, η ολοένα πιο αυταρχική και κυριαρχική στροφή της Κίνας έχει προκαλέσει ανησυχία σε κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο. Το 2018, ο Xi κατάργησε τα όρια θητείας [13] για το αξίωμά του. Υπό την ηγεσία του, το ΚΚΚ έχει αγκαλιάσει πιο ανοιχτά την ανελεύθερη ταυτότητά του, συνδυάζοντας την καταπίεση εγχωρίως -πιο φρικτά στην επαρχία Σιντζιάνγκ, όπου σε στρατόπεδα κρατούνται περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Ουιγούροι και μέλη άλλων μειονοτικών εθνοτικών ομάδων- με την έντονη κριτική στις δημοκρατίες στο εξωτερικό. Παρά την έκκληση του [πρώην] Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Mike Pompeo, να «εμπλακεί και να ενδυναμώσει τον Κινέζικο λαό» ενάντια στο ΚΚΚ -μια έκκληση που ερμηνεύεται ευρέως στην Κίνα ως προσπάθεια αλλαγής καθεστώτος- η λαβή του κόμματος στην κοινωνία παραμένει ισχυρή. Ξεδίπλωσε νέες ιδεολογικές και πολιτικές εκστρατείες το περασμένο καλοκαίρι. Η καταστολή που συνόδευε την απάντηση της Κίνας στην πανδημία COVID-19 ενίσχυσε περαιτέρω τα συστήματα παρακολούθησης και κοινωνικού ελέγχου του Πεκίνου.

Ορισμένοι κορυφαίοι αξιωματούχοι των ΗΠΑ υποστήριξαν ότι ο στόχος της πολιτικής του Τραμπ ήταν να αναγκάσει την απελευθέρωση του κυριαρχούμενου από το κράτος οικονομικού συστήματος της Κίνας, αλλά από την αρχή του εμπορικού πολέμου το 2018, η κινεζική κυβέρνηση έκρινε [14] ότι οι στόχοι του Τραμπ ήταν μερκαντιλιστικοί -αυτός νοιαζόταν μόνο να πάρει μια αποκαλούμενη καλή συμφωνία για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε απάντηση, οι ηγέτες της Κίνας έχουν εντείνει την εξάρτησή τους από τον κρατικό τομέα για να αντιμετωπίσουν την αστάθεια που προκύπτει από την σύγκρουση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Από τα πρώτα χρόνια της θητείας του Xi, οι κρατικές επιχειρήσεις επωφελήθηκαν από ολοένα και πιο ευνοϊκές κυβερνητικές πολιτικές [15] και προτιμησιακό τραπεζικό δανεισμό, συχνά εις βάρος των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Ένας οικονομολόγος με ισχυρούς δεσμούς με την ελίτ του ΚΚΚ μού είπε ότι αυτός και πολλοί από τους συναδέλφους του αρχικά πίστευαν ότι ο εμπορικός πόλεμος του Τραμπ ήταν μια θετική εξέλιξη επειδή σκέφθηκαν ότι θα αντιστρέψει αυτήν την τάση και θα αναζωογονήσει τη μεταρρύθμιση της αγοράς. Όμως ο εμπορικός πόλεμος είχε το αντίθετο αποτέλεσμα: ο Xi ενέτεινε την οικοδόμηση [16] «ισχυρότερων, καλύτερων και μεγαλύτερων» κρατικών επιχειρήσεων και την απόρριψη της βαθύτερης οικονομικής απελευθέρωσης που οι αξιωματούχοι σε όλο τον κόσμο επιζητούσαν από καιρό από την Κίνα.

Στις εμπορικές διαπραγματεύσεις που κατέληξαν στην περιορισμένη συμφωνία «Φάση 1» [17] τον Ιανουάριο του 2020, το Πεκίνο συμφώνησε σε μια σειρά δεσμεύσεων για αγορά αγαθών των ΗΠΑ, αντί για σημαντικές νέες δεσμεύσεις για μεταρρύθμιση. Τα κινεζικά κρατικά μέσα ενημέρωσης πρότειναν μάλιστα να αναβαθμίσουν το κρατικό κυριαρχικό οικονομικό μοντέλο σε ένα από τα «βασικά συμφέροντα» της Κίνας -μια ιερή κατηγορία που συνήθως προορίζεται για εδαφικούς και κυριαρχικούς ισχυρισμούς. Πράγματι, η πανδημία COVID-19 έχει υπογραμμίσει σε πολλούς στην Κίνα τα πλεονεκτήματα αυτού του μοντέλου, με το πρακτορείο ειδήσεων Xinhua [18] να ανακοινώνει ότι οι κρατικές επιχειρήσεις «υπήρξαν μια ζωτική ισχύς και η κύρια δύναμη» στην απάντηση στην πανδημία.

Ο Κινέζος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Liu He, και ο Trump στην Ουάσιγκτον, τον Ιανουάριο του 2020. Kevin Lamarque / Reuters
---------------------------------------------------------------

Αντί να περιορίσουν την πίεση της Κίνας για τεχνολογική υπεροχή, οι ενέργειες του Τραμπ έχουν ενθαρρύνει τους ηγέτες του να επιταχύνουν την προσπάθειά τους να μειώσουν την εξάρτηση της χώρας τους από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Για πολλά χρόνια, η Κίνα προσπάθησε να ισορροπήσει μεταξύ της απόκτησης των πλεονεκτημάτων της αλληλεξάρτησης και της μόνωσής της από τους κινδύνους [που συνεπάγεται το] να είναι ο ασθενέστερος εταίρος στην σχέση της με την πιο ισχυρή χώρα του κόσμου. Αφότου ο Xi ανέλαβε την εξουσία, έδωσε προτεραιότητα στην αντιμετώπιση των κινδύνων της αλληλεξάρτησης, μεταξύ άλλων μέσω της πρωτοβουλίας «Made in China 2025», η οποία στοχεύει να καταστήσει την Κίνα 70% αυτάρκη σε δέκα βασικές τεχνολογίες έως το έτος 2025˙ αποδείχθηκε πρόθυμος να θυσιάσει την οικονομική ανάπτυξη στο όνομα της εθνικής αυτονομίας, και μια σειρά κοσμοπολιτών αξιωματούχων και κυβερνητικών εμπειρογνωμόνων που κάποτε υποστήριζαν τη μεγαλύτερη ενσωμάτωση συμφώνησαν μαζί του. Ο Li Qingsi [19], εκτελεστικός διευθυντής του Κέντρου Αμερικανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Renmin της Κίνας, έγραψε ότι η υπόθεση ZTE το 2018 «απογοήτευσε [εκείνους] που υποστηρίζουν το να βασιζόμαστε στις Ηνωμένες Πολιτείες για να αναπτύξουμε την δική μας οικονομία» και έμαθαν το μάθημα ότι «η Κίνα πρέπει να συνεχίσει την παράδοση της αυτονομίας και να μειώσει την εξωτερική εξάρτησή της».

Το Πεκίνο δυσκολεύεται να επιταχύνει την κίνησή του προς την αυτάρκεια, αλλά η κατεύθυνση είναι σαφής. Ένας κόσμος στον οποίο η Κίνα γίνεται πραγματικά ανεξάρτητη είναι ένας κόσμος στον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πολύ λιγότερη μόχλευση επί της Κίνας από όσο σήμερα. Η Κίνα εξακολουθεί να εξαρτάται από ξένες εταιρείες για πολλές θεμελιώδεις τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένων των προηγμένων ημιαγωγών που απαιτούνται για τα πάντα, από προσωπικούς υπολογιστές και smartphone έως συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Το 2019, οι Κινέζοι ηγέτες σταμάτησαν να μιλούν δημόσια για το Made in China 2025 ώστε να μειώσουν τις εντάσεις κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά η πολιτική παραμένει επί της ουσίας, και ένας ανώνυμος ανώτερος αξιωματούχος είπε σε έναν Αμερικανό δημοσιογράφο ότι το ΚΚΚ «δεν θα δώσει ποτέ ούτε μια ίντσα» από τους ευρύτερους στόχους του προγράμματος. Νωρίτερα το 2020, ο Xi δεσμεύτηκε να επενδύσει 1,4 τρισεκατομμύρια δολάρια για την ανάπτυξη και εφαρμογή προηγμένων τεχνολογικών υποδομών, όπως ασύρματα δίκτυα 5G, βελτιωμένους αισθητήρες και κάμερες, και αυτοματισμούς.

Οι κινεζικές ανησυχίες σχετικά με την εξάρτηση από τις Ηνωμένες Πολιτείες επεκτείνονται επίσης ευρύτερα. Οι εντάσεις έχουν γίνει πρόσφατα ιδιαίτερα υψηλές γύρω από την κυριαρχία των ΗΠΑ στην διεθνή χρηματοδότηση, από την χρήση του δολαρίου έως τα διατραπεζικά συστήματα πληρωμών. Ακόμη και διεθνιστές αξιωματούχοι, όπως ο πρώην υπουργός Οικονομικών Lou Jiwei [20], έχουν αρχίσει να προειδοποιούν για τον κίνδυνο ενός «οικονομικού πολέμου» και για τις Ηνωμένες Πολιτείες πως κάνουν «ό, τι είναι δυνατόν για να χρησιμοποιήσουν μέτρα εκφοβισμού [και] εκ του μακρόθεν δικαιοδοσία (long-arm jurisdiction)» εναντίον της Κίνας.

Οι κινεζικές ελίτ περιγράφουν την πανδημία COVID-19 ως απόδειξη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα επιτεθούν στην Κίνα καθώς βυθίζονται στην παρακμή. Η αποτυχία του Τραμπ να ελέγξει την ασθένεια, με περίπου έξι εκατομμύρια κρούσματα και σχεδόν 200.000 θανάτους στις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι τα τέλη Αυγούστου του 2020, αντικατοπτρίζει αυτό που οι Κινέζοι σχολιαστές βλέπουν ως το καθεστώς αβεβαιότητας της χώρας. Αποκάλεσαν την πανδημία «Βατερλώ για την ηγεσία της Αμερικής» και «το τέλος του αμερικανικού αιώνα». [21]. Πιστεύουν ότι ο Τραμπ ξεκίνησε την πίεσή του εναντίον της Κίνας σε εκλογική σεζόν -έχει ονομάσει την COVID-19 «την πληγή από την Κίνα» και επέβαλε νέες κυρώσεις και άλλα μέτρα που στοχεύουν τις κινεζικές οντότητες– για να αποσπάσει την προσοχή από τις αποτυχίες της διοίκησής του. Ωστόσο, πολλές κορυφαίες κινεζικές φωνές είναι πεπεισμένες ότι ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών των ΗΠΑ, η πορεία των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας καθορίζεται τώρα από τις αδυσώπητες δυνάμεις της αμερικανικής παρακμής και της εχθρότητας προς την Κίνα. «Ακόμα κι αν κερδίσει ο Μπάιντεν», έγραψε ο Yuan Peng, ο με μεγάλη επιρροή πρόεδρος των Κρατικών Ινστιτούτων Σύγχρονης Διεθνούς Σχέσης του Υπουργείου Ασφάλειας της Κίνας, «…η Αμερική θα δυσκολευτεί να επαναλάβει τον ρόλο της ως παγκόσμιος ηγέτης … και η πολιτική της Αμερικής για την Κίνα θα γίνει ολοένα και πιο υπερευαίσθητη, ανυπόφορη και αλαζονική, καθώς θα εντείνει τον περιορισμό και την καταστολή».

Ο Xi αναπτύσσει νέες πολιτικές που βασίζονται σε αυτές τις προσδοκίες. Ξεκινώντας την άνοιξη του 2020, αποκάλυψε μια ατζέντα [22] για την οικονομία που στοχεύει στον αναπροσανατολισμό της οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας προς το εσωτερικό, στηριζόμενη πολύ στην τεράστια εγχώρια αγορά της Κίνας και λιγότερο στον «πιο ασταθή και αβέβαιο κόσμο». Η ενίσχυση της εγχώριας ζήτησης υπήρξε από καιρό ένα σημείο συζήτησης των Κινέζων ηγετών, αλλά ο Xi δεσμεύτηκε να καταστήσει την επίτευξη μεγαλύτερης εγχώριας κατανάλωσης κεντρικό στοιχείο του επερχόμενου πενταετούς σχεδίου για το 2021–25. Αυτή η μετατόπιση βασίζεται σαφώς στην υπόθεση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα συνεχίσουν να εργάζονται εναντίον της Κίνας. Όπως δήλωσε ένα κρατικό μέσο ενημέρωσης στα τέλη Ιουλίου του 2020, «Καμία χώρα και κανένας δεν μπορεί να σταματήσει τον ιστορικό ρυθμό της μεγάλης αναζωογόνησης του κινεζικού έθνους».

Σίγουρα, ο Xi θα ήθελε να αποκλιμακώσει τις εμπορικές και τεχνολογικές συγκρούσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες για να κερδίσει χρόνο. Θέλει επίσης η Κίνα να ενισχύσει και να διαφοροποιήσει τους δεσμούς της με άλλες οικονομίες σε όλο τον κόσμο, μεταξύ άλλων μέσω της Πρωτοβουλίας Belt and Road, του διεθνούς δικτύου έργων υποδομών που στοχεύει στην αύξηση της γεωπολιτικής επιρροής της Κίνας. Η Κίνα δεν απο-παγκοσμιοποιείται όσο απο-αμερικανικοποιείται.

Η πεποίθηση της Κίνας ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια φθίνουσα και εχθρική δύναμη έχει ενθαρρύνει τους ηγέτες της να επιδιώκουν μακροχρόνιους στόχους με νέο σθένος. Η άποψή τους για την παρακμή των ΗΠΑ τους κάνει να βλέπουν λιγότερους κινδύνους στην λήψη πολύ επιθετικών θέσεων και η αίσθησή τους για την εχθρότητα των ΗΠΑ, μεταξύ άλλων παραγόντων, αυξάνει την προθυμία τους να υποστούν διεθνή κριτική [23]: με την επιβολή νέου νόμου εθνικής ασφάλειας στο Χονγκ Κονγκ˙ διαπράττοντας φρικαλεότητες στην επαρχία Σιντζιάνγκ˙ με τον εκφοβισμό στην Αυστραλία, την Ινδία και τις Φιλιππίνες˙ απειλώντας την Ταϊβάν˙ δημιουργώντας νέες εταιρικές σχέσεις με το Ιράν και τη Ρωσία˙ και αφήνοντας τους Κινέζους διπλωμάτες να διαδώσουν θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την προέλευση της COVID-19. Με την αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από την πολυμέρεια και τους διεθνείς θεσμούς, η Κίνα προσπάθησε να αναμορφώσει παγκόσμια όργανα, όπως το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, υπέρ της. Η συμπεριφορά της Κίνας σε αυτούς τους τομείς έρχεται συχνά σε αντίθεση με τα συμφέροντα των ΗΠΑ και μια βάσει κανόνων τάξη, με το Πεκίνο να παραβιάζει κανόνες που δεν του αρέσουν και να υπονομεύει φιλελεύθερους κανόνες και αξίες.

ΜΙΑ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΙΝΑ

Πώς θα πρέπει να αντιμετωπίσει αυτές τις αλλαγές η στρατηγική των ΗΠΑ ως προς την Κίνα; Λαμβάνοντας υπόψη το θλιβερό ιστορικό των τελευταίων ετών, ορισμένοι μπορεί να μπουν στον πειρασμό να προσπαθήσουν να αναιρέσουν αυτές τις μεταβολές, διαβεβαιώνοντας το Πεκίνο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν προτίθενται στην πραγματικότητα να κρατήσουν την Κίνα κάτω. Αυτή η οδός είναι ιδιαιτέρως απίθανο να πετύχει. Οι φιλοδοξίες της Κίνας έρχονται σε σύγκρουση με τα αμερικανικά συμφέροντα σε πολλούς τομείς -και με τον Τραμπ να επιβεβαιώνει τόσο πολύ την άποψη του Πεκίνου για τις Ηνωμένες Πολιτείες, καμία διπλωματική διαβεβαίωση δεν μπορεί να πείσει τους ηγέτες της Κίνας να εγκαταλείψουν την αναζήτηση ασφάλειας μέσω της ενίσχυσης του ελέγχου τους στην κοινωνία, υποστηρίζοντας το κρατικιστικό οικονομικό σύστημα και μειώνοντας την εξάρτηση της Κίνας από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η απόπειρα να τους πείσει κάποιος διαφορετικά, σε αυτό το σημείο φαίνεται απλώς σαν να είναι φτηνά λόγια, σε αντίθεση με την αντίληψή τους για τον «τροχό της ιστορίας» που στρέφεται πιο γρήγορα προς την αμερικανική παρακμή. Η στρατηγική των ΗΠΑ πρέπει να επιδιώκει να προχωρήσει μπροστά, όχι πίσω, από την τρέχουσα δυσχέρεια.

Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ολόκληρη η ατζέντα του Πεκίνου είναι αμετάβλητη. Αυτή η άποψη είναι πολύ στη μόδα σήμερα, εμφανίζοντας την Κίνα όχι ως μια χώρα που ανταποκρίνεται σε πιέσεις και κίνητρα αλλά ως μια ατσάλινη δύναμη ανίκανη να αντιδράσει σε εξωτερικά ερεθίσματα. Ωστόσο, θα ήταν λάθος να συμπεράνουμε ότι οι ανεπιτυχείς πολιτικές των τελευταίων ετών σημαίνουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι κάπως αβοήθητες απέναντι σε μια πιο ισχυρή Κίνα, ικανές μόνο να σηκώσουν την γέφυρα, να προετοιμαστούν για συγκρούσεις, και να ελπίσουν ότι το ΚΚΚ θα καταρρεύσει. Απαιτείται μια διαφορετική προσέγγιση -ούτε μια νοσταλγική «επαναφορά» ούτε αυτή η φοβική και μοιραία άποψη.

Ο καλύτερος δρόμος προς τα εμπρός είναι να χαραχτεί μια στρατηγική βασισμένη σε μια πιο ρεαλιστική αξιολόγηση τόσο των αμερικανικών όσο και των κινέζικων συμφερόντων. Το Πεκίνο βλέπει τον κόσμο με σκληρά ανταγωνιστικούς και ιδεολογικούς όρους, αλλά η Ουάσιγκτον μπορεί ακόμη να προωθήσει τα συμφέροντά της σε σχέση με την Κίνα. Η πιο φιλόδοξη -και πιο σημαντική- πτυχή αυτής της στρατηγικής πρέπει να δείχνει στην Κίνα και στον υπόλοιπο κόσμο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν ισχυρές και μπορούν να αναβιώσουν αξιόπιστα τις πηγές της ισχύος και της ηγεσίας τους. Οι ηγέτες της Κίνας έχουν οικοδομήσει την στρατηγική τους σε μια βαθιά υποτίμηση των Ηνωμένων Πολιτειών. Με το να ανατρέψουν τις υπερβολικές αναφορές για την κατάρρευσή τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να αλλάξουν τον υπολογισμό της Κίνας και να βρουν μια οδό προς την βιώσιμη συνύπαρξη με ευνοϊκούς όρους.

Τίποτα δεν είναι τόσο σημαντικό για τον αποτελεσματικό ανταγωνισμό με την Κίνα όσο αυτό που κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο εσωτερικό τους, αναζωογονώντας τις οικονομικές τους αρχές, την τεχνολογική τους αιχμή, και το δημοκρατικό τους σύστημα. Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες θα ήταν σημαντικές ακόμη και αν δεν υπήρχε ανταγωνισμός με την Κίνα, αλλά ο ανταγωνισμός με το Πεκίνο αυξάνει τον επείγοντα χαρακτήρα τους. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να θέσουν υπό έλεγχο την κρίση COVID-19, να εφαρμόσουν οικονομικές πολιτικές που ωφελούν όλους τους Αμερικανούς, να καλωσορίσουν τους μετανάστες που εμπλουτίζουν την αμερικανική κοινωνία, να επιδιώξουν φυλετική δικαιοσύνη για να δείξουν στον κόσμο ότι η δημοκρατία των ΗΠΑ μπορεί να παραμείνει φάρος ελευθερίας και ισότητας, να κάνουν έξυπνες επενδύσεις στις αμυντικές δυνατότητες των ΗΠΑ και να αυξήσουν την ομοσπονδιακή χρηματοδότηση για έρευνα και ανάπτυξη. Αυτή η φιλόδοξη ατζέντα για εθνική ανανέωση και ανθεκτικότητα [24] θα κλονίσει βαθιά τα θεμέλια της στρατηγικής του ΚΚΚ. Οι ηγέτες των ΗΠΑ δεν πρέπει επίσης να αποφεύγουν να επισημαίνουν δημόσια τις πολλές αδυναμίες της Κίνας, όπως ο γηράσκων πληθυσμός της χώρας, οι οικολογικές κρίσεις, οι πολλές συνοριακές διαφορές, και η φθίνουσα διεθνής δημοφιλία της.

Αντικυβερνητικοί διαδηλωτές στο Χονγκ Κονγκ, τον Δεκέμβριο του 2019. Navesh Chitrakar / Reuters
---------------------------------------------------------

Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει επίσης να συνεργαστούν [25] με συμμάχους και εταίρους στην Ασία και την Ευρώπη για να αντισταθούν στην προβληματική κινεζική συμπεριφορά. Αυτή η προσπάθεια πρέπει να περιλαμβάνει την χρήση κοινής οικονομικής μόχλευσης για την τιμωρία επιχειρήσεων και ομάδων που κλέβουν πνευματική ιδιοκτησία και εμπλέκονται σε άλλες άδικες και παράνομες συμπεριφορές˙ την ενίσχυση των στρατιωτικών δυνατοτήτων και την εμφάνιση αυξημένης αποφασιστικότητας ενόψει της κινεζικής επιθετικότητας˙ και την επιβολή κυρώσεων σε ιδρύματα και αξιωματούχους που βοηθούν την καταστολή στο Χονγκ Κονγκ, το Θιβέτ και την Σιντζιάνγκ. Θα πρέπει επίσης να εργαστούν για την αναζωογόνηση των διεθνών θεσμών και εκείνων των στοιχείων της βάσει κανόνων τάξης που μπορούν να περιορίσουν τον ανταγωνισμό μεταξύ κρατών. Παίζοντας άμυνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι εταίροι τους πρέπει να λάβουν μέτρα για να διατηρήσουν τη μόχλευσή τους σε βασικούς τομείς του διεθνούς εμπορίου, ενώ θα αποσυνδέονται πλήρως από αλυσίδες εφοδιασμού που δημιουργούν απαράδεκτα τρωτά σημεία ως προς την Κίνα (όπως η παραγωγή κρίσιμων ιατρικών προμηθειών) και θα διαφοροποιούνται από εκείνα για τα οποία ο κίνδυνος είναι λιγότερο σοβαρός. Ωστόσο, δεν είναι εξίσου σημαντικοί όλοι οι κίνδυνοι, και οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι δημοκρατικοί σύμμαχοί τους είναι ανοιχτές κοινωνίες που εξακολουθούν να κερδίζουν από οικονομικές, από επιστημονικές, και από άνθρωπο σε άνθρωπο ανταλλαγές με χώρες σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, ακόμη και καθώς κάνουν περισσότερα για την προστασία από τον εξαναγκασμό και την κατασκοπεία από ξένους αντιπάλους.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα έχουν επίσης σημαντικά κοινά ενδιαφέροντα και πρέπει να προσπαθήσουν να αποτρέψουν τα χειρότερα αποτελέσματα [26] του ανταγωνισμού τους. Αμφότερες οι χώρες πρέπει να αντιμετωπίσουν βαθιές προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή, η πανδημία, και η διάδοση των πυρηνικών, οι οποίες δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν χωρίς συντονισμό και κοινή δράση. Οι ηγέτες των ΗΠΑ και της Κίνας θα πρέπει επίσης να εργαστούν για την αντιμετώπιση των προβλεπόμενων καταστροφών, όπως ο επικείμενος κίνδυνος του κυβερνοπολέμου και η προοπτική σύγκρουσης στην αμφισβητούμενη θάλασσα της Νότιας Κίνας. Σε αυτές τις πιο ασταθείς και επικίνδυνες περιοχές, θα πρέπει να διαπραγματευτούν κόκκινες γραμμές και αποτελεσματικούς μηχανισμούς για την διαχείριση κρίσεων και την αποκλιμάκωση. Με το να συνεργαστούν με την Κίνα σε αυτά τα ζητήματα όταν είναι απαραίτητο, ακόμη και στο πλαίσιο μιας έντονα ανταγωνιστικής σχέσης, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έδειχναν στο Πεκίνο ότι δεν φοβούνται ή δεν επιδιώκουν να συγκρατήσουν μια ευημερούσα Κίνα που αναλαμβάνει σημαντικό παγκόσμιο ρόλο και παίζει σύμφωνα με τους κανόνες. Με την πάροδο του χρόνου, τέτοια βήματα θα μπορούσαν τελικά να δημιουργήσουν χώρο για τους ηγέτες της Κίνας ώστε να αποφασίσουν ότι η αντιμετώπιση αυτών των επειγόντων κοινών προβλημάτων είναι πιο σημαντική από το να πιστεύουν τα δικά τους παρανοϊκά οράματα για τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Όμως, όλες αυτές οι προσπάθειες θα αποδώσουν πλήρως μόνο εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να αποδείξουν πόσο λάθος είναι το ΚΚΚ σχετικά με την έννοια της αμείλικτης πτώσης των ΗΠΑ. Η επίτευξη σαφήνειας σχετικά με το έργο που βρίσκεται μπροστά θα ήταν από μόνη της ένας λόγος αισιοδοξίας. Η σκοτεινή άποψη της κινεζικής ηγεσίας για τις προοπτικές των Ηνωμένων Πολιτειών είναι λανθασμένη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν παγιδεύονται από παλιούς τρόπους αντιμετώπισης προβλημάτων ούτε παρασύρονται ιστορικές δυνάμεις που είναι πέραν των δυνάμεών τους να τις διαμορφώσουν. Πολλά από αυτά που πρέπει να κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες για να ανταγωνιστούν αποτελεσματικά την Κίνα βρίσκονται υπό τον έλεγχό τους -και υπάρχει ακόμη χρόνος για δράση.

*Το δοκίμιο αυτό έχει δημοσιευθεί στο τεύχος αριθ. 70 (Ιούνιος - Ιούλιος 2021) του Foreign Affairs The Hellenic Edition.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2020-07-20/trumps-trade-po...
[2] http://faculty.weber.edu/sfrancis/Mao.htm
[3] https://www.nytimes.com/2017/11/13/world/asia/china-xi-jinping-wang-huni...
[4] http://sis.ruc.edu.cn/html/1/m/186/188/269/589.html
[5] https://www.globaltimes.cn/content/1194336.shtml
[6] http://www.takungpao.com/news/232111/2020/0523/452292.html
[7] https://www.ft.com/content/cfbf94d9-27b7-49cb-a3f4-a18658dbdef6
[8] https://asiatimes.com/2020/06/bannon-tells-at-us-election-is-all-about-c...
[9] http://www.iis.fudan.edu.cn/6a/b3/c6897a158387/page.htm
[10] https://opinion.huanqiu.com/article/3z4z6i860n4
[11] https://www.chinausfocus.com/foreign-policy/after-the-pandemic-then-what
[12] http://www.nytimes.com/2018/03/22/world/asia/donald-trump-tariffs-china....
[13] https://www.bbc.com/news/world-asia-china-43361276
[14] https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/3011832/arrogant-deman...
[15] https://www.piie.com/bookstore/state-strikes-back-end-economic-reform-china
[16] https://www.scmp.com/news/china/politics/article/2166108/xi-jinping-reas...
[17] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-01-13/delicat...
[18] http://www.xinhuanet.com/politics/leaders/2020-06/30/c_1126179095.htm
[19] https://academic.oup.com/cjip/article/12/4/519/5650490
[20] https://www.politico.com/news/magazine/2019/12/17/look-out-some-chinese-...
[21] https://www.globaltimes.cn/content/1184201.shtml
[22] https://www.scmp.com/economy/china-economy/article/3095401/chinas-xi-jin...
[23] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2020-08-11/ccp-answer-aggr...
[24] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-08-11/grand-s...
[25] https://www.politico.com/newsletters/politico-china-watcher/2020/07/22/h...
[26] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-06-18/how-pre...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-10-13/china-t...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition