Η μοναδική καγκελάριος | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η μοναδική καγκελάριος

Το μοντέλο της Merkel και τα όριά του*

Όμως, προς τα έξω, το πιο εντυπωσιακό πράγμα για την καγκελάριο παραμένει η αποφασιστική της κανονικότητα [1]. Η καθαρή, ελαφριά φωνή της Μέρκελ φέρνει τον αργόσυρτο τονισμό του γεμάτου πευκοδάση, αμμώδους εδάφους του Βραδεμβούργου, βορειοδυτικά του Βερολίνου, όπου ο πατέρας της ήταν Λουθηρανός εφημέριος. Η στολή εργασίας της αποτελείται από λογικά επίπεδα παπούτσια, μαύρα παντελόνια, και μια ατελείωτη σειρά από σακάκια στο μήκος του ισχίου, σε κάθε χρώμα. Η καγκελάριος και ο σύζυγός της, συνταξιούχος καθηγητής Χημείας, ζουν στο παλιό τους διαμέρισμα στο Βερολίνο και όχι στην επίσημη κατοικία˙ η μόνη ορατή ασφάλεια είναι ένας αστυνομικός μπροστά από το κτίριο. Οι Βερολινέζοι εγκρίνουν το ότι η Μέρκελ μερικές φορές φαίνεται να περπατά στο κέντρο της πόλης ή να ψωνίζει σε ένα σούπερ μάρκετ, ακολουθούμενη από τους σωματοφύλακές της.

Αναμφισβήτητα, η ανεπιτήδευτη συμπεριφορά της Μέρκελ είναι μια υπολογισμένη έκφραση ισχύος. Ένας Γερμανός την περιέγραψε ως πεδίο δύναμης που περπατά: «Στην συζήτηση, ξέρεις ότι υπόκεισαι σε έναν ήσυχο, συνολικό έλεγχο, όλη την ώρα». Ένα άλλο άτομο θυμάται μια συνάντηση που είχε η Μέρκελ με τον τότε αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, στο Βερολίνο το 2013. Η καγκελάριος αδιαφόρησε για τις προσπάθειές του να την γοητεύσει και ακολούθησε τα σημεία της ατζέντας της μέχρι που ήταν ικανοποιημένη ότι είχε καταφέρει να γραπώσει αυτό που έπρεπε να ξέρει. Στην συνέχεια, ακύρωσε το επόμενο ραντεβού της για να συνεχίσει την συζήτηση. «Κατέληξε να της λέει ότι είχε κοιτάξει τον Ρώσο πρόεδρο στα μάτια και του είπε: “Μπορώ να κοιτάξω την ψυχή σου, και δεν μου αρέσει αυτό που βλέπω”, το οποίο εκείνη το αντιστάθμισε με μια εντελώς ακριβή μίμηση του Πούτιν».

Το εργασιακό ήθος της Merkel είναι τόσο θρυλικό όσο και η δηκτική αίσθηση του χιούμορ, η διαχείριση των ενημερώσεών της και η όρεξή της για πληροφορίες και επιχειρήματα. Ένας Αμερικανός που παρακολούθησε μερικές από τις τηλεφωνικές της συνομιλίες με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, μου είπε ότι «ακούγονταν σαν σεμινάριο αποφοίτων». Οι υπουργοί της φοβούνται την αγρίως ισχυρή μνήμη της για τις λεπτομέρειες των χαρτοφυλακίων τους -συμπεριλαμβανομένων των στοιχείων περίπλοκων τεχνικών και επιστημονικών ζητημάτων, όπως το εμπόριο, η ψηφιακή τεχνολογία και, τελευταία, η πανδημία. Αλλά αυτό που πραγματικά κάνει τη Merkel να ξεχωρίζει από τους συναδέλφους της είναι η ικανότητά της να κρατά την εξουσία απέναντι σε όλα τα εμπόδια.

Ένα από τα πιο διακριτά χαρακτηριστικά της μεθόδου της είναι το αντι-ρητορικό στυλ ομιλίας της, το οποίο αναισθητοποιεί τους σχολιαστές και τους διπλωμάτες ομοίως. Μπορεί να προσφέρει καταστροφικά σχόλια σε μια κοινοβουλευτική συζήτηση ή μια συνέντευξη όταν το θέλει. Όταν ένας παρουσιαστής εκπομπής την ρώτησε κάποτε πονηρά ποιες ιδιότητες συσχετίζει με την Γερμανία, η Μέρκελ απάντησε στεγνά, «καλά μονωμένα παράθυρα». Αλλά η βασικός τρόπος της ομιλίας της είναι αυτός που οι Γερμανοί αποκαλούν τώρα merkeln: [παραμένει] τόσο ανέκφραστη και περίπλοκη που είναι αδύνατο να την πιέσεις. Πίσω από αυτό το στυλ, ωστόσο, βρίσκεται εκείνο που οι Γερμανοί στρατηγιστές χαρακτήρισαν «ασύμμετρη απο-κινητοποίηση»: θολώνει τα ζητήματα, αποπολιτικοποιεί τις συγκρούσεις και, συνεπώς, εμποδίζει τους ψηφοφόρους του αντιπάλου από το να πάνε στις κάλπες. Αυτή η προσέγγιση επέτρεψε στη Μέρκελ να εκσυγχρονίσει το συντηρητικό κόμμα της, σύροντάς το στο πολιτικό κέντρο, ωθώντας τους εταίρους της στον συνασπισμό με τους Σοσιαλδημοκράτες και τους Ελεύθερους Δημοκράτες, και επιλέγοντας στοιχεία των πλατφορμών τους, όπως τα φορολογικά οφέλη για τους γονείς ή ο θεσμοθετημένος ελάχιστος μισθός.

Μια δεύτερη βασική πτυχή του τρόπου με τον οποίο η Merkel διαχειρίζεται την εξουσία είναι ότι εκχωρεί ευθύνες αλλά περιορίζει σφιχτά την εμπιστοσύνη. Ο στενότερος κύκλος της καγκελάριου αποτελείται από μια πολύ μικρή ομάδα πιστών με τους οποίους έχει εργαστεί εδώ και χρόνια (σε μερικές περιπτώσεις δεκαετίες) και στης οποίας την διακριτικότητα και την πειθαρχία μπορεί να έχει απόλυτη εμπιστοσύνη. Όλοι οι άλλοι, από τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου έως τους αξιωματούχους του κόμματος, κρατιούνται από ένα μακρύ λουρί. Η επιτυχία ανταμείβεται με αποδοχή και πίστωση. Αλλά αυτοί που σκοντάφτουν ή μπερδεύονται, είτε αναγκάζονται να υπακούσουν με μια καινούργια αυστηρή κατανόηση των επιλογών τους ή ξαφνικά ανακαλύπτουν την ζωή έξω από την πολιτική.

Το τρίτο στοιχείο της μεθόδου Merkel είναι να υπολογίζει επιμελώς και να ανταποκρίνεται στην διάθεση της [εκλογικής] βάσης της. Αρχικά διακήρυξε τις εθνικές της ηγετικές φιλοδοξίες με μια φλογερή φιλελεύθερη οικονομική μεταρρυθμιστική ομιλία σε ένα κομματικό συνέδριο το 2003. Όταν έγινε σαφές ότι αυτό ήταν πολύ μεγάλη αλλαγή για τους συνέδρους και ίσως της κόστιζε την καγκελαρία, υποχώρησε γρήγορα, απορρίπτοντας παλιούς κομματικούς συμμάχους. Πριν από λίγα χρόνια, το [περιοδικό] Der Spiegel αποκάλυψε ότι η καγκελαρία της ανέθετε, κατά μέσο όρο, τρεις έρευνες την εβδομάδα. Οι δύο πιο τολμηρές επιλογές της -η απόφαση για τον παροπλισμό των πυρηνικών σταθμών της Γερμανίας εντός μιας δεκαετίας μετά την πυρηνική καταστροφή της Φουκουσίμα το 2011 και η άρνηση το 2015 να κλείσει τα σύνορα της Γερμανίας σε ένα εκατομμύριο πρόσφυγες κυρίως της Μέσης Ανατολής- υποστηρίχθηκαν πλήρως από δημοσκοπήσεις.