Γιατί η Κίνα αποξενώνει τον κόσμο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Γιατί η Κίνα αποξενώνει τον κόσμο

Οικοδομείται αντίδραση -αλλά το Πεκίνο δεν φαίνεται να αναθεωρεί την στάση του

Οι αξιωματούχοι στην Ουάσιγκτον έχουν αρχίσει να βλέπουν την αδυναμία του Πεκίνου να αλλάξει πορεία ως πλεονέκτημα στον αναδυόμενο ανταγωνισμό μεταξύ των δύο χωρών. Κατά την διάρκεια διμερών συνομιλιών τον Μάρτιο, ο κορυφαίος διπλωμάτης της Κίνας, Yang Jiechi, έκανε κατήχηση στους Αμερικανούς ομολόγους του σχετικά με τις ηθικές αποτυχίες των Ηνωμένων Πολιτειών, συμπεριλαμβανομένων των δολοφονιών μαύρων πολιτών από αστυνομικούς. Σε απάντηση, ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, Jake Sullivan, υπενθύμισε στον Γιανγκ αυτό που αποκάλεσε «μυστική σως» των Ηνωμένων Πολιτειών: την ικανότητα αναγνώρισης και διόρθωσης λαθών. «Μια χώρα με αυτοπεποίθηση», είπε ο Σάλιβαν, «είναι σε θέση να κοιτάζει σκληρά τις δικές της ελλείψεις και να επιδιώκει συνεχώς να βελτιώνεται». Το συμπέρασμα, φυσικά, ήταν ότι η Κίνα φαινόταν να μην μπορεί να κάνει το ίδιο, τουλάχιστον στην εξωτερική της πολιτική.

ΦΟΒΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΔΟΞΙΑ ΣΤΟ ΠΕΚΙΝΟ

Είναι δελεαστικό να δούμε την αδυναμία του Πεκίνου να προσαρμοστεί ως εγγενές χαρακτηριστικό του κινεζικού συστήματος. Σίγουρα, μεμονωμένοι Κινέζοι αξιωματούχοι συχνά φοβούνται τις συνέπειες της παραδοχής λαθών. Αλλά στο παρελθόν, το Πεκίνο ήταν στην πραγματικότητα αρκετά ικανό στην διόρθωση πορείας. Στην δεκαετία του 1950, η Κίνα ξεκίνησε μια επίθεση γοητείας που της έδωσε φίλους στον αναπτυσσόμενο κόσμο και βοήθησε στην οικοδόμηση υποστήριξης για το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ) ως την διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Κίνας. Την περίοδο μετά την σφαγή της Πλατείας Τιενανμέν το 1989, Κινέζοι διπλωμάτες βοήθησαν στην αποκατάσταση της χώρας τους στα μάτια του κόσμου, ξεκινώντας μια πορεία επιτυχιών σχεδόν δύο δεκαετιών που κορυφώθηκε με την φιλοξενία των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων το 2008 από την Κίνα στο Πεκίνο.

Αντί για ένα εγγενές ελάττωμα στο μοντέλο διακυβέρνησης της Κίνας, η αποτυχία να αναθεωρήσει την στάση της αυτή την φορά είναι προϊόν της τρέχουσας πολιτικής ατμόσφαιρας στο Πεκίνο. Η υπερβολική εμπιστοσύνη είναι ένα σημαντικό μέρος του προβλήματος. Μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση της περιόδου 2008–9, το Πεκίνο άρχισε μια στροφή προς ένα πιο διεκδικητικό στυλ διπλωματίας, που ενισχύθηκε από την πεποίθηση ότι το σύστημά του είχε επικυρωθεί από την ταχεία αντίδρασή του στην οικονομική κατάρρευση. Αυτή η μετατόπιση επιταχύνθηκε δραματικά αφότου ο Σι έγινε επικεφαλής του ΚΚΚ το 2012: έως το 2017, κορυφαίοι Κινέζοι ηγέτες καταδείκνυαν «αλλαγές που δεν είχαν παρατηρηθεί σε έναν αιώνα» και ο Σι είχε δηλώσει δημόσια ότι η Κίνα «πλησιάζει το κέντρο της παγκόσμιας σκηνής» και «[στάθηκε] ψηλά στην Ανατολή».

Σε συνδυασμό με τη νεοεμφανιζόμενη αυτοπεποίθηση του Πεκίνου ήταν η πίστη στην Δυτική -και ιδιαίτερα στην αμερικανική- αδυναμία και παρακμή. Τα λάθη της Ουάσινγκτον στην εξωτερική πολιτική στη Μέση Ανατολή, η αναποφάσιστη απάντησή της στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, και η αμήχανη απάντησή της στην τρέχουσα πανδημία, όλα την έχουν ενισχύσει. Τον Φεβρουάριο του 2020, ο Σι είπε σε στελέχη του κόμματος ότι η κρίση της COVID-19 είχε αποδείξει τα «αξιοσημείωτα πλεονεκτήματα της ηγεσίας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας και του σοσιαλιστικού συστήματος με κινεζικά χαρακτηριστικά».

Ο Σι ευνοούσε εδώ και καιρό μια πιο διεκδικητική στάση για την Κίνα στην παγκόσμια σκηνή. Ακόμη και πριν γίνει πρόεδρος, ο Σι παραπονιόταν για «ξένους με γεμάτη κοιλιά που δεν έχουν τίποτα καλύτερο να κάνουν από το να δείχνουν με το δάχτυλο» στις επιδόσεις της Κίνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μια από τις πρώτες ενέργειές του ως ηγέτης του ΚΚΚ το 2012 ήταν να χαράξει μια ατζέντα για «τη μεγάλη αναζωογόνηση του κινεζικού έθνους», σηματοδοτώντας τις φιλοδοξίες του να ανακτήσει η χώρα τη δίκαιη θέση της στον κόσμο. Έκτοτε, έχει επανειλημμένα δώσει οδηγίες στους διπλωμάτες να υπερασπίζονται την Κίνα πιο επιθετικά, ακόμη και γράφοντας χειρόγραφες σημειώσεις που τους καθοδηγούν να δείξουν πιο «μαχητικό πνεύμα». Το μήνυμα για κάθε φιλόδοξο Κινέζο διπλωμάτη ή προπαγανδιστή είναι σαφές: για να προχωρήσουμε, είναι σημαντικό να ταιριάξουμε με τον θεληματικό τόνο του Σι.

Αλλά οι Κινέζοι αξιωματούχοι ακολούθησαν το παράδειγμα του Σι από φόβο όσο και από φιλοδοξία. Από το 2012, περισσότεροι από 1,5 εκατομμύριο αξιωματούχοι έχουν τιμωρηθεί σε μια σαρωτική εκστρατεία κατά της διαφθοράς που αντιμετωπίζει την πολιτική απιστία ως ένα είδος δωροδοκίας. Διπλωμάτες έπρεπε να παρακολουθήσουν συνεδρίες «αυτοκριτικής» στο Υπουργείο Εξωτερικών και «περιοδικές επιθεωρήσεις» που δοκιμάζουν την πίστη τους στο κόμμα και την προθυμία να ακολουθήσουν εντολές. Παλιοί κανόνες σχετικά με το απόρρητο και την πειθαρχία εφαρμόστηκαν επίσης με νέο ζήλο: ένας κανόνας που χρονολογείται από το 1949, ο οποίος απαγορεύει στους Κινέζους διπλωμάτες να συναντιούνται μόνοι με ξένους, έχει επιβληθεί σε όλους, από τους πρέσβεις έως τους κατώτερους διπλωμάτες σε προγράμματα σπουδών στο εξωτερικό.

Οι Κινέζοι διπλωμάτες ξέρουν πώς να ερμηνεύσουν αυτά τα σήματα. Κατά την διάρκεια των δεκαετιών, ο μηχανισμός εξωτερικής πολιτικής της Κίνας υπέστη πολλαπλούς κύκλους εκκαθαρίσεων, κατά τους οποίους οι συνάδελφοι έδιναν πληροφορίες ο ένας για τον άλλον και τους επιβάλλονταν κυρώσεις επειδή δεν ήταν αρκετά πιστοί στην ατζέντα του καθεστώτος. Κατά την διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης, οι πρεσβευτές κλειδώνονταν σε κελάρια, αναγκάζονταν να καθαρίσουν τουαλέτες, και δέρνονταν μέχρι να φτύσουν αίμα. Μεγάλος αριθμός Κινέζων διπλωματών στάλθηκε σε στρατόπεδα επανεκπαίδευσης στην αγροτική Κίνα. Για τους Κινέζους αξιωματούχους της εξωτερικής πολιτικής, η ασφαλέστερη πορεία είναι να ακολουθήσουν το παράδειγμα του Σι και να προσθέσουν λίγο επιπλέον ζήλο για το καλό.

ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥ ΣΙ