Η Αφρική αλλάζει

Η Αφρική δεν ήταν ποτέ κορυφαία προτεραιότητα για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι πρόεδροι Μπιλ Κλίντον, Τζορτζ Μπους [ο νεότερος], και Μπαράκ Ομπάμα ξεκίνησαν όλοι εκεί σημαντικές πρωτοβουλίες -βοηθώντας στην προώθηση του εμπορίου, της υγείας, και της ενέργειας, μεταξύ άλλων- αλλά οι διοικήσεις τους αφιέρωσαν μόνο περιορισμένη, αποσπασματική προσοχή στην ήπειρο. Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ το σκέφτηκε ακόμη λιγότερο: ήταν ο πρώτος πρόεδρος των ΗΠΑ μετά τον Ρόναλντ Ρέιγκαν που δεν ταξίδεψε στην Αφρική και η πολιτική του για την Αφρική, στον βαθμό που μπορούσε να γίνει διακριτή, επικεντρώθηκε στους στενούς στόχους του ανταγωνισμού με την Κίνα, μειώνοντας το στρατιωτικό αποτύπωμα των ΗΠΑ και επεκτείνοντας την εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα.

Κατασκευή στην Kigali, στην Ρουάντα, τον Αύγουστο του 2003. Sven Torfinn/ Panos Pictures / Redux
--------------------------------------------------------

Η διοίκηση του προέδρου Τζο Μπάιντεν ήταν εξ αρχής εξίσου αργή σχετικά με την Αφρική. Εκτός από την εστιασμένη διπλωματική της απάντηση στον φρικτό εμφύλιο πόλεμο στην Αιθιοπία και μερικές ενδείξεις για άλλους τομείς έμφασης, όπως το εμπόριο και οι επενδύσεις, ο Μπάιντεν δεν έχει διατυπώσει μια στρατηγική για την ήπειρο. Ωστόσο, ισχυρές δημογραφικές, οικονομικές, και πολιτικές αλλαγές σαρώνουν την Αφρική, διευρύνοντας τις ευκαιρίες για θετική εμπλοκή των ΗΠΑ εκεί και υπογραμμίζοντας την ανάγκη ανάδειξης της Αφρικής στον κατάλογο των προτεραιοτήτων εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ.

Τους επόμενους μήνες, η κυβέρνηση Μπάιντεν θα πρέπει να εκπονήσει μια τολμηρή στρατηγική που να επαναπροσδιορίζει το αμερικανικό σκεπτικό για την Αφρική, από την εστίαση στην περιοχή της υποσαχάριας περιοχής σε μια ευρύτερη ματιά στην ήπειρο συνολικά, και από μια υπερβολική έμφαση στον ανταγωνισμό ΗΠΑ-Κίνας σε μια ευρύτερη συνεργασία με τους ίδιους τους Αφρικανούς. Κάτι τέτοιο θα απαιτήσει επιμήκυνση του χρονικού πλαισίου για τους στόχους των ΗΠΑ, ιδίως εκείνων που αφορούν την δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, και περισσότερη εστίαση στην ενίσχυση των θεσμών παρά στην διατήρηση των σχέσεων με μεμονωμένους Αφρικανούς ηγέτες.

ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΑΙΩΝΑΣ

Σε μια ομιλία του την παραμονή της νέας χιλιετίας, ο πρώην πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, Thabo Mbeki, χαρακτήρισε αυτόν [τον αιώνα] ως «αφρικανικό αιώνα» [1] -και είχε καλό λόγο. Μεταξύ 2020 και 2050, ο πληθυσμός της Αφρικής αναμένεται περίπου να διπλασιαστεί, αυξανόμενος πολύ πιο γρήγορα από τον πληθυσμό οποιασδήποτε άλλης περιοχής. Μόνο η Νιγηρία αναμένεται να ξεπεράσει τα 400 εκατομμύρια ανθρώπους έως το 2050, ξεπερνώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες ως η τρίτη πολυπληθέστερη χώρα. Ο πληθυσμός της Αφρικής είναι επίσης συντριπτικά νεαρός σε σύγκριση με άλλες περιοχές, πράγμα που σημαίνει ότι θα έχει σημαντικό εργατικό δυναμικό στο μέλλον. Η πανδημία της COVID-19 εξασθένησε την βραχυπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη, αλλά οι μακροπρόθεσμες προοπτικές είναι ισχυρές: η αύξηση του πληθυσμού -ειδικά στις πόλεις [2], όπου συμβαίνει η περισσότερη καινοτομία- σε συνδυασμό με την τεράστια ικανότητα της ηπείρου για δημιουργικότητα και καινοτομία μεταφράζεται σε τρομερό οικονομικό δυναμικό. Επιπλέον, οι 54 χώρες της Αφρικής μπορούν να αποτελέσουν ένα ισχυρό πολιτικό μπλοκ στην παγκόσμια σκηνή και δείχνουν μια αυξανόμενη ικανότητα να ενεργούν από κοινού -για παράδειγμα, μέσω της νεοσύστατης Αφρικανικής Ηπειρωτικής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (African Continental Free Trade Area). Εάν οι αφρικανικές χώρες, ειδικά οι πιο επιδραστικές, μπορέσουν να βρουν μια πραγματικά ενωμένη φωνή, θα γίνουν μια πολιτική δύναμη.

Αυτές οι δημογραφικές, οικονομικές και πολιτικές τάσεις καθιστούν την Αφρική όλο και πιο σημαντική για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκτός από την ενίσχυση της ανάπτυξης και της καινοτομίας, η ήπειρος μπορεί να αποτελέσει κινητήρα δημοκρατικής επέκτασης -συμπεριλαμβανομένων απροσδόκητων τόπων, όπως το Σουδάν και η Ζάμπια- που μπορεί να προωθήσει τις αμερικανικές και παγκόσμιες προσπάθειες για την αντιστροφή της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης. Επιφανείς αφρικανικές χώρες είναι επίσης δυνητικοί σύμμαχοι με τις Ηνωμένες Πολιτείες σε πολλά από τα πιο πιεστικά παγκόσμια ζητήματα, όπως η κλιματική αλλαγή.

Ταυτόχρονα, ωστόσο, οι ανησυχίες για την ασφάλεια αυξάνονται στο Σαχέλ και στην ανατολική και νότια Αφρική κατά μήκος του Ινδικού Ωκεανού: σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, σχεδόν το 70 % [3] της ατζέντας του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ είναι αφιερωμένο στην ειρήνη και την ασφάλεια στην Αφρική. Η Κίνα, η Ρωσία, η Τουρκία, και οι χώρες της Μέσης Ανατολής επεκτείνουν τις σφαίρες επιρροής τους στην ήπειρο, συχνά ενισχύοντας αυταρχικές κυβερνήσεις και φατρίες που είναι εχθρικές προς τα αμερικανικά συμφέροντα.

Η ΑΦΡΙΚΗ ΣΕ ΝΕΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η μετακίνηση της Αφρικής στον κατάλογο των προτεραιοτήτων στην ατζέντα εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ θα απαιτήσει επανεξέταση του τρόπου που πλαισιώνεται η ήπειρος -τόσο γεωγραφικά όσο και γεωπολιτικά. Το μεγαλύτερο μέρος της κυβέρνησης των ΗΠΑ χαράσσει μια φανταστική γραφειοκρατική γραμμή μεταξύ της υποσαχάριας Αφρικής και της Βόρειας Αφρικής, με την τελευταία να αντιμετωπίζεται ως μέρος της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Αλλά αυτή η οριοθέτηση είναι όλο και πιο παράλογη. Άνθρωποι, αγαθά, και όπλα ρέουν ελεύθερα στην έρημο της Σαχάρας, και το κενό εξουσίας στην Λιβύη συνέβαλε στην αστάθεια σε χώρες του Σαχέλ όπως το Τσαντ, το Μάλι, και ο Νίγηρας. Η αφρικανική ήπειρος, με άλλα λόγια, είναι μια ενιαία διασυνδεδεμένη οντότητα.