Το τουρκικό δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας…

Το παρόν δοκίμιο αποτελεί επισκόπηση ομότιτλης μεταπτυχιακής ερευνητικής εργασίας, πυρήνα της οποίας αποτέλεσε το τουρκικό ναυτικό δόγμα με το όνομα «Γαλάζια Πατρίδα», με το ενδιαφέρον να διαμοιράζεται σε δύο πυλώνες: αφενός την δυνατότητα υλοποίησής του από πλευράς Τουρκίας, αφετέρου τα μέτρα ανάσχεσής του από πλευράς Ελλάδος.

Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, μιλά κατά την διάρκεια κοινής συνέντευξης Τύπου με τον Έλληνα ομόλογό του, Νίκο Δένδια, στο Υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα, στις 31 Μαΐου 2021. REUTERS/Costas Baltas
------------------------------------------------------------------------

Για να εξεταστεί ο πρώτος πυλώνας στο απαιτούμενο βάθος, πραγματοποιήθηκε αρχικά μια ιστορική αναδρομή στις συνθήκες που διαμόρφωσαν την εξωτερική πολιτική της γείτονος μέχρι σήμερα, και που ουσιαστικά επέτρεψαν τη σημερινή νεο-οθωμανική στροφή της, κι εν συνεχεία, αναλύθηκαν οι δυνατότητές της σε τρία πλαίσια: το εθνικό, το περιφερειακό και το διεθνές. Για την εξέταση του δεύτερου πυλώνα από την πλευρά της Ελλάδος, εκτελέστηκε αφενός η αντίστοιχη ιστορική αναδρομή στις στρατηγικές αντιμετώπισης των τουρκικών βλέψεων σε βάθος εκατονταετίας, ώστε να εξεταστούν οι νοοτροπίες των σύγχρονων πολιτικών ταγών που επηρεάζουν την λήψη αποφάσεων στην παρούσα χρονική συγκυρία, αφετέρου αναλύθηκε στα ίδια τρία πλαίσια η στρατιωτική και διπλωματική πολιτική της Ελλάδος προς αντιμετώπιση του παραπάνω δόγματος.

ΤΟΥΡΚΙΑ: ΑΠΟ ΤΟ 1923 ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

Το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας έρχεται ως συνέχεια μιας νοοτροπίας δεκαετιών, και έχει συμπέσει με την πρόσφατη ανακάλυψη υδρογονανθράκων στην κυπριακή ΑΟΖ. Αυτή η ανακάλυψη αποτελεί απλώς μια αφορμή, η οποία δίνει δυνατότητες στην Τουρκία να προβεί εκ νέου σε εδαφικές διεκδικήσεις, την ίδια στιγμή που η τουρκική κοινωνία έχει αφενός συνηθίσει στον εθνικιστικό αναθεωρητισμό και τις μαξιμαλιστικές εθνικές επιδιώξεις, αφετέρου έχει αποκτήσει ανοχή στην ιδέα του πολέμου και των απωλειών, τόσο στις τάξεις του στρατού όσο και μεταξύ των αμάχων, ως αποτέλεσμα της συνεχούς δραστηριότητας του τουρκικού στρατού.

Στην πορεία προς την υλοποίηση του εθνικού οράματος, βλέπουμε τον Ερντογάν, με τις οικονομικές πολιτικές της πρώτης περιόδου της διακυβέρνησής του ως πρωθυπουργός, να επιτυγχάνει να αποκτήσει δημοφιλία στα μάτια ενός τουρκικού λαού γαλουχημένου να ακολουθεί μεσσιανικές φιγούρες, κι έπειτα με μια μέθοδο παρόμοια με αυτή του Κεμάλ, να καταπολεμά τους πολιτικούς αντιπάλους του και να εγκαθιστά σε καίριες θέσεις ανθρώπους πιστούς σε αυτόν. Στην συνέχεια, κεφαλαιοποιώντας τη νομιμοποίησή του και εφαρμόζοντας τις διδαχές του «Στρατηγικού Βάθους», ο Τούρκος ηγέτης προέβη σε μια σειρά ενεργειών οι οποίες τον οδήγησαν στο να έχει αποκτήσει έντονη στρατιωτική παρουσία σε πλήθος τρίτων κρατών. Την ίδια, όμως, στιγμή μια σειρά συνθηκών στο εσωτερικό της Τουρκίας, όπως η εντεινόμενη οικονομική κρίση, η πανδημία του κορωνοϊού, το κουρδικό και το μεταναστευτικό οδηγούν σε μια διαρκή πτώση του βιοτικού επιπέδου του Τούρκου πολίτη, που σε συνδυασμό με τους περιορισμούς των δικαιωμάτων του έχει οδηγήσει σε ολοένα και αυξανόμενη δυσαρέσκεια εναντίον του καθεστώτος Ερντογάν. Αυτή η δυσαρέσκεια καθιστά την εμφάνιση αποτελεσμάτων υπέρ του εθνικού οράματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» ακόμα πιο επιτακτική.

ΟΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΙ Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΜΕ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ

Στο Εθνικό Πλαίσιο, μετά την άνοδο του AKP, παρατηρείται η ραγδαία ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας, η ενίσχυση της τουρκικής ναυτιλίας, και η προβολή ναυτικής ισχύος που είχαν ως αποτέλεσμα το 2020 να προωθηθεί περεταίρω η συλλογιστική των «Γκρίζων Ζωνών» με αποκορύφωμα το επεισόδιο με το ερευνητικό σκάφος Ορούτς Ρέις. Στον ενεργειακό τομέα, η κομβική θέση την οποία κατέχει ανάμεσα στην πλούσια σε υδρογονάνθρακες Ρωσία, στα πετρελαιοπαραγωγά κράτη της Μέσης Ανατολής, τα κράτη της Κεντρικής Ασίας και την πάντα ακόρεστη για ενέργεια Ευρώπη, την καθιστά αναγκαία στην τελευταία για τον διαμετακομιστικό της ρόλο. Ωστόσο, τροχοπέδη στις επιδιώξεις της για το Δόγμα «Γαλάζια Πατρίδα» αποτελούν η οικονομική δυστοκία και οι κυρώσεις των ΗΠΑ για την αγορά του συστήματος S-400.

Στο Περιφερειακό Πλαίσιο, η Τουρκία με την εξωτερική της πολιτική στη Μέση Ανατολή, έχει πετύχει να διατηρήσει γνήσια καλές σχέσεις μόνο με το Κατάρ και τμήμα της Λιβύης, ενώ κατάφερε να αποξενώσει πολλά κράτη του Αραβικού Κόσμου και το Ισραήλ. Όμως, το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο, ανεξαρτήτως της νομιμότητάς του, αποτελεί ένα από τα βασικά πλέον επιχειρήματα στην υποστήριξη του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» και η ενδεχόμενη ανάπτυξη στρατιωτικών βάσεων στην Λιβύη, ναυτικών και αεροπορικών στα νώτα της Ελλάδος, δημιουργεί πρωτόγνωρες προκλήσεις για την στρατιωτική ανάσχεση του τουρκικού δόγματος. Στα Βαλκάνια, παρά τις προσπάθειες που καταβάλει η Τουρκία, και ιδιαίτερα στην Αλβανία, δεν φαίνεται να επιφέρουν κάποια αξιοσημείωτη επιρροή που θα ενίσχυε έμμεσα τις δυνατότητες για την υλοποίηση του δόγματος. Αντίθετα, τα πράγματα είναι καλύτερα για την Τουρκία στις σχέσεις της με το Αζερμπαϊτζάν και την Ουκρανία, μέλη της ομάδας χωρών του Οργανισμού για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη. Παρόλο που τα κράτη αυτά γεωγραφικά δεν εμπλέκονται άμεσα στα σχέδια της Τουρκίας για την υλοποίηση του δόγματος «Γαλάζια Πατρίδα», εντούτοις οι οικονομικές, ενεργειακές και στρατιωτικές συνεργασίες που συνάπτει με αυτές, ενισχύουν την χώρα και την επεκτατική πολιτική της.